Zajdler: Rozporządzenie SoS czyli jak uszczelnić bezpieczeństwo gazowe UE

12 lutego 2015, 11:17 Energetyka

KOMENTARZ

Robert Zajdler

Zajdler Energy Lawyers

Bezpieczeństwo energetyczne Unii Europejskiej stawiane jest od dawna jako priorytet w działaniach wspólnoty. Kryzys gazowy w styczniu 2009 r. i napięte stosunki polityczne UE z Rosją, w związku z sytuacją na Ukrainie, rodzą konieczność redefinicji polityki bezpieczeństwa gazowego w krajach członkowskich UE. Terminale LNG, jako gwarant infrastruktury, uniezależniającej Unię Europejską od jednego kierunku dostaw, spełniają dzisiaj kluczową rolę w systemie bezpieczeństwa.

Unia Europejska jest obecnie w stanie zaspokoić zaledwie 33% zapotrzebowania na gaz ziemny z produkcji w państwach członkowskich. Prawie połowa wolumenu wewnątrzunijnej produkcji pochodzi obecnie z Holandii, jednego z dwóch państw w UE będących eksporterem gazu netto. Aż 27% gazu ziemnego zużywanego w państwach członkowskich pochodzi z importu z Rosji, będącej największym dostawcą paliwa[1]. Rozkład produkcji krajowej gazu ziemnego jest zróżnicowany, czego efektem jest sytuacja, w której jedne państwa są w stanie zaspokoić całość wewnętrznego popytu ze źródeł krajowych podczas, gdy inne bądź nie wydobywają gazu zupełnie, bądź są w stanie zaspokoić jedynie część zapotrzebowania wewnętrznego. Zdolności wejściowe do systemów gazowych państw członkowskich zawierają w sobie gazociągi o charakterze tranzytowym, na których wprawdzie istnieje możliwość rezerwacji zdolności przesyłowych w obu kierunkach, ale nie należy traktować ich całego potencjału jako realnych zdolności reagowania w okresach kryzysu.

Źródło: Obliczenia własne na podstawie GIE, Eurogas, BP Statistical Review

Kryzys gazowy w styczniu 2009 roku wyniknął ze wstrzymanie dostaw gazu ziemnego z Federacji Rosyjskiej do Europy. Unaocznił on instytucjom unijnym konieczność prowadzenia polityki gazowej zwiększającej bezpieczeństwo gazowe państw członkowskich. Jednym z elementów tworzenia systemu bezpieczeństwa było uchwalenie w październiku 2010 r. rozporządzenie w sprawie środków zapewniających bezpieczeństwo dostaw gazu ziemnego (tzw. Rozporządzenie SoS), które określa minimalne standardy w zakresie tworzenia infrastruktury gazowej w Unii Europejskiej. Rozporządzenie SoS określiło standard ochrony w zakresie dostaw oraz w zakresie infrastruktury. Pierwszy z nich opiera się na definicji odbiorcy chronionego, drugi zaś na tzw. wskaźniku N-1, który ocenia zdolność zaopatrzenia w gaz ziemny przy wyłączeniu głównego źródła dostaw. Parametrami służącymi wyliczeniu wartości wskaźnika są zdolność techniczna punktów wejścia, zdolność produkcyjna, zdolność odbioru gazu ziemnego znajdującego się w magazynach oraz zdolność importowa terminali LNG, które po zsumowaniu i pomniejszeniu o zdolności głównego źródła porównywane są maksymalną dzienną konsumpcją.

Obecne napięcia na linii Rosja – Unia Europejska oraz ponowne widmo zagrożenia ciągłości dostaw z kierunku wschodniego wpłynęło na dokonanie krytycznej oceny rozporządzenia SoS i zapoczątkowanie procesu uszczelnienia systemu bezpieczeństwa gazowego. Zakres zmian pozostaje obecnie otwarty, ale plan prezydencji Łotwy zakłada możliwość rozpoczęcia dyskusji nad proponowanymi zmianami rozporządzenia SoS.

