– O tym czy kraje Morza Adriatyckiego, Bałtyckiego i Czarnego będą potrafiły współpracować w sektorze gazowym będą rozmawiać eksperci oraz przedstawiciele branży podczas dwudniowej, jubileuszowej dwudziestej konferencji Gazterm w Międzyzdrojach. BiznesAlert.pl jest strategicznym partnerem medialnym wydarzenia – pisze Wojciech Jakóbik, redaktor naczelny portalu.
Korytarz Norweski musi być atrakcyjną ofertą biznesową dla Trójmorza
O tym czy kraje Morza Adriatyckiego, Bałtyckiego i Czarnego będą potrafiły współpracować w sektorze gazowym będą rozmawiać eksperci oraz przedstawiciele branży podczas dwudniowej, jubileuszowej dwudziestej konferencji Gazterm w Międzyzdrojach. BiznesAlert.pl jest strategicznym partnerem medialnym wydarzenia.
Trójmorze to koncepcja intensyfikacji współpracy regionalnej w krajach między Adriatykiem, Bałtykiem a Morzem Czarnym. Według definicji z deklaracji podpisanej w Dubrowniku 25 sierpnia 2016 roku przez przywódców krajów zaangażowanych w tę inicjatywę, w skład Trójmorza wchodzą Austria, Bułgaria, Chorwacja, Czechy, Estonia, Węgry, Łotwa, Litwa, Polska, Rumunia, Słowacja i Słowenia[1].
Sygnatariusze deklaracji definiują układ, jako „nieformalną platformę służącą do pozyskiwania politycznego poparcia oraz organizowania zdecydowanych działań dotyczących określonych transgranicznych i makroregionalnych projektów, o strategicznym znaczeniu dla Państw zaangażowanych w sektory energii, transportu, komunikacji cyfrowej i gospodarki w Europie Środkowej i Wschodniej”. Następne spotkanie krajów Trójmorza ma odbyć się w czerwcu 2017 roku we Wrocławiu[2].
Jak stwierdził Prezydent RP Andrzej Duda, w rozmowach grupy szczególną rolę odegrał temat „infrastruktury energetycznej, która umożliwia dywersyfikację dostaw”. W tym zakresie uczestnicy spotkania w Dubrowniku doceniają skuteczność istniejących narzędzi. Podkreślają, że integracja regionu była możliwa dzięki: „funduszowi wsparcia projektów infrastrukturalnych CEF (Connecting Europe Facility), Europejskim funduszom strukturalnym i inwestycyjnym (ESIF) oraz dzięki efektom synergii makroregionalnych strategii Unii Europejskiej[3]”.
Podkreślają, że są otwarci na współpracę z nowymi partnerami z całego świata, jednak po spełnieniu fundamentalnego warunku. Kraje „Potwierdziły, że Inicjatywa Trójmorza jest, w ramach określonych projektów, otwarta na partnerstwo z zainteresowanymi państwowymi lub biznesowymi podmiotami z całego świata, respektującymi fundamentalne wartości i zasady Unii Europejskiej[4]”.
Można zatem przypuszczać, że w nowych projektach infrastruktury energetycznej widziałyby partnerów zainteresowanych dofinansowaniem, którzy jednak muszą przestrzegać imponderabiliów Unii Europejskiej, co stawia pod znakiem zapytania współpracę z Chinami, które są stawiane w gronie potencjalnych pożyczkodawców alternatywnych do funduszy unijnych np. w kontekście projektów transportowych[5].
Więcej na ten temat zdradza szef Kancelarii Prezydenta RP Krzysztof Szczerski, który stwierdza, że „w koncepcji Trójmorza nie chodzi o tworzenie alternatywy dla integracji europejskiej, ale o to, by dać polityczny sygnał, że te kraje chcą ze sobą współpracować na poziomie praktycznym w ramach i na rzecz większej spójności Europy[6]”.
