Dokument PEP 2040 w istocie nie spełni wymogów polityki energetycznej państwa, ani zintegrowanej strategii sektorowej zgodnie z Strategią Odpowiedzialnego Rozwoju, która powinna służyć do przygotowywania Umowy Partnerstwa z Unią Europejską dla następnej perspektywy budżetowej. Ponadto PEP 2040 nie zawiera kryteriów, polityki i środków, które są niezbędne do przygotowania Krajowego Planu na rzecz Energii i Klimatu tj. planu w zakresie polityki energetyczno-klimatycznej wynikającej z zobowiązań unijnych z Porozumienia z Paryża, które zostało również ratyfikowane przez Polskę. W związku z tym PEP 2040 może kwalifikować się jedynie jako udokumentowany wstęp do dyskusji w celu opracowania wymaganych dokumentów o charakterze strategicznym. Przy okazji warto wspomnieć, że PEP 2040 wprost kwestionuje obowiązujące zobowiązania unijne i również polski wkład do Porozumienia z Paryża – pisze Christian Schnell z kancelarii Solivan.
PEP 2040 na tle zadań Ministra Energii
Projekt „PEP 2040” przedstawiony w dniu 22 listopada 2018 r. jest dokumentem, który powstał w ramach zadań Ministra Energii wynikających z art. 12 ust. 2 pkt 1) ustawy Prawo energetyczne tj. przygotowania polityki energetycznej państwa. Celem polityki energetycznej państwa jest (i) zapewnienie bezpieczeństwa energetycznego kraju, (ii) wzrostu konkurencyjności gospodarki i (iii) jej efektywności energetycznej, a także (iv) ochrona środowiska. Elementy polityki energetycznej Państwa to (1) bilans paliwowo-energetyczny kraju (w tym jego prognoza), (2) zdolności wytwórcze krajowych źródeł paliw i energii, (3) zdolności przesyłowe, w tym połączenia transgraniczne (co najmniej do poziomu celów uzgodnionych w ramach współpracy w UE), (4) efektywność energetyczna gospodarki, (5) działania w zakresie ochrony środowiska tj. obniżenia emisji szkodliwych substancji (z uwzględnieniem poziomu maksymalnych emisji uzgodnionego w ramach współpracy w UE), (6) rozwój wykorzystania instalacji odnawialnych źródeł energii (co najmniej do poziomu celów uzgodnionych w ramach współpracy w UE), (7) wielkości i rodzaje zapasów paliw (w tym prognoza cenowa), (8) kierunki restrukturyzacji i przekształceń własnościowych sektora paliwowo-energetycznego, (9) kierunki prac naukowo-badawczych, (10) współpraca międzynarodowa w szerokim kontekście. Polityka energetyczna państwa powinna być opracowywana co 4 lata zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju kraju i zawierać: po pierwsze ocenę realizacji polityki energetycznej państwa za poprzedni okres tj. okres ośmiu lat od 2010 do 2017 r. na podstawie dokumentu pt. „Polityka Energetyczna Polski do 2030 roku” uchwalonego przez Radę Ministrów w dniu 10 listopada 2009 r. (PEP 2040 zawiera szkic tej części pt. „opis stanu i uwarunkowania”), po drugie część prognostyczną obejmującą okres nie krótszy niż 20 lat (PEP 2040 zawiera część prognostyczną przy czym założenia jak np. bilans paliwowo-energetyczny lub ścieżki cen są nieznane), oraz po trzecie program działań wykonawczych na okres 4 lat, zawierający instrumenty jego realizacji (PEP 2040 zawiera wyłącznie garstkę informacji odnośnie instrumentów jego realizacji w najbliższym horyzoncie czasowym). Można dojść do wniosku że dokument PEP 2040 zawiera w istocie wyłącznie część prognostyczną obejmującą okres do 2040 r. i w związku z tym jest wątpliwe czy spełnia wymogi ustawowe polityki energetycznej państwa.
PEP 2040 jako jedna z dziewięciu strategii wynikających z SOR
Należy podkreślić, że PEP 2040 ma stanowić jedną z dziewięciu zintegrowanych strategii sektorowych, wynikających ze Strategii na Rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju, uchwalonej w dniu 14 lutego 2017 r. przez Radę Ministrów. Przykładem takiej strategii sektorowej jest dokument pt. „Polityka Ekologiczna Państwa 2030”, która została wstępnie opracowana w lutym 2018 r., podlegała konsultacji międzyresortowej i została przedstawiona publicznie 4 września 2018 r. Ta strategia zawiera osobną część diagnostyczną, podsumowuje wdrożenie poprzedniej strategii rządowej, prognozuje trendy społeczno-gospodarcze, zawiera obok celów również wskaźniki realizacji tych celów, kierunki interwencji i system realizacji. Zawiera ona również analizy SWOT i projektów strategicznych strategii sektorowej. Celem tych dziewięciu strategii jest przygotowanie Umowy Partnerstwa, podstawowego dokumentu budżetowego Unii Europejskiej w tym przyszłej perspektywy budżetowej 2021-2027. Dokument PEP 2040 powinien zawierać odpowiednią strukturę, ale powinien się również odnosić do innych projektów strategii sektorowych już opracowanych, w tym projektu Polityki Ekologicznej Państwa 2030. Dokument PEP 2040 nie zawiera jednak istotnych elementów strategii sektorowej w tym części diagnostycznej, podsumowania okresu wdrożenia poprzedniej strategii, wskaźników realizacji celów, kierunków interwencji i systemu realizacji, ale również się nie odnosi się np. do projektu strategii sektorowej Polityka Ekologiczna Państwa 2030. W związku z tym PEP 2040 nie kwalifikuje się jako projekt jednej z dziewięciu zintegrowanych strategii sektorowych i również nie może służyć do przygotowania Umowy Partnerstwa.