Koncentrując się na kwestiach infrastrukturalnych, bazowanie na wskaźniku N-1 ma kilka istotnych wad:

• minimalne wymagane wartości wskaźnika są dzisiaj spełniane przez większość państw członkowskich, co skutkuje brakiem bodźców stymulujących dokonywanie inwestycji,
• poprzez swoją konstrukcję wskaźnik wprowadza złudzenie bezpieczeństwa w przypadku, gdy zdolności wejścia do systemu bazują na tym samym źródle, co źródło wyłączone (np. gaz z Rosji),
• nie uwzględnia zróżnicowania jakości poszczególnych źródeł dostaw gazu w sytuacji kryzysowej.

Rozporządzenie SoS powinno stanowić bodziec inwestycyjny i skutkować powstawaniem nie zawsze ekonomicznie uzasadnionych inwestycji w transgraniczne połączenia gazowe. Pożądanym skutkiem regulacji jest tworzenie się unijnego systemu połączeń i możliwość wymiany gazu ziemnego pomiędzy państwami członkowskimi w zakresie szerszym, niż wyłącznie wymiana pomiędzy krajami sąsiadującymi. Wprowadzony system oceny zdolności państw powinien oceniać realny poziom bezpieczeństwa oraz różnicować punkty wejścia pod względem ich jakości.

Jednym z parametrów używanych przy obliczaniu wskaźnika jest zdolność terminali LNG, która jest jakościowo zrównana z innymi źródłami. W przeciwieństwie jednak do magazynów gazu ziemnego, zdolność terminalu ma charakter niewyczerpywalny, co w sytuacji długotrwałego kryzysu gazowego umożliwia wykorzystanie tego elementu infrastruktury gazowej bez czasowych ograniczeń. Ponadto, terminale LNG umożliwiają import gazu ziemnego od wielu dostawców równocześnie, co znacznie ogranicza ryzyko związane z kontrahentem. W krótkim terminie magazyny gazowe umożliwiają szybką dostawę w reakcji na niedobór paliwa w systemie. Czas niezbędny na dotarcie do portu przeznaczenia dodatkowego wolumenu gazu ziemnego czyni ten punkt infrastruktury mniej przydatnym dla systemu w krótkim okresie, ale zalety, jakie posiada terminal LNG są również nie do przecenienia w omawianym przypadku. Organizacja dodatkowych dostaw pozwala na doprowadzenie stanu magazynów gazu ziemnego do czasu sprzed kryzysu, co umożliwia systemowi szybkie odbudowanie zdolności szybkiego reagowania. Ze względu na swoją specyfikę, terminale LNG nie mogą być budowane w państwach śródlądowych. Tworzenie unijnego systemu bezpieczeństwa powinno opierać się na solidarności państw członkowskich, a kraje posiadające infrastrukturę odbiorczą gazu skroplonego są naturalnie predysponowane do pełnienia roli gwaranta w swoim regionie.

Skuteczny system oceny państw powinien wprowadzić zróżnicowanie ocenę państw, co najmniej biorąc pod uwagę poziom zdywersyfikowania dostaw gazu ziemnego, liczony jako potencjał przy wykorzystaniu istniejącej infrastruktury oraz długość okresu zdolności do przetrwania w kryzysie również bazując na istniejącej infrastrukturze. W konsekwencji państwa członkowskie UE będą oceniane według realnych możliwości zaadresowania trudności w dostawach. Terminale LNG odgrywają kluczową rolę w systemie ze względu na ich wysokie możliwości w zakresie dywersyfikacji oraz wielokrotnie duże zdolności importowe w odniesieniu do standardowego zapotrzebowania. Ponadto, terminale odbiorcze pozwalają na import gazu ziemnego z reekesportu, również z państw członkowskich (np. Hiszpania). W takich okolicznościach drogą morską może być dokonywany wewnątrzunijny transport gazu ziemnego, co stanowi dodatkowe podwyższenie standardów bezpieczeństwa.

[1] Eurogas, dane za 2013 rok.

Źródło: LNG Snapshot