Piestrzyńska: Ostrzejsze przepisy emisyjne to mniej przedwczesnych zgonów
W najbliższy piątek kraje członkowskie głosować będą nad tzw. dokumentem BREF dla LCP (large combustion plants), mającym na celu zmniejszenie wpływu emisji z energetyki i przemysłu na środowisko i zdrowie mieszkańców Unii Europejskiej. Organizacje pozarządowe apelują o wprowadzenie ambitnych regulacji, pozwalających zredukować liczbę ponad 20 tys. przedwczesnych zgonów powodowanych przez zanieczyszczenie powietrza w skutek spalania węgla w europejskich elektrowniach – pisze w komentarzu Weronika Piestrzyńska, Kierowniczka Programu Zdrowie i Energia, Health & Environment Alliance (HEAL).
Dokument BREF (Dokumenty referencyjne dotyczące Najlepszych Dostępnych Technik) dla LCP określa zakresy emisji dla zanieczyszczeń powietrza związanych z możliwym wykorzystaniem najlepszych dostępnych technik (Best Available Techniques – BAT) do spalania różnych rodzajów paliwa w instalacjach energetycznych i przemysłowych. Mówiąc prościej – ustanawia sztywne limity dla emisji NOx, SO2 i PM w powietrzu, jak również – po raz pierwszy w historii tego rodzaju regulacji – bardzo szkodliwej dla ludzi i środowiska rtęci. Aktualizuje także poziomy emisji zanieczyszczeń do wody dla niebezpiecznych substancji zanieczyszczających, takich jak np. metale ciężkie.
Głosowanie nad dokumentem jest o tyle ważne, że jego wprowadzenie ma szansę w ogromnym stopniu ograniczyć emisje szkodliwych substancji do powietrza w skali całej Unii Europejskiej. Emisje z elektrowni węglowych, nawet tych najbardziej nowoczesnych i posiadających instalacje oczyszczania spalin, powodują uwalnianie się do powietrza szeregu niebezpiecznych dla zdrowia i środowiska związków, takich jak tlenki azotu (NOx), dwutlenek siarki (SO2), drobne cząstki stałe (PM) czy rtęć. Człowiek, oddychając zanieczyszczonym powietrzem, absorbuje szkodliwe substancje do swojego organizmu, gdzie gromadzą się one prowadząc do rozwoju szeregu chorób.
Do najbardziej znanych i najczęściej kojarzonych z zanieczyszczeniami powietrza schorzeń należą choroby układu oddechowego, takie jak astma, zapalenie oskrzeli, zapalenie płuc, przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP) czy rak płuca. Agencja IARC (International Agency for Research on Cancer) jednoznacznie określiła zanieczyszczenia powietrza jako czynnik rakotwórczy wysokiego ryzyka (do drugiego najbardziej popularnego typu nowotworu łączonego z zanieczyszczonym powietrzem należy rak pęcherza moczowego). Jednak oddychanie zanieczyszczonym powietrzem wpływa nie tylko na choroby bezpośrednio związane z układem oddechowym – najmniejsze cząstki (PM), o średnicy poniżej 2,5 mikrometra, są w stanie przenikać do ludzkiego krwiobiegu powodując uszkodzenia układu sercowo-naczyniowego – jak choroba niedokrwienna serca, choroba wieńcowa, arytmia, udary czy zawały, często bezpośrednio zakończone zgonem. Do tego potwierdzono naukowo wpływ zanieczyszczeń powietrza na system nerwowy człowieka – objawy od najmniej groźnych takich jak irytacja czy dekoncentracja, sięgają poważnych schorzeń jak depresje, przyśpieszenie procesów neurodegeneracyjnych czy obniżenie poziomu IQ u kolejnych pokoleń. Na zanieczyszczone powietrze szczególnie narażone są kobiety w ciąży (te żyjące w zanieczyszczonym środowisku rodzą dzieci stosunkowo wcześniej, noworodki są mniejsze), dzieci lub osoby starsze, zwłaszcza cierpiące już na choroby przewlekłe. Potwierdzono także wpływ zanieczyszczeń powietrza na obniżoną płodność, rozwój choroby Alzheimera czy podwyższoną zapadalność na cukrzycę.
Biorąc pod uwagę tak szerokie spektrum wpływu zanieczyszczonego powietrza na zdrowie, Światowa Organizacja Zdrowia określiła zanieczyszczenie powietrza jako „największe pojedyncze ryzyko dla środowiska na świecie” i oceniła, że jest ono odpowiedzialne za co ósmy zgon na świecie (biorąc pod uwagę zarówno powietrze atmosferyczne, jak i to w pomieszczeniach). Ok. 50 tys. przedwczesnych zgonów z powodu oddychania brudnym powietrzem atmosferycznym przypisywanych jest Polsce (z uwzględnieniem wszystkich źródeł emisji). Jednocześnie metale ciężkie, takie jak kadm i rtęć, są również odprowadzane bezpośrednio do wód, gromadząc się w łańcuchu dostaw żywności i zagrażając zdrowiu i życiu organizmów żywych, w tym człowieka, lecz to nie jest uwzględniane w powyższych szacunkach.
Źródeł emisji zanieczyszczeń powietrza jest wiele (w Polsce dominującym źródłem jest tzw. niska emisja, czyli spalanie paliw stałych w domowych piecach i kotłach oraz transport), jednak istotnym wciąż pozostają elektrownie węglowe. Wedle kalkulacji przedstawionych w raporcie „Europe’s Dark Cloud” (2016) w skali całej Unii Europejskiej emisja szkodliwych substancji z elektrowni skutkująca problemami zdrowotnymi powoduje ok. 22 900 przedwczesnych zgonów rocznie (dane z roku 2013), co można porównać z liczbą ofiar wypadków samochodowych – ok. 26 000 (w tym samym roku).