Współpraca krajów Trójmorza jest ewidentna właśnie w sektorze infrastruktury energetycznej. Łączą je gazociągi Korytarza Północ-Południe. To wspierana finansowo przez Komisję Europejską koncepcja połączenia regionu gazociągami pociągniętymi wzdłuż południków. Jest definiowana jako sieć połączeń gazowych Północ-Południe w Europie Środkowo-Wschodniej i Południowo-Wschodniej („NSI East Gas”), – czyli priorytetowy korytarz infrastruktury energetycznej, zdefiniowany w Rozporządzeniu (UE) 347/2013 w celu zwiększenia regionalnej dywersyfikacji i bezpieczeństwa dostaw gazu[7].
Dzięki niemu wzrośnie potencjał rozwoju regionalnego rynku gazu ziemnego, który był dotąd zależny od równoleżnikowo ułożonych gazociągów z Rosji do Europy Zachodniej[8]. W założeniu kraje uczestniczące w przedsięwzięciu otrzymają dostęp do gazu z nowych źródeł, czyli terminali LNG w Polsce (Świnoujście – działa od 2015 roku) oraz w Chorwacji (Krk – w planach), a w dłuższym terminie także Korytarza Norweskiego, Korytarza Południowego, dostaw z regionu Azji Centralnej i Morza Śródziemnego.
U podstaw projektu leży założenie, że pozwoli on zintegrować regionalne rynki, zwiększy bezpieczeństwo dostaw, pozwoli skoordynować regionalne projekty infrastrukturalne i zunifikować reguły działania rynku, a także pozwoli na reagowanie w razie kryzysu dostaw. Z tego względu Komisja Europejska dofinansowuje poszczególne elementy Korytarza Północ-Południe środkami z CEF. Jest to możliwe dzięki ich wpisaniu na listę Projektów Wspólnego Interesu (PCI). Udowadnia to, że kraje Trójmorza mogą efektywnie korzystać z tego narzędzia.
Ze względu na fakt, że ostatecznie Korytarz Południowy (10 mld m3 rocznie do Europy) w pierwszym etapie został dedykowany rynkom Bułgarii i Włoch (8 i 2 mld m3 rocznie), bez decyzji o rozbudowie nie będzie on źródłem dywersyfikacji dla krajów Trójmorza, nie licząc partnera bułgarskiego. Opcja w Azji Centralnej to Turkmenistan, który jednak musiałby wykorzystać z rozbudowy Korytarza Południowego, która nie jest jeszcze przesądzona. Alternatywą pozostają dostawy z cypryjskich i izraelskich złóż Morza Śródziemnego, ale brakuje decyzji o budowie infrastruktury na ich poczet.
Projektem, który może stanowić realne źródło nierosyjskiego gazu jest Korytarz Norweski, czyli propozycja operatorów z Danii, Norwegii i Polski połączenia gazociągami złóż na Morzu Północnym, przez terytorium duńskie, z polskim. Ze studium wykonalności projektu wynika, że będzie on opłacalny przy przepustowości 10 mld m3 rocznie[9].
Biorąc pod uwagę fakt, że Polska zużywa rocznie nieco ponad 15 mld m3 rocznie, a 10 mld ma zakontraktowane w istniejących umowach, jeżeli nie zrezygnuje całkowicie z dostaw z Rosji (8-10 mld m3 rocznie), będzie musiała znaleźć zbyt na nadprogramowy gaz z Norwegii. Potencjalnie może zainteresować nim sąsiadów z Trójmorza.
Warunkiem jest jednak obopólny interes zainteresowanych stron, czego dowodzą problemy projektu Stork II, czyli drugiego połączenia gazowego Polska-Czechy. Chociaż teoretycznie gazowe PCI leżą w interesie wszystkich podmiotów w nie zaangażowanych, to partykularyzmy powodują, że Korytarz Północ-Południe nadal nie został ukończony.
Nie rozstrzygając o odpowiedzialności za opóźnienie, należy stwierdzić, że różnice polsko-czeskie spowolniły realizację drugiego etapu Gazociągu Polska-Czechy. Termin realizacji inwestycji pozwalającej na dostawy dwukierunkowe został przełożony z 2018 na 2020 rok. O ile Stork II ma dostarczać 6,5 mld m3 w kierunku północnym i 5 mld m3 na południe. Dla porównania Stork I miał przepustowość 0,5 mld m3 i może posłużyć jedynie dostawom do Polski[10].
