Legodziński: Odpowiedzialność za śmieci po fotowoltaice zależy od umowy
– Umowa dzierżawy, zawarta pomiędzy właścicielem gruntu oraz inwestorem, odgrywa istotną rolę w ustaleniu odpowiedzialności za odpady powstające ze zużytych instalacji PV – pisze Michał Legodziński z Kancelarii Banasik Woźniak i Wspólnicy w komentarzu dla BiznesAlert.pl.
Od kilku lat w Polsce dynamicznie wzrasta zainteresowanie wytwarzaniem energii elektrycznej w instalacjach fotowoltaicznych (PV). Dotyczy to zarówno energetyki zawodowej, która inwestuje w duże farmy fotowoltaiczne, jak również instalacji prosumenckich – wykorzystywanych na własne potrzeby przez osoby fizyczne i małe przedsiębiorstwa. Niewątpliwie wpływ na rozwój energetyki prosumenckiej ma program Mój Prąd, uruchomiony przez Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, w ramach którego prosumenci mogą liczyć na jednorazowe dopłaty do instalacji PV. Z informacji publikowanych przez NFOŚiGW wynika, że tylko w 2019 roku do sieci zostało przyłączonych ponad 104 000 mikroinstalacji PV. Jest to znaczny wzrost względem poprzednich lat (prawie cztery razy więcej niż w 2018 roku), a prognozy na najbliższe lata wskazują na dalszy dynamiczny wzrost zainteresowania technologią PV wśród prosumentów. Również duże instalacje fotowoltaiczne zyskują zainteresowanie inwestorów. Z danych Urzędu Regulacji Energetyki wynika, że w aukcji OZE, zorganizowanej w 2019 roku, zostały zakontraktowane moce z instalacji PV na poziomie 0,9 GW.
Wzrost zainteresowania produkcją energii ze słońca, a co za tym idzie liczba wykorzystywanych paneli PV przez inwestorów oraz prosumentów, wpływa na branżę odpadową. Instalacje PV, po okresie eksploatacji, który szacuje się na ok 20-25 lat, staną się bowiem problematycznym odpadem, wymagającym odpowiedniego zagospodarowania. Już za kilka lat problem ten dotknie instalacji PV, które były wykorzystywane w początkowej fazie rozwoju energetyki słonecznej w Polsce. W kontekście wyeksploatowanych paneli PV, oraz całych likwidowanych lub modernizowanych instalacji PV, warto zatem zwrócić uwagę na pewne ryzyka, które się z tym wiążą dla inwestora oraz właściciela gruntu.
Duże instalacje PV najczęściej są budowane przez inwestora na nieruchomościach dzierżawionych, w szczególności dzierżawionych od rolników. Takie nieruchomości są najbardziej atrakcyjne z uwagi na dużą powierzchnię, niezbędną dla farm PV. Okres dzierżawy zazwyczaj pokrywa się z cyklem życia paneli PV, istotne jest zatem ustalenie na kim będzie spoczywał obowiązek odpowiedniego zagospodarowania odpadu w postaci zużytych instalacji PV, po upływie okresu obowiązywania umowy dzierżawy. Instalacja PV, która przestanie spełniać swoje pierwotne funkcje, i nie nadaje się do dalszego użytkowania, na gruncie przepisów prawa staje się odpadem, wymagającym odpowiedniego zagospodarowania. Odpowiedzialność za zagospodarowanie zużytych instalacji PV, w zależności od okoliczności, będzie spoczywała na inwestorze lub właścicielu nieruchomości, na której instalacja została zbudowana.
