Wójcik: Trójmorze z Grecją to Czwórmorze
– Podczas szczytu w Bukareszcie najprawdopodobniej zostanie podjęta decyzja o przyjęciu nowego państwa uczestniczącego w Inicjatywie Trójmorza. Jest to Grecja, której obecność pozwoli na realizację wielu strategicznych projektów infrastrukturalnych i energetycznych w Europie Południowo-Wschodniej. Co więcej, będzie mieć szczególne znaczenie geopolityczne wobec wojny z Rosją toczącej się na Ukrainie – pisze Teresa Wójcik, redaktor BiznesAlert.pl.
W stolicy Rumunii rozpoczął się kolejny szczyt Inicjatywy Trójmorza (Three Seas Initiative – 3SI). Biorą w nim udział przywódcy wszystkich 12 krajów uczestniczących w Inicjatywie (Austria, Bułgaria, Chorwacja, Czechy, Estonia, Węgry, Łotwa, Litwa, Polska, Rumunia, Słowacja, Słowenia), strategiczni przedstawiciele partnerów Trójmorza – Stanów Zjednoczonych, Komisji Europejskiej i Niemiec. Przedstawiciele innych krajów zainteresowanych (Grecji, Ukrainy, Republiki Mołdawii, Japonii, Wielkiej Brytanii, Francji, Turcji). A także przedstawiciele ważnych organizacji międzynarodowych (Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju, Europejski Bank Inwestycyjny, Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju, Międzynarodowy Fundusz Walutowy, Bank Światowy)”.
Bez wątpienia tematyka bezpieczeństwa będzie ważnym wątkiem kolejnego szczytu 3IS. Wojna rosyjsko-ukraińska oraz napięcia na polskiej granicy z Białorusią rzucają nowe światło na konieczność zacieśnienia współpracy w zakresie bezpieczeństwa także w ramach Inicjatywy Trójmorza. Tymczasem 3SI, początkowo skoncentrowana głównie na sprawach gospodarczych i infrastrukturalnych, obecnie nabiera istotnego znaczenia jako platforma do budowania regionalnego bezpieczeństwa i stabilności. Agenda szczytu 3SI zapewne będzie przewidywać kwestie długofalowej pomocy dla Ukrainy oraz możliwości udziału 3SI w odbudowie tego kraju po zakończeniu wojny. Dla 3SI zapewne istotny będzie rozwój strukturalnych inicjatyw – szlak drogowy Via Carpatia i kolejowy Rail-2-Sea. Zapewne w debacie plenarnej oraz na Forum będą postawione takie kwestie jak bezpieczeństwo energetyczne, kontynuowanie dywersyfikacji dostaw surowców energetycznych, a także cyberbezpieczeństwo regionu.
Jednocześnie jest kilka spraw, które być może będą rozważane w Bukareszcie. Pierwszą z nich jest problem instytucjonalizacji współpracy państw-uczestników 3SI. Dotychczasowa współpraca była prowadzona głównie w formule „od szczytu do szczytu”. Największą wadą tej formuły jest to, że nawet główne decyzje i inicjatywy były omawiane i zatwierdzane na corocznych szczytach głów państw. Taka formuła w skali rocznej. To zdecydowanie nie sprzyja sestematycznej i skutecznej działalności. W miarę rozwoju 3SI w dyskursie publicznym pojawiły się – i nadal pojawiają – postulaty usystematyzowania działalności. Krok w tym kierunku został już podjęty podczas szczytu w Sofii w 2021 roku kiedy na podstawie konsultacji powołano krajowych koordynatorów ds. Inicjatywy Trójmorza. Obecnie prowadzone są nieformalne dyskusje nad kolejnymi rozwiązaniami: wprowadzeniem oficjalnej rocznej prezydencji lub utworzeniem stałego sekretariatu. Oficjalna prezydencja miałaby na celu zwiększenie roli 3SI na arenie międzynarodowej, dając jednemu z państw członkowskich mandat do koordynacji działań i reprezentowania 3SI wobec wszystkich sił zewnętrznych. Stały sekretariat mógłby zapewnić niezbędną strukturę organizacyjną, koordynować podejmowane działania i monitorować ich postępy pomiędzy kolejnymi szczytami.
Status państw członków Trójmorza
3SI jest na tyle dojrzała, że wymaga jasnego zdefiniowania formatu statusu państw uczestniczących w tej platformie. Do tej pory uczestnictwo było zarezerwowane dla państw członkowskich UE, co niby podkreślało wewnątrzunijny charakter 3SI. Za partnerów strategicznych Inicjatywy uznawano Stany Zjednoczone, Republikę Federalną Niemiec oraz Komisję Europejską. Jednak podczas szczytu w Rydze w 2022 roku wprowadzono nowy status dla Ukrainy – w formacie „partnera uczestniczącego”. Co otwiera drogę dla wprowadzenia nawet bardzo zróżnicowanych form zaangażowania. Jest więc konieczne prawne określenie statusów „państwa uczestniczącego”, „partnera uczestniczącego” oraz „partnera strategicznego”. Tak jak konieczne stało się samo wprowadzenie takiego zróżnicowania statusów.