Istotnym czynnikiem wywołującym napięcia w relacjach między krajami Trójmorza może być działalność rosyjskiego Gazpromu. Proponuje on potencjalnie atrakcyjną alternatywę do wspólnotowych projektów dywersyfikacyjnych w postaci rozwoju dostaw do Europy Środkowo-Wschodniej przez Niemcy przy wykorzystaniu istniejącej infrastruktury Nord Stream-OPAL-Gazela oraz planowanej Nord Stream 2-EUGAL-Gazela. Z deklaracji partnerów czeskich i słowackich wynika, że ich główną troską jest utrzymanie tranzytu przez ich gazociągi. Gazprom byłby w stanie to zagwarantować pomimo wymiany Ukrainy na Niemcy w pośrednictwie dostaw.
Pomimo oporu wobec kontrowersyjnego projektu Nord Stream 2 na poziomie stolic, Eustream – operator gazociągów przesyłowych na Słowacji[11] podpisał memorandum o porozumieniu w sprawie wykorzystania infrastruktury przesyłowej na potrzeby dostaw z nowego gazociągu. Z kolei czeski operator Net4Gas deklaruje zainteresowanie maksymalizacją wykorzystania jego infrastruktury bez względu na to, czy gaz będzie docierał przez Ukrainę czy przez Niemcy[12].
Podejście partnerów Polski z Grupy Wyszehradzkiej można ocenić jako pragmatyczne, ale także krótkowzroczne. Zgoda na ugruntowanie pozycji dominującej Gazpromu na rynku Europy Środkowo-Wschodniej możliwe dzięki projektowi Nord Stream 2 może w przyszłości oznaczać, że ta część rynku nie ulegnie dywersyfikacji, co pozwoli na dyktat cenowy rosyjskiej firmy we współpracy z pośrednikami europejskimi. Może także oznaczać utrzymanie wpływu politycznego na stolice, które pozostaną zależne od gazu z Rosji, bo nie uzyskają rentownej alternatywy jak Korytarz Norweski. Rentowność takich przedsięwzięć podkopie Nord Stream 2, który będzie rezerwował zapotrzebowanie w regionie.
Jedyną szansą na efektywną współpracę krajów Trójmorza przy infrastrukturze energetycznej będzie zatem efektywne wykorzystanie CEF i kontynuacja projektów Korytarza Północ-Południe, a także zainteresowanie partnerów atrakcyjnymi ekonomicznie projektami dywersyfikacyjnymi, jak Korytarz Norweski. Jest to szczególnie istotne wobec tymczasowej utraty strategicznego znaczenia dla Europy Środkowo-Wschodniej projektu Korytarza Południowego. Może go zastąpić Korytarz z Norwegii. Warunkiem jednak jest odpowiednia oferta biznesowa, którą negocjują obecnie partnerzy z Polski, Danii i Norwegii. Polityczna argumentacja Warszawy nie przemówi do partnerów Trójmorza w przeciwieństwie do twardych argumentów ekonomicznych. W tym celu należy podjąć działania regulacyjne w Polsce i na poziomie regionalnym na rzecz zapewnienia odpowiedniej rentowności dostaw przez Korytarz Norweski.
Europa dwóch prędkości w gazie
Kluczowym obszarem współpracy krajów Trójmorza może być jednak obrona równych warunków gry na rynku gazu w Unii Europejskiej. Niektóre działania wskazują na to, że może powstać swoista Europa dwóch prędkości w sektorze gazowym Europy.