Na gruncie ustawy o odpadach, podmiotem odpowiedzialnym za prawidłowe zagospodarowanie odpadów jest ich posiadacz. Domniemywa się przy tym, że odpady znajdujące się na gruncie należą do władającego gruntem (art. 3 pkt 19 ustawy o odpadach). Po zakończeniu okresu dzierżawy, to zatem właściciel nieruchomości na której zbudowana została instalacja PV będzie domniemanym posiadaczem odpadów, odpowiedzialnym za ich odpowiednie zagospodarowanie. Domniemanie to może zostać obalone, jeżeli właściciel nieruchomości wskaże podmiot lub osobę, która jest faktycznym posiadaczem odpadów (Wyrok WSA w Opolu, sygn. II SA/Op 261/19). To bowiem posiadacz a nie właściciel nieruchomości z mocy prawa jest zobowiązany do niezwłocznego usunięcia odpadów z miejsca nieprzeznaczonego do ich składowania lub magazynowania. W odniesieniu do inwestycji polegających na budowie instalacji PV, Właściciel nieruchomości, może zatem obalić domniemanie wynikające z ustawy o odpadach, wskazując że właścicielem (faktycznym posiadaczem) odpadów jest inwestor. W tym celu warto przedstawić zawartą umowę dzierżawy, z której będzie wynikać tytuł prawny inwestora do instalacji. Odpowiedzialność za zagospodarowanie odpadów w postaci zużytej instalacji PV będzie zatem zasadniczo spoczywała na inwestorze. W tym kontekście zauważyć należy, że instalacje PV, co do zasady nie stanowią części składowej gruntu (nie są trwale z nim związane) i po wybudowaniu pozostają odrębną własnością inwestora. To inwestor jako właściciel instalacji PV, a następnie właściciel odpadów powstałych po jej zużyciu, będzie zatem posiadaczem odpadów w rozumieniu ustawy. Będzie on również zobowiązany do ich zgodnego z prawem zagospodarowania.
Widać, że istotną rolę w ustaleniu odpowiedzialności za odpady powstające ze zużytych instalacji PV odgrywa sama umowa dzierżawy, zawarta pomiędzy właścicielem gruntu oraz inwestorem. Strony umowy dzierżawy powinny ustalić w jej treści, kto stanie się właścicielem instalacji po upływie okresu obowiązywania umowy oraz kto będzie odpowiedzialny za usuniecie jej z gruntu. Takie postanowienia umowne będą w konsekwencji określały posiadacza odpadów, na gruncie ustawy o odpadach. Z konstrukcji umowy dzierżawy może również wynikać, że posiadaczem odpadów będzie właściciel gruntu (np. rolnik), na którym wybudowana została instalacja, i to on będzie odpowiedzialny za jej usunięcie na własny koszt po zakończeniu eksploatacji. Należy przy tym zauważyć, że inwestor może nie być zainteresowany tytułem prawnym do instalacji PV po okresie zwrotu z inwestycji i znacznym wyeksploatowaniu paneli PV, które w niedługim czasie będą wymagały zagospodarowania zgodnie z przepisami ustawy o odpadach. Istnieje zatem ryzyko, że inwestor będzie chciał niejako przerzucić obowiązki wynikające z ustawy o odpadach na właściciela nieruchomości, wprowadzając do umowy dzierżawy odpowiednie postanowienia, skutkujące tym, ze to właściciel nieruchomości będzie posiadaczem odpadów.
Istotne jest zatem, aby właściciel nieruchomości, w celu uniknięcia odpowiedzialności za usunięcie odpadów powstałych ze zużytych instalacji PV oraz kosztów z tym związanych, zadbał o odpowiednie zapisy w umowie dzierżawy. Kluczowe jest przy tym określenie w umowie, że to inwestor będzie właścicielem instalacji oraz posiadaczem ewentualnych odpadów powstałych z wykorzystania instalacji i będzie zobowiązany do jej usunięcia na własny koszt, po upływie okresu dzierżawy nieruchomości. Należy mieć na uwadze, że odpowiednia umowa dzierżawy nie gwarantuje pełnej ochrony, istnieje bowiem ryzyko, że inwestor będzie działał nieuczciwie i pomimo takiego obowiązku nie usunie w odpowiednim czasie instalacji bądź nawet porzuci instalację, gdy uzna, ze jest to dla niego bardziej opłacalne. W celu zabezpieczenia właściciela nieruchomości przed taką sytuacją, i kosztami które będzie musiał ponieść aby usunąć niechciane elementy z nieruchomości, zalecane jest ustanowienie i pobranie od inwestora odpowiedniej kaucji pieniężnej, która będzie mogła zostać wykorzystana na pokrycie kosztów usunięcia instalacji. Właściciel nieruchomości może również skorzystać z innych instytucji prawa cywilnego, które zabezpieczą jego interes, w tym np. odpowiednia polisa OC, weksel, poddanie się inwestora egzekucji w trybie przewidzianym w kodeksie postępowania cywilnego, czy gwarancja bankowa. Zabezpieczenie wskazane powyżej będzie mogło zostać wykorzystane przez właściciela nieruchomości również w przypadku likwidacji, upadłości bądź porzucenia przez inwestora instalacji.