Rozszerzenia oficjalnego uczestnictwa w Trójmorzu
Podczas szczytu w Bukareszcie najprawdopodobniej podjęta zostanie decyzja o przyjęciu nowego państwa uczestniczącego w Inicjatywie. Jest to Grecja. Ateny otrzymały w 2015 roku zaproszenie do 3SI, ale ówczesny radykalnie lewicowy premier Aleksis Cipras nie podjęli tej inicjatywy. Jak informował BiznesAlert.pl oficjalnie pojawiła się kwestia uczestnictwa Grecji 3SI w czasie szczytu w Sofii w 2021 roku. Obecnie centroprawicowy rząd Kiriakosa Micotakisa (Nowa Demokracja) deklaruje realizację wspólnych projektów z państwami regionu w obszarach energetyki i infrastruktury (głównie dotyczących połączeń kolejowych i drogowych). Możliwość rozszerzenia 3SI o Grecję zadeklarował gospodarz szczytu w Bukareszcie prezydent Rumunii Klaus Iohannis. Trzeba podkreślić, że realizowany już projekt infrastruktury drogowej Via Carpatia przewiduje pionowe połączenie całego regionu od Tallina do Salonik.Czyli od Bałtyku do Morza Egejskiego/Morza Śródziemnego.
Obecność Grecji w 3SI pozwoli na realizację wielu strategicznych projektów infrastrukturalnych i energetycznych w Europie Południowo-Wschodniej. Będzie mieć szczególne znaczenie geopolityczne wobec wojny z Rosją toczącej się na Ukrainie. USA i NATO korzystają z greckiego portu w Aleksandropolis oraz szlaków kolejowych i drogowych dla większości transportów zbrojeniowych do Ukrainy. Z Aleksandropolis tym samym szlakiem transportowane są siły NATO do baz w Rumunii i w Bułgarii a także na systemowe ćwiczenia NATO w Europie Południowo-Wschodniej. Grecja będzie stanowić od południa efektywne uzupełnienie gazowego Korytarza Północ-Południe dzięki istniejącym i rozbudowywanym inwestycjom FSRU oraz gazociągowi TAP ( gaz azerski).Dla umacniania bezpieczeństwa militarnego całego regionu państw 3SI ważne jest rozwijanie w Grecji baz wojskowych Stanów Zjednoczonych i NATO, zwłaszcza bazy marynarki wojennej (VI Flota USA) w zatoce Souda. Przystąpienie Grecji do 3SI oznacza pewien rodzaj zamknięcia w tym formacie całej wschodniej flanki NATO.
Wszystko wskazuje na to, że Mołdawia uzyska na tym szczycie status partnera uczestniczącego 3SI. To ważne szczególnie dla strony rumuńskiej i przewidywanego przez Bukareszt rozwoju współpracy z Mołdawią.
Przed szczytem w Bukareszcie anonsowano możliwość utworzenia nowego funduszu w ramach 3SI – Funduszu Innowacji (Innovation Fund). Jego ostateczna struktura i zakres działania mają być jednym z tematem rozmów. Taki fundusz mógłby obejmować kilka dziedzin – finansować wspólne innowacyjne projekty, wspierać rozwój infrastruktury technologicznej niezbędnej dla innowacji, pełnić rolę integrującą partnerów: przedsiębiorców, naukowców i decydentów. Jego działalność byłaby realizowana w ścisłej współpracy z istniejącym Funduszem Inwestycyjnym 3SI.
Kluczowe tematy na tegorocznym Forum Biznesowym 3SI mają w tym roku w zakresie energetyki koncentrować się na dekarbonizacji i odnawialnych źródłach energii, energetyce jądrowej oraz potencjale wodoru jako nośnika energii. W dziedzinie transportu to rozwój i modernizacja infrastruktury kolejowej i drogowej. Zaś w dziedzinie cyfrowej – na kwestiach cyberbezpieczeństwa oraz wdrażania sztucznej inteligencji. Jeden z paneli będzie poświęcony perspektywom inwestycyjnym w regionie 3SI.
Na tegorocznym szczycie 3SI może być podjętych kilka strategicznych decyzji dotyczących pewnej – wydaje się koniecznej – instytucjonalizacji tego formatu. Zwłaszcza dotyczących wprowadzenia rocznej prezydencji oraz utworzenia stałego sekretariatu. Otwarta kwestia to charakter takiego sekretariatu, czy miałby stałą siedzibę w jednym z państw, czy byłby podzielony na kilka siedzib, czy wreszcie mobilny. Konieczne byłyby decyzje co do finansowania i struktury działania sekretariatu. Wreszcie – ze względu na stale poszerzający się zakres podmiotowy 3SI potrzebne byłoby doprecyzowanie statusu państw zaangażowanych w różnym charakterze w ten format. Najlepszym rozwiązaniem byłoby przyjęcie statutu 3SI, który uregulował by takie sprawy.