W czerwcu 2015 roku Gazprom, BASF/Wintershall, Engie, E.on, OMV i Shell podpisały memorandum o porozumieniu w sprawie budowy gazociągu Nord Stream 2. Zakłada ono konstrukcję bliźniaczego do Nord Stream gazociągu o analogicznej przepustowości 55 mld m3 rocznie. Różnica ma polegać na tym, że Nord Stream zaczyna bieg w porcie w Wyborgu, a Nord Stream 2 ma zaczynać w Ust-Łudze. Chociaż w lipcu 2016 roku polski Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumenta zablokował powstanie konsorcjum z udziałem wyżej wymienionych spółek, to w kwietniu 2017 roku ogłosiły one, że wesprą projekt kredytami pomostowymi, które mają zostać w przyszłości pokryte poprzez udziały w przedsięwzięciu[13].
Projekt może dodatkowo ugruntować pozycję Gazpromu w Europie Środkowo-Wschodniej. Dzięki poczynionej liberalizacji i dywersyfikacji w regionie nie zagraża mu egzystencjalnie. Stanowi wyzwanie polityczne dla Unii Europejskiej podzielonej w jego ocenie, prawne dla Komisji Europejskiej, która musi ocenić jak zastosować prawo unijne wobec tego projektu, a także rynkowe dla sektorów gazowych krajów zależnych od gazu z Rosji, ponieważ Nord Stream 2 podważy rentowność projektów dywersyfikacyjnych jak terminal LNG w Świnoujściu czy planowany Korytarz Norweski[14].
Dla Ukrainy natomiast projekt Nord Stream 2 jest zagrożeniem egzystencjalnym, bo może posłużyć do porzucenia przez Rosję dostaw przez ten kraj, a tym samym do destabilizacji ukraińskiego budżetu i porządku społecznego. Tym samym zagraża destabilizacją polityczną Ukrainy. Tymczasem Zachód podjął kosztowne politycznie i finansowo wysiłki na rzecz stabilizowania sytuacji w tym kraju. Jednak mimo to Komisja Europejska do dzisiaj nie dokonała ostatecznej oceny prawnej projektu, a tymczasem przygotowania do jego realizacji trwają[15].
W oficjalnych komunikatach Niemcy podkreślają, że jest to przedsięwzięcie czysto biznesowe, w które politycy nie powinni ingerować. Pozostałe kraje, których firmy chcą wejść do konsorcjum Nord Stream 2, zachowują wstrzemięźliwość w wypowiedziach. Kraje Europy Środkowej i Wschodniej są krytyczne. Wśród nich jest Ukraina[16].
Ze względu na fakt, że po sukcesie Nord Stream możliwe jest doprowadzenie do realizacji projektu Nord Stream 2, powstaje uzasadniona obawa o to, czy nie powstanie Europa dwóch prędkości w sektorze gazowym na terenie Unii Europejskiej i krajów Wspólnoty Energetycznej. Zgoda na dalszą ekspansję Gazpromu w Europie Środkowo-Wschodniej będzie oznaczała, że zostaną zachowane jego wpływy w sektorze gazowym państw regionu, a co za tym idzie wpływy polityczne Rosji. Będzie to działanie kontrproduktywne, bo sprzeczne z polityką liberalizacji i dywersyfikacji wspieraną przez Komisję Europejską. Zamiast integrować kraje europejskie i tworzyć wspólny rynek gazu, Komisja pozwoli na powstanie Europy dwóch prędkości w sektorze gazowym. Kraje Europy Zachodniej będą, dzięki przeprowadzonej już liberalizacji i dywersyfikacji, cieszyć się rozwiniętym rynkiem gazu, na którym rosyjski Gazprom jest tylko jednym z dostawców. Z kolei państwa na Wschodzie kontynentu, pomimo zmian na rynku, pozostaną pod wpływem rosyjskiego koncernu, a co za tym idzie polityki Kremla. Można zatem uznać, że godząc się na kolejne rosyjskie projekty, Europa będzie działać wbrew sobie.
