CEEP proponuje cztery recepty na sprawiedliwą transformację energetyczną
Proces dekarbonizacji gospodarki europejskiej będzie wysoce skomplikowany i bardzo kosztowny. Obejmuje on wiele wymiarów działalności gospodarczej, w tym także nie mniej ważny wymiar społeczny. Aby osiągnąć ambitne cele unijnej polityki klimatycznej, przewidziane w długoterminowej strategii klimatycznej UE, kompleksowe zmiany strukturalne, w szczególności w Europie Środkowej i Południowo-Wschodniej, powinny zostać odpowiednio uwzględnione w wieloletnich ramach finansowych UE na lata 2021-2027 – przekonuje Central Europe Energy Partners.
Przejście do gospodarki niskoemisyjnej nieuchronnie wymaga ogromnych inwestycji w technologie zdolne do realizacji celów redukcji gazów cieplarnianych. Dekarbonizacja sektora energetycznego pociąga za sobą rozwój nowych zdolności niskoemisyjnych i gruntownej modernizacji systemów elektroenergetycznych, obejmujących budowę nowych linii przesyłowych i rozwój magazynowania energii elektrycznej. Biorąc pod uwagę proponowany harmonogram przejścia i zakładane koszty, należy wziąć pod uwagę różne punkty początkowe państw członkowskich, co w przeważającej mierze determinowane jest przez zróżnicowany udział paliw kopalnych w ich portfelu wytwarzania energii elektrycznej. Paliwa kopalne pozostają ważnym źródłem wytwarzania energii w regionie Europy Środkowej i Wschodniej, podczas gdy mają znacznie mniejszy udział w zachodniej i północnej części UE. To automatycznie przekłada się na wyższe koszty dekarbonizacji systemów energetycznych i sektora przemysłowego. W Polsce szacowany potrzebny kapitał wynosiłby 80 mld EUR do 2030 r. i 115-160 mld EUR do 2050 r. Stwarza to poważne wyzwania inwestycyjne dla firm energetycznych. Wdrażanie nowych technologii wymaga również finansowania ze środków publicznych i zachęt do rozwijania nowych technologii.
Stopniowa rezygnacja z węgla spowoduje utratę bezpośrednio i pośrednio powiązanych miejsc pracy. Węgiel wydobywany jest obecnie w 41 regionach w 12 krajach UE. Ogółem w UE 237 000 miejsc pracy jest bezpośrednio związanych z sektorem węglowym. Ponadto 215 000 miejsc pracy jest pośrednio powiązanych. Wiele z tych regionów znajduje się w Europie Środkowej i Południowo-Wschodniej (Polska, Słowacja, Czechy, Rumunia i Bułgaria), krajach o znacznie niższym PKB na mieszkańca w porównaniu do średniej UE. Likwidacja elektrowni węglowych i zamykanie kopalń doprowadziłoby do skumulowanej utraty 77 000 miejsc pracy do 2025 r. i 160 000 do 2030 roku. Jedynie na Śląsku istnieje 80 000 miejsc pracy związanych z węglem, które mogą zostać zredukowane do 2030 r. o 50% tj. 40 000.
Tymczasem możliwy wzrost cen paliw lub energii elektrycznej, wywołany rygorystyczną polityką klimatyczną, wpłynie również na społeczną percepcję transformacji. Może wywołać niepokoje społeczne, które spowodują utrudnienie realizacji bardziej ambitnej polityki klimatycznej. Dlatego przejście od gospodarki o wysokiej emisji dwutlenku węgla do gospodarki niskoemisyjnej muszą towarzyszyć środki polityki społecznej. Nie mniej ważna jest również potrzeba prowadzenia dialogu ze społeczeństwem, znajdowanie akceptacji społecznej i korzystanie z właściwych narzędzi komunikacji, aby wyjaśnić obywatelom konsekwencje zobowiązań klimatycznych.
Odpowiedzialne podejście do transformacji energetycznej wymaga również zaplanowania środków w ramach polityki przemysłowej wspierających konkurencyjność i dostosowanie europejskiego przemysłu energochłonnego. Transformacja energetyczna będzie wprowadzana w wysoce konkurencyjnym międzynarodowym środowisku, w którym relokacja miejsc pracy i „ucieczka emisji” są prawdziwymi problemami. Do tych kwestia należy również się odnieść, łącząc narzędzia polityczne i gospodarcze, w tym stosowanie odpowiedniej polityki handlowej. Dostarczając mocnych sygnałów, system handlu emisjami ETS powoduje jednak wzrost cen energii elektrycznej, co ma wpływ na działalność przedsiębiorstw energochłonnych pogarszając konkurencyjność przemysłu UE wobec państw trzecich.