Decyzji wymaga obligatoryjne określenie kierunku rozwoju przedmiotowego 3SI – czy ma to być format wyłącznie gospodarczo-infrastrukturalny. Czy należy poszerzyć format o inne wspólne zakresy. Zwłaszcza o współpracę w zakresie bezpieczeństwa militarnego i energetycznego ( tu z wykorzystaniem korytarza Gazowego Północ – Południe). I chyba priorytetem musi być pozyskiwanie odpowiednich źródeł finansowania projektów wspólnych 3SI. A może raczej 4SI. Dotychczasowe zasoby finansowe formatu są zdecydowanie niezadawalające.
Czwórmorze
Szczyt Inicjatywy Trójmorza (3SI) jest zaplanowany na 6–7 września. Tym razem będzie to spotkanie szefów państw i rządów nie 12 lecz 13 krajów. Według półoficjalnych informacji do Inicjatywy Trójmorza przystąpi Grecja i tym samym do trzech mórz dołączy Morze Egejskie. Zamiast Trójmorza – Czwórmorze.
Wojna rosyjsko-ukraińska oraz napięcia na granicy z Białorusią nadają nowy sens geopolityczny Inicjatywie Trójmorza. Wymagają zacieśnienia współpracy w zakresie bezpieczeństwa także w ramach Inicjatywy Trójmorza. Początkowo 3SI uznała za podstawę głównie problemy gospodarcze i infrastrukturalne – w tym energetykę. W obecnej sytuacji ta platforma musi przyjąć za jeden z głównych celów zapewnienie regionalnego bezpieczeństwa i stabilności. A region jest ogromny 29 procent całego obszaru Unii Europejskiej i 25 procent ludności UE. Dlatego z pewnością temat bezpieczeństwa militarnego i energetycznego będzie jednym z kluczowych podczas tegorocznego szczytu w Bukareszcie. Zawartym w haśle tegorocznego szczytu: „Razem jesteśmy silniejsi”.
Jednym z trzech filarów 3SI jest bezpieczeństwo energetyczne. W następstwie inwazji Rosji na Ukrainę 3SI znajduje się na pierwszej linii frontu stojących przed Rosją wyzwaniami energetycznymi w Europie i potrzebuje rozwoju nowych połączeń energetycznych. Na szczycie w Bukareszcie przywódcy ocenią postępy regionu i nakreślą kolejne kroki w stronę dywersyfikacji energetycznej.
W czerwcu ubiegłego roku Ukraina uzyskała status partnera-uczestnika 3SI, stając się „partnerem uczestniczącym” w tej inicjatywie. Teraz Mołdawia stanie się drugim krajem, który otrzyma ten status, dodał grecki outlet.
Oprócz wielu premierów i głów stanów członków 3SI, potwierdzonymi uczestnikami sekcji energii są między innymi włoski wiceminister biznesu Valentino Valentini, brytyjski sekretarz ds. biznesu Nusrat Ghani i dyrektor regionalna Banku Światowego na kraje UE Marina Wes.
Prezydent Rumunii Klaus Werner Iohannis powiedział: „Rumunia przyjęła na siebie rolę organizatora 8. edycji Szczytu 3SI w decydującym momencie (kiedy) 3SI musi odpowiedzieć na potrzebę zdefiniowania relacji z sąsiedztwem, które uległo rekonfiguracji geopolitycznej w ramach skutki brutalnej wojny Federacji Rosyjskiej z Ukrainą.
– Założenia przewodnie naszej agendy wynikają z przekonania, że «razem jesteśmy silniejsi» i taki jest duch Szczytu w Bukareszcie, który będę gospodarzem tej jesieni, w dniach 6-7 września. Teraz, bardziej niż kiedykolwiek, nadszedł czas na realizację celów 3SI i dostarczenie konkretnych rezultatów z korzyścią dla całego regionu – stwierdził Iohannis.
Historia Trójmorza
3SI zostało oficjalnie założone w 2015 roku przez Prezydenta Polski Andrzeja Dudę i Prezydent Chorwacji Kolindę Grabar-Kitarovic z wizją współpracy w całej Europie Środkowo-Wschodniej. Inicjatywa miała swój inauguracyjny szczyt w Dubrowniku w Chorwacji w 2016 roku.
Obecni członkowie 3SI obejmują łącznie 29 procent powierzchni Unii Europejskiej, czyli 1 210 000 m2 i 25 procent jej populacji, czyli 110 milionów ludzi. Pod względem gospodarczym wnoszą one 2,3 biliona euro, czyli jedną siódmą nominalnego PKB UE. Historyczne korzenie 3SI sięgają koncepcji międzywojennego Międzymorza.
Minister spraw zagranicznych odwiedził Bukareszt, aby omówić cele Trójmorza