Być może za takim rozwojem wypadków stoi jednak inna logika. Nord Stream 2 może być ukoronowaniem polityki zapoczątkowanej przez Willy’ego Brandta i Leonida Breżniewa. Symbioza gospodarcza wytworzona między Rosją, a Niemcami mogłaby mieć na celu „ucywilizowanie” relacji między nimi. Jednak skoro po nielegalnej aneksji Krymu przez Rosję wiadomo, że próby zbliżenia poprzez relacje gospodarcze zawiodły, to być może w rozwoju tej symbiozy chodzi obecnie o obronę niemiecko-rosyjskich układów personalnych i biznesowych wytworzonych w toku tej polityki. W tym kontekście nasuwają się także pytania o agenturalny wymiar wstrzemięźliwości części Europy w sprawie w sposób ewidentny szkodliwego dla niej projektu Nord Stream 2. Pierwszymi ofiarami tej polityki będą kraje Europy Środkowo-Wschodniej, które pragną zmniejszyć zależność energetyczną od Rosji.
Trójmorze to wspólne dążenie do niezależności
Współpraca krajów Trójmorza mogłaby przekuć się na konkretne projekty w sektorze gazowym. Część państw regionu mogłaby sprowadzać gaz przez Bramę Północną – terminal LNG im. Lecha Kaczyńskiego oraz planowany Korytarz Norweski. W pierwszej jednak kolejności Trójmorze powinno obronić równych zasad gry na rynku, aby uniknąć ugruntowania dominacji Gazpromu za pomocą projektów dzielących Unię Europejską i podważających dywersyfikację, jak wspomniany Nord Stream 2. Pierwszym zwiastunem takiej współpracy był list z marca 2015 premierów Czech, Chorwacji, Estonii, Węgier, Łotwy, Litwy, Polski, Rumunii i Słowacji do Komisji Europejskiej, w którym domagali się jasnej oceny projektu z punktu widzenia zgodności z prawem unijnym. Działania na rzecz utrzymania podmiotowości klientów Gazpromu jest w interesie państw omawianego regionu. Nie wiadomo jednak, czy ta współpraca wykroczy poza tego rodzaju generalne deklaracje, ze względu na pragmatyczną, ale krótkowzroczną politykę części państw Trójmorza opisaną powyżej.
[1] Wspólna deklaracja w sprawie Inicjatywy Trójmorza, Kancelaria Prezydenta, 25 sierpnia 2016, http://www.prezydent.pl/aktualnosci/wizyty-zagraniczne/art,105,wspolna-deklaracja-w-sprawie-inicjatywy-trojmorza.html
[2] Ibidem.
[3] Ibidem.
[4] Ibidem
[5] Jakubowski, B., Nie samą Unią polski transport stać powinien, http://cakj.pl/2017/02/16/nie-sama-unia-polski-transport-stac-powinien/
[6] Szczerski, K., Trójmorze nie jest alternatywą dla Unii Europejskiej, rozmowa, Kancelaria Prezydenta, 7.09.2016, http://www.prezydent.pl/kancelaria/aktywnosc-ministrow/art,424,min-szczerski-trojmorze-nie-jest-alternatywa-dla-unii-europejskiej.html
[7] Wsparcie finansowe Unii Europejskiej dla badań przygotowawczych w zakresie połączenia gazowego Polska-Czechy (Stork II), Gaz-System, http://www.gaz-system.pl/centrum-prasowe/aktualnosci/informacja/artykul/202088/
[8] North South Gas Corridor, Gaz-System, http://en.gaz-system.pl/our-investments/integration-with-european-gas-tramsmission-system/north-south-gas-corridor/
[9] Gazociąg Bałtycki/Baltic Pipe, Gaz-System, http://www.gaz-system.pl/nasze-inwestycje/integracja-z-europejski-systemem/baltyckibaltic-pipe/
[10] https://biznesalert.pl/stork-2-gaz-system-nie-traci-nadziei-na-gazociag-polska-czechy/