Rozmowa BiznesAlert.pl. Mój Prąd, czyli jak usprawnić rewolucję OZE?
Kwestia precyzyjnego ustalenia w umowie dzierżawy odpowiedzialności za usunięcie z gruntu odpadów, w postaci zużytych instalacji PV, jest o tyle istotna, że odpady te nie są jednorodne (instalacja składa się z wielu elementów) i często zawierają substancje niebezpieczne, takie jak PCB, baterie, płytki obwodów drukowanych, krzem, miedź, srebro czy plastik. Niejednorodny skład odpadów z paneli PV sprawia, że koszt usunięcia może okazać się bardzo wysoki. Ustawodawca nie określił również szczególnych zasad zagospodarowania odpadów po zużytych instalacjach PV. Do ich zagospodarowania będzie trzeba stosować te same zasady, które obowiązują względem innych odpadów elektrycznych. Podstawową zasadą jest dokonywanie recyklingu lub odzysku wyłącznie w instalacjach gospodarowania odpadami (nie jest możliwe, aby właściciel nieruchomości sam dokonał recyklingu instalacji PV). Różne elementy instalacji PV należy również traktować osobno – oddzielnie należy prowadzić zagospodarowanie samych paneli PV oraz stalowej bądź aluminiowej konstrukcji wspornej (złom stalowy).
Należy jednak zauważyć, że rynek związany z recyklingiem zużytych instalacji PV stale się rozwija. Powstają przedsiębiorstwa, zajmujące się zagospodarowaniem tego typu odpadów, a z uwagi na to, że rynek instalacji PV rośnie w szybkim tempie, w niedługim czasie sytuacja recyklingu zużytych instalacji PV może zmienić się na korzyść ich posiadacza. Stanie się tak w momencie, gdy koszt recyklingu paneli PV spadnie, a w konsekwencji odzysk zawartych w odpadach cennych materiałów stanie się opłacalny ekonomicznie. Może się w takich warunkach pojawić „rynek” zużytych paneli PV i z kosztownego odpadu staną się one towarem, który przedstawia realną wartość pieniężną. W konsekwencji, dzisiejsze ryzyka związane z odpadami dla właściciela nieruchomości przestaną odgrywać dużą rolę w procesie inwestycyjnym.
Właściciele gruntów wydzierżawionych pod instalacje PV, muszą brać pod uwagę ryzyko związane z kosztami usunięcia odpadów w postaci zużytych instalacji. Ryzyko to może wynikać z niekorzystnych warunków zawartej umowy dzierżawy, w której właściciel nieruchomości zostanie obciążony kosztami usunięcia instalacji z nieruchomości. Istnieje również ryzyko braku odpowiednich działań po stronie inwestora, pomimo ciążącego na nim obowiązku usunięcia odpadów z dzierżawionej nieruchomości (inwestor, co do zasady będzie posiadaczem odpadów). Zabezpieczeniem dla właściciela nieruchomości wydzierżawionej inwestorowi, planującemu budowę instalacji PV, jest w pierwszej kolejności odpowiedni kształt umowy dzierżawy. Dotyczy to w szczególności określenia w umowie, podmiotu odpowiedzialnego za usunięcie instalacji po upływie okresu obowiązywania umowy oraz ponoszącego związane z tym koszty. Właściwym rozwiązaniem z punktu widzenia właściciela nieruchomości będzie pobranie od inwestora kaucji w odpowiedniej wysokości, która to kaucja będzie mogła zostać wykorzystana w przypadku braku odpowiednich działań inwestora. Właściciel nieruchomości może również skorzystać z innych form zabezpieczenia, np. odpowiednia polisa OC, weksel, poddanie się inwestora egzekucji w trybie przewidzianym w kodeksie postępowania cywilnego, czy gwarancja bankowa.