Niestety, to Polska jest niechlubnym liderem rankingu krajów najbardziej zanieczyszczających – emisje z polskich elektrowni węglowych (w większości bardziej emisyjnych i starszych niż np. elektrownie niemieckie) powodują ponad 5 800 zgonów, zarówno w kraju, jak i za granicą. Wśród nich na pierwszym miejscu znajduje się elektrownia Bełchatów przyczyniająca się do ponad 1200 przedwczesnych zgonów rocznie. Co ważne dla tego rodzaju zanieczyszczeń, emitowanych na dużych wysokościach, mogą być one transportowane nawet na setki czy tysiące kilometrów – stąd Polaków trują przykładowo elektrownie niemieckie, Niemców francuskie, a Francuzów – polskie. Dlatego tak ważne jest wypracowanie ogólnoeuropejskich regulacji pozwalających na wspólną redukcję emisji, wysiłkiem wszystkich krajów członkowskich.
Dokument BREF dla LCP będzie prawnie wiążącą regulacją, a państwa członkowskie zobowiązane zostaną do ustalania limitów emisji na podstawie tego, co opisano w dokumencie. Wedle kolejnego raportu, „Lifting Europe’s Dark Cloud” (2016), proponowane limity emisji byłyby w stanie zredukować liczbę przedwczesnych zgonów z 22 900 do 2 600 w skali całej Europy. Czyli akceptując aktualną propozycję Komisji Europejskiej, kraje członkowskie zgodziłyby się oszczędzić życie mniej więcej tylu mieszkańców UE rocznie, ile wynosi liczba mieszkańców Wadowic. A dokładniej – przyjmując proponowane limity BREF emisje przyczyniałyby się do 14 tys. przedwczesnych zgonów mniej, a wprowadzając bardziej ambitne regulacje BAT – do 20 300 zgonów mniej. Jednocześnie wprowadzenie zapisów leży w interesie zdrowia publicznego mieszkańców naszego kraju – oszacowano, że jeśli wprowadzone zostaną regulacje BAT to liczba przedwczesnych zgonów generowanych przez polski system energetyczny zmniejszy się o 93%, znacząco spadnie także liczba zachorowań na przewlekłe zapalenie oskrzeli u dorosłych, liczba dni z symptomami astmy u dzieci czy liczba utraconych dni pracy, składających się na całość zewnętrznych kosztów zdrowotnych energetyki węglowej (po wprowadzeniu regulacji ma szansę spaść z aktualnych z nieco ponad 16 mln euro do 1,2 mln euro).
W związku z nadchodzącym głosowaniem kilka międzynarodowych organizacji pozarządowych (m.in. WWF, CAN, EEB, HEAL) wystosowało petycję do ministrów środowiska krajów członkowskich UE z apelem o uwzględnienie zdrowia publicznego Europejczyków i zagłosowaniem za wprowadzeniem ambitnych regulacji redukujących możliwość emisji szkodliwych związków z energetyki i przemysłu.
Dyrektywa w sprawie emisji przemysłowych Unii Europejskiej ma na celu zmniejszenie wpływu wielkoskalowego przemysłu na środowisko poprzez zapewnienie najlepszych dostępnych technik w zakresie ochrony środowiska (tzw. dokument BREF dla LCP (ang. Large Combustion Plants)). Techniki te są szczegółowo określone w dokumentach technicznych sprecyzowanych dla sektora przemysłowego i energetycznego zwanych dokumentami BREF. Określa on zakresy emisji dla różnych zanieczyszczeń związanych z możliwym wykorzystaniem najlepszych dostępnych technik (Best Available Techniques – BAT) do spalania różnych rodzajów paliwa.
Dokument BREF dla LCP zawiera bardziej restrykcyjne poziomy emisji NOx, SO2 i PM, jak również – po raz pierwszy – rtęć. Aktualizuje także poziomy emisji zanieczyszczeń do wody dla niebezpiecznych substancji zanieczyszczających (m.in. kadm i rtęć). Wdrożenie regulacji w całej UE może zmniejszyć liczbę przedwczesnych zgonów o ponad 20 000 rocznie. Aktualny proces przeglądu BREF dla LCP rozpoczął się pod koniec października 2011 r. i wedle założeń powinien zostać ukończony do sierpnia 2014 r. Ze względu na różne opóźnienia wynikające z oporu przemysłu i państw członkowskich, głosowanie odbędzie się 28 kwietnia 2017 r.
Celem Dyrektywy o emisjach przemysłowych (zwanej Dyrektywą IED) jest zmniejszenie wpływu przemysłu, m.in. energetyki, na środowisko i zdrowie ludzi. Sposobem na to ma być wdrażanie tzw. najlepszych dostępnych technik (BAT – Best Available Techniques). Od ponad sześciu lat eksperci z krajów członkowskich, przedstawiciele przemysłu i organizacje ekologiczne uczestniczyły w tzw. procesie sewilskim, aby wypracować nowe normy emisji z elektrowni węglowych. Przyjęty na Forum Dyrektywy IED w październiku ubiegłego roku dokument BREF (od ang. BAT reference documents) zawiera rekomendacje najlepszych dostępnych technik, które pomogą zmniejszyć ciemną chmurę nad Europą. Zdaniem ekspertów przepisy te mogą uchronić od przedwczesnej śmierci nawet 20 tysięcy osób rocznie