[11] http://www.intellinews.com/russia-claims-slovakia-ready-to-take-nord-stream-2-role-101063/
[12] http://biznesalert.pl/nord-stream-2-obraca-czechy-przeciwko-polsce-i-slowacji/
[13] Jakóbik, W. Są pieniądze na Nord Stream 2. Nieprzejrzysty układ z Gazpromem, BiznesAlert.pl, 25.04.2017, (Dostęp: 1.05.2017), http://biznesalert.pl/jakobik-sa-pieniadze-nord-stream-2-nieprzejrzysty-uklad-gazpromem/
[14] BiznesAlert.pl, Brama Północna w Krynicy. Gazowa kontroferta dla regionu, BiznesAlert.pl, 7.09.2016, (Dostęp: 1.05.2017), http://biznesalert.pl/75817-2/
[15] Jakóbik, W., Kto paraliżuje Komisję w sprawie Nord Stream 2?, BiznesAlert.pl, 20.03.2017, (Dostęp: 1.05.2017), http://biznesalert.pl/jakobik-komisja-ukrywa-kwity-na-nord-stream-2-kto-ja-paralizuje-analiza/
[16] Jakóbik, W., Aby stawiać żądania Niemcom, Polska musi się określić, BiznesAlert.pl, 6.02.2017, (Dostęp: 1.05.2017), http://biznesalert.pl/jakobik-aby-stawiac-zadania-niemcom-polska-musi-sie-okreslic/
[1] Jakóbik, W. Są pieniądze na Nord Stream 2. Nieprzejrzysty układ z Gazpromem, BiznesAlert.pl, 25.04.2017, (Dostęp: 1.05.2017), http://biznesalert.pl/jakobik-sa-pieniadze-nord-stream-2-nieprzejrzysty-uklad-gazpromem/
[2] BiznesAlert.pl, Brama Północna w Krynicy. Gazowa kontroferta dla regionu, BiznesAlert.pl, 7.09.2016, (Dostęp: 1.05.2017), http://biznesalert.pl/75817-2/
[3] Jakóbik, W., Kto paraliżuje Komisję w sprawie Nord Stream 2?, BiznesAlert.pl, 20.03.2017, (Dostęp: 1.05.2017), http://biznesalert.pl/jakobik-komisja-ukrywa-kwity-na-nord-stream-2-kto-ja-paralizuje-analiza/
[4] Jakóbik, W., Aby stawiać żądania Niemcom, Polska musi się określić, BiznesAlert.pl, 6.02.2017, (Dostęp: 1.05.2017), http://biznesalert.pl/jakobik-aby-stawiac-zadania-niemcom-polska-musi-sie-okreslic/
[1] Wspólna deklaracja w sprawie Inicjatywy Trójmorza, Kancelaria Prezydenta, 25 sierpnia 2016, http://www.prezydent.pl/aktualnosci/wizyty-zagraniczne/art,105,wspolna-deklaracja-w-sprawie-inicjatywy-trojmorza.html
[2] Ibidem.
[3] Ibidem.
[4] Ibidem
[5] Jakubowski, B., Nie samą Unią polski transport stać powinien, http://cakj.pl/2017/02/16/nie-sama-unia-polski-transport-stac-powinien/
[6] Szczerski, K., Trójmorze nie jest alternatywą dla Unii Europejskiej, rozmowa, Kancelaria Prezydenta, 7.09.2016, http://www.prezydent.pl/kancelaria/aktywnosc-ministrow/art,424,min-szczerski-trojmorze-nie-jest-alternatywa-dla-unii-europejskiej.html
[7] Wsparcie finansowe Unii Europejskiej dla badań przygotowawczych w zakresie połączenia gazowego Polska-Czechy (Stork II), Gaz-System, http://www.gaz-system.pl/centrum-prasowe/aktualnosci/informacja/artykul/202088/
[8] North South Gas Corridor, Gaz-System, http://en.gaz-system.pl/our-investments/integration-with-european-gas-tramsmission-system/north-south-gas-corridor/
[9] Gazociąg Bałtycki/Baltic Pipe, Gaz-System, http://www.gaz-system.pl/nasze-inwestycje/integracja-z-europejski-systemem/baltyckibaltic-pipe/
[10] https://biznesalert.pl/stork-2-gaz-system-nie-traci-nadziei-na-gazociag-polska-czechy/
[11] http://www.intellinews.com/russia-claims-slovakia-ready-to-take-nord-stream-2-role-101063/
[12] http://biznesalert.pl/nord-stream-2-obraca-czechy-przeciwko-polsce-i-slowacji/
