Sienkiewicz: Hub gazowy. Korzystajmy z doświadczeń innych rynków
Uważam, że dotarcie do źródła wiedzy o dobrych praktykach i sprawdzonych rozwiązaniach powinno być traktowane jako ważny element w pracy nad polskim modelem hubu gazowego. Należy mieć świadomość, że realizacja projektu hubu gazowego, zawartego w „Strategii na Rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju”, będzie przedsięwzięciem bardzo złożonym obejmującym swoim zakresem kilka obszarów tematycznych – powiedział w rozmowie z CIRE dr Marcin Sienkiewicz, prezes Dolnośląskiego Instytutu Studiów Energetycznych.
CIRE: Jaką rolę na polskim rynku gazu ziemnego powinien pełnić w przyszłości planowany hub gazowy.
Marcin Sienkiewicz: Sprawę hubu gazowego należy postrzegać w szerszym kontekście realizowanej obecnie w Polsce strategii wobec gazu ziemnego. Jej głównym filarem jest wielki projekt dywersyfikacyjny, który stworzy solidny fundament bezpieczeństwa dla polskiego rynku gazu jakim jest Brama Północna. Zbudowanie połączenia przesyłowego z norweskimi złożami gazu oraz rozbudowa Terminala LNG w Świnoujściu zapewnią techniczne warunki pozyskiwania gazu z różnych źródeł i od różnych dostawców. Osiągnięcie dzięki dywersyfikacji bezpieczeństwa w zakresie dostaw gazu pozwoli z kolei na rozwinięcie w pełni konkurencyjnego rynku gazu ziemnego w Polsce. Dzięki zrealizowaniu tych inwestycji Polska zyska możliwości reeksportu gazu do państw sąsiednich. W tym kontekście hub gazowy będzie odgrywać kluczową rolę w poprawie funkcjonalności i płynności polskiego rynku gazu ziemnego. W „Strategii na Rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju” hub gazowy został zdefiniowany jako „centrum dystrybucji i handlu gazem” co jest jak najbardziej trafnym i właściwym ujęciem tej instytucji rynkowej. Centrum czyli miejsce, w którym kumulują się fizyczne przepływy strumieni gazu płynących z różnych kierunków oraz następuje koncentracja transakcji handlowych i kształtuje się cena rynkowa gazu ziemnego. Rola hubu gazowego polega na zwiększeniu dostępności rynku gazu dla nowych uczestników dzięki transparentnym i niedyskryminacyjnym zasadom. Istotą działania hubu gazowego jest bowiem zapewnienie równych szans dla wszystkich uczestników ryku . Huby gazowe poprzez swoją funkcjonalność sprzyjają poprawie płynności i bezpieczeństwa obrotu. Integralną częścią istniejących europejskich i amerykańskich habów gazowych są elektroniczne platformy obrotu, na których kojarzeni są sprzedający i kupujący. Huby gazowe współpracują także ściśle z funkcjonującymi w ramach giełd energii giełdami gazu. Biorąc pod uwagę przykłady działających już w Europie i USA hubów gazowych stanowią one systemowo-organizacyjne rozwiązania pozwalające uczestnikom rynku na skorzystanie z usług infrastrukturalnych, handlowych i bilansujących skoncentrowanych i zlokalizowanych w „jednym miejscu”. Umożliwiają one przeniesienie tytułu własności między sprzedającym i kupującym gaz oraz fizyczne przemieszczenie gazu do wyraźnie określonego punktu w systemie przesyłowym. Pierwotnie huby gazowe dosłownie powstawały w jednym konkretnym miejscu, w którym skoncentrowana była infrastruktura gazownicza. Klasycznym przykładem takiego hubu gazowego jest działający od 1990 roku amerykański Henry Hub w Luizjanie nad Zatoka Meksykańską. Zlokalizowano go w miejscu, w którym zbiega się 13 rurociągów transportujących gaz z różnych źródeł oraz w pobliżu 3 magazynów gazu.
Czy w Europie istnieją huby, na których Polska może się wzorować?
W Europie huby gazowe rozwinęły się w zachodniej części kontynentu przede wszystkim ze względu na dobrze rozwiniętą infrastrukturę transportową oraz proces liberalizacji rynków. Huby gazowe funkcjonują m.in. w Wielkiej Brytanii (NBP), Holandii (TTF), Hiszpanii (Iberian Gas Hub), Niemczech (Gaspool), Austrii (CEGH) i we Włoszech (PSV). Z upływem czasu wyewoluowały dwa zasadnicze modele hubów gazowych: fizyczne i wirtualne. Te pierwsze powstawały w miejscach fizycznej koncentracji infrastruktury transportowej. Umowy kupna sprzedaży w tym przypadku dotyczą gazu pochodzącego z konkretnego punktu w infrastrukturze. Drugi typ powstawał na bazie całych narodowych systemów transportowych, gdzie transakcje handlowe zawierane są w umownym (wirtualnym) punkcie, który odzwierciedla wszystkie punkty wejścia i wyjścia.