Aby osiągnąć sprawiedliwą transformację energetyczną, CEEP wzywa do:
Ambitnych Wieloletnich Ram Finansowych (WRF) 2021-2027 wspierających transformację w kierunku czystej energii
Budżet UE będąc nieporównywalnym narzędziem inwestycyjnym, może ułatwić osiągnięcie gospodarki niskoemisyjnej i przeciwdziałać zmianom klimatycznym. Dlatego wzywamy do przydzielenia istotnego finansowania dla celów związanych z transformacją energetyczną i klimatem w nadchodzących wieloletnich ramach finansowych 2021-2027. Różne mechanizmy finansowe, takie jak instrument „Łącząc Europę” (CEF) w zakresie rozwoju infrastruktury energetycznej, czy program „Horyzont”, dotyczący badań i rozwoju, wnoszą znaczący wpływ na środowisko, wspierając przemiany energetyczne.
Wsparcie dla regionów górniczych poprzez ustanowienie Funduszu Sprawiedliwej Transformacji Energetycznej
Platforma Wsparcia Regionów Górniczych to instrument współpracy regionów zależnych od węgla. Dekarbonizacja poważnie wpływa na gospodarkę poszczególnych regionów i wymaga działań społeczno-gospodarczych. Środki z Funduszu Sprawiedliwej Transformacji Energetycznej powinny zostać wykorzystane na tworzenie nowych miejsc pracy, zwłaszcza w gospodarce o obiegu zamkniętym, dla pracowników zatrudnionych w zawodach związanych z węglem i tych, którzy z powodu transformacji energetycznej są zagrożeni utratą miejsc pracy. Powinno to obejmować możliwość szkolenia, przekwalifikowania i podnoszenia kwalifikacji. Fundusz ten powinien również umożliwiać wsparcie przejścia z wysokoemisyjnej produkcji energii elektrycznej poprzez modernizację sektora energetycznego w kierunku niskoemisyjnej generacji oraz wspieranie innowacji w sektorze energetycznym. W szczególności fundusz ten powinien wspierać inwestycje w nowe moce wytwórcze z niskoemisyjnych źródeł energii. Pozwoliłoby to na zastąpienie istniejącej infrastruktury wytwórczej nowymi, mniej emisyjnymi źródłami konwencjonalnymi i OZE. W związku z tym wzywamy do dalszego wzmocnienia tej inicjatywy, zapewniając jej zasoby finansowe w wysokości minimum 4.8 mld euro za pośrednictwem Funduszu Sprawiedliwej Transformacji Energetycznej zaproponowanego przez Parlament Europejski.
Większa elastyczność w zakresie wykorzystania Funduszu Spójności (FS) i Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (EFRR) na finansowanie projektów niskoemisyjnych
EFRR i FS są ważnymi źródłami wyrównania różnic w rozwoju regionów UE, w szczególności w Europie Środkowej i Południowo-Wschodniej. Mogą one odegrać również ważną rolę w finansowaniu transformacji w kierunku gospodarki niskoemisyjnej poprzez zapewnienie dodatkowego finansowania dla nowych inwestycji. Niskoemisyjne moce wytwórcze, takie jak elektrownie gazowe, w szczególności wysokosprawne elektrociepłownie, powinny być uważane za kwalifikujące się inwestycje do finansowania z EFRR i FS. Mogą one stanowić znaczący element w procesie przejścia do gospodarki niskoemisyjnej, w krajach w których stałe paliwa kopalne pozostają dominującym źródłem wytwarzania energii i ułatwiają wprowadzanie odnawialnych źródeł energii. Mogą również odgrywać ważną rolę w zapewnianiu bezpieczeństwa dostaw dla UE jako całości.
Dobrze zaprojektowane mechanizmy finansowania w czwartej fazie EU ETS
Mechanizmy finansowania w ramach czwartej fazy EU ETS, w szczególności Fundusz Modernizacyjny i Fundusz Innowacyjny, mogą przyczynić się do transformacji systemów energetycznych w Europie Środkowej i Wschodniej. Aby to osiągnąć, ich konstrukcja powinna z jednej strony być uproszczona, a z drugiej elastyczna. Zbyt długie i skomplikowane biurokratyczne procedury zniechęciłyby firmy do wykorzystywania funduszy na inwestycje o niskiej emisji dwutlenku węgla. Kluczową kwestią w tej chwili jest przyjęcie zasad funkcjonowania w sposób, który pozwoliłby na skorzystanie z niej w najbardziej opłacalny sposób.
Państwom członkowskim należy przyznać szeroki margines swobody w wyborze kwalifikujących się projektów, które nie mieszczą się w zakresie uproszczonej ścieżki podejmowania decyzji. W związku z tym należy zapewnić, aby znaczące inwestycje w OZE (takie jak morskie farmy wiatrowe) były wspierane przez Fundusz Modernizacyjny do wysokości wszystkich kosztów kwalifikowalnych. Inwestycje na małą skalę mogą nie przynieść tak znaczących korzyści środowiskowych jak duże projekty OZE.
CEEP