Zlokalizowany w belgijskim Zeebrugge hub gazowy jest najstarszym i jednym z największych hubów gazowych w kontynentalnej Europie. Należący do belgijskiego operatora systemu przesyłowego Fluxys hub swoją działalność rozpoczął w listopadzie 1998 roku. Powstał w oparciu o uruchomiany jeszcze w latach 80. XX w. terminal LNG zlokalizowany na sztucznym półwyspie w północnej części belgijskiego wybrzeża. Jego obecne możliwości odbiorcze wynoszą 9 mld m sześc. rocznie a po rozbudowie maja osiągnąć 12 mld m sześc. rocznie w 2019 roku . To na bazie tego obiektu zaczęto tworzyć pierwszą ofertę usług logistycznych dla rynku. Z biegiem lat infrastruktura transportowa została rozbudowana o połączenia przesyłowe czyniąc z belgijskiego Zeebrugge węzeł infrastrukturalny, do którego trafiały strumienie gazu z różnych kierunków i z różnych źródeł. Na infrastrukturę tę składa się m.in. interlokutor łączący Belgię z Wielka Brytanią (w miejscowości w Bacton), którym w obie strony można przesyłać 25,5 mld m sześc. gazu rocznie. W Zeebrugge ma swoją końcówkę także liczący 814 km długości rurociąg Zeepipe. Może on dostarczać ze złóż pod dnem Morza Północnego 15 mld m sześc. gazu rocznie. Węzeł infrastrukturalny w Zeebrugge jest zakwalifikowany jako hub fizyczny czyli posiadający dobrze zidentyfikowany geograficzny punkt w systemie przesyłowym . System infrastrukturalny hubu gazowego w Zeebrugge posiada zatem łączną przepustowość techniczną na poziomie 49,5 mld m sześc. gazu rocznie. Infrastruktura transportowa współtworząca belgijski hub gazowy posiada łącznie 20 punktów łączących z systemami przesyłowymi gazu państw sąsiednich. Dzięki tym połączeniem przez Hub Zeebrugge możliwy jest transport holenderskiego i norweskiego gazu ziemnego do Francji, Hiszpanii i Włoch. Za pośrednictwem belgijskiego hubu na kontynent europejski trafia także gaz z Wielkiej Brytanii i Federacji Rosyjskiej. Znajdująca się na terytorium Belgii infrastruktura rurociągowa umożliwia tranzyt łącznie 90 mld m sześć. gazu rocznie i dodatkowo zaopatrzenie krajowego rynku na poziomie ok 20 mld m sześc.gazu rocznie .
Rys. Infrastruktura transportowa hubu gazowego w Zeebrugge. Źródło: http://www.fluxys.com
Z usług belgijskiego hubu gazowego mogą korzystać podmioty, które posiadają status członka hubu. Taki status uzyskuje się po zawarciu umowy z operatorem hubu i wniesieniu zabezpieczeń finansowych w wyznaczonym terminie. Oferta usług logistycznych obejmuje m.in.:
• usługę bilansowania polegająca na dostarczeniu bądź odebranie gazu od klienta w celu zbilansowania jego pozycji,
• usługę wsparcia gazem (back-upservices), czyli dostarczenie gazu przez operatora hubu do klienta w razie wystąpienia zakłócenia,
• usługę automatycznego odbiór gazu (offtakeservices) – odebranie gazu przez operatora hubu od klienta w razie wystąpieniu zakłócenia.
Huberator – spółka córka Fluxys, od 2008 roku zaczęła przy wykorzystaniu „ZEE Platform” oferować usługę nielimitowanych transferów własności do gazu w całym obszarze handlowym hubu, pomiędzy istniejącymi punktami dostaw:
• IZT -Interconnector Zeebrugge Terminal,
• ZPT -Gassco’sZeepipeTerminal,
• Terminal LNG.
Od grudnia 2015 usługi handlowe świadczone na platformie obrotu przejął bezpośrednio Fluxys.
Czy warto zatem odwiedzić jeden z europejskich hubów?
Uważam, że dotarcie do źródła wiedzy o dobrych praktykach i sprawdzonych rozwiązaniach powinno być traktowane jako ważny element w pracy nad polskim modelem hubu gazowego. Należy mieć świadomość, że realizacja projektu hubu gazowego, zawartego we wspomnianej wyżej „Strategii na Rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju”, będzie przedsięwzięciem bardzo złożonym obejmującym swoim zakresem kilka obszarów tematycznych. Przyszła praca nad hubem wymagać będzie musiała odpowiedniego zaplanowania, skoordynowania i zsynchronizowania zespołu działań takich jak rozbudowa: infrastruktury przesyłowej, terminala LNG, magazynów gazu, oraz połączeń międzysystemowych z państwami sąsiednimi. Konieczne będzie także poszerzenie i dopasowanie do nowych warunków funkcjonalności infrastruktury handlowej w postaci giełdy gazu i platformy obrotu. Tworzenie na terytorium Polski centrum dystrybucji i handlu gazem będzie także wymagało opracowania dla niego wewnętrznych regulacji i procedur, całej wizualizacji komunikacji z rynkiem. Poważne inwestycje będą musiały być przeprowadzone w segmencie IT łącznie ze zbudowaniem odpowiedniej strony internetowej. Sprawą do ustalenia będzie tak wybór statusu prawnego i formy organizacyjnej hubu gazowego. Przed przyszłymi realizatorami projektu stoi więc ogrom poważnych wyzwań, z którymi polska branża gazownicza do tej pory jeszcze się nie zmierzyła. W takiej sytuacji warto wiec skorzystać z doświadczeń innych. Huby gazowe są współcześnie trwałym elementem dojrzałych rynków gazu w Europie i Ameryce Północnej. Warto więc skorzystać z doświadczeń renomowanych instytucji działających od lat w tym biznesie.
Źródło: CIRE.PL