PEP 2040 jako wkład do Krajowego Planu na rzecz Energii i Klimatu
Autorzy PEP 2040 słusznie zauważyli, że „w 2014 r. Rada Europejska utrzymała kierunek przeciwdziałania zmianom klimatu i zatwierdziła cztery cele w perspektywie 2030 r. dla całej UE, które po rewizji w 2018 r. mają następujący kształt: (1) zmniejszenie emisji gazów cieplarnianych o 40% w porównaniu z emisją z 1990 r. (w przeliczeniu na poziomy z 2005 r.: – 43% w sektorach EU ETS i -30% w non-ETS), (2) co najmniej 32% udział źródeł odnawialnych w zużyciu finalnym energii brutto, (3) wzrost efektywności energetycznej o 32,5% oraz (4) ukończenie budowy wewnętrznego rynku energii UE.” Można uzupełnić, że Komisja ponadto proponuje cel zmniejszenia emisji gazów cieplarnianych o 45% w porównaniu z emisją z 1990 r. (udział w sektorach EU ETS w tym energetyce jest jeszcze nie znany) oraz że cel połączeń transgranicznych, który obecnie wynosi co najmniej 10% zapotrzebowania szczytowego do 2020 r. ma wynieść co najmniej 15% w 2030 roku. Dokument PEP 2040 wprost kwestionuje uchwalone cele z 2014 r. i Porozumienie z Paryża, więc zamrozi obecny stan emisji do momentu przyłączenia większej mocy energii wiatrowej na morzu i elektrowni jądrowych po 2030 roku. Również nie uwzględnia uchwalonej reformy EU ETS, która wymaga zmniejszanie emisji gazów cieplarnianych o 2,74% rocznie w odnoszeniu do roku bazowego 2007 a nie 1990. O ile zobowiązania Polski z 2014 r. zgodnie z scenariuszem „PRIMES” z lipca 2016 r. wymagają obniżenie emisji dwutlenku węgla na kWh energii elektrycznej do 2030 r. co najmniej do poziomu 587 gr CO2/kWh, propozycja Komisji Europejskiej wymagałby zgodnie z scenariuszem „IRENA REMap 2030” obniżenia emisji do poziomu 423 gr CO2/kWh. Przedstawiony w dokumencie PEP 2040 scenariusz miksu energetycznego nie zawiera prognozy emisji gazów cieplarnianych dla proponowanej ścieżki, przy czym niezależnie od tego autorzy stwierdzą, że „Krajowy plan na rzecz energii i klimatu na lata 2021-2030 będzie zgodny z Polityką energetyczną Polski do 2040 r.”. Bez prognozy emisyjności trudno stwierdzić, czy dokument PEP 2040 faktycznie dąży do realizacji celów emisyjnych.
Istotne elementy Krajowego Planu na rzecz Energii i Klimatu to po pierwsze polityczny, ekonomiczny, ekologiczny i społeczny kontekst planu, po drugie nadrzędna strategia obejmująca pięć wymiarów Unii Energetycznej tj. (1) obniżenie emisyjności, (2) udział z energii ze źródeł odnawialnych, (3) bezpieczeństwo energetyczne, (4) wewnętrzny rynek energii, (5) badania naukowe, innowacje i konkurencyjność oraz po trzecie kluczowe cele, polityki i środki przewidziane w planie w zakresie tych pięciu wymiarów. W szczególności polityki tj. systemy wsparcia oraz środki wraz z alokacją podlegają notyfikacji do końca 2019 roku. Dokument PEP 2040 nie zawiera kompletu wymaganych informacji i również nie zawiera tabeli zbiorczej polityk i środków dla sektora energetycznego. Przydatność tego dokumentu w celu przygotowania Krajowego Planu na rzecz Energii i Klimatu jest więc ograniczona.
PEP 2040 i wypełnienie celu OZE 2020
Na mocy dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/28/WE Polska została zobowiązana do osiągnięcia minimum 15% udziału energii ze źródeł odnawialnych w końcowym zużyciu energii brutto, przy czym zgodnie z Krajowym Planem Działania w zakresie energii ze źródeł odnawialnych z 2010 roku Polska zakłada, iż udział ten wzrośnie do 15,85%. Na końcowe zużycie energii brutto ze źródeł odnawialnych w poszczególnych państwach członkowskich składa się końcowe zużycie energii elektrycznej brutto z OZE, końcowe zużycie energii brutto z OZE w transporcie oraz końcowe zużycie energii brutto z OZE w ciepłownictwie i chłodnictwie. Przy czym każde państwo członkowskie dodatkowo musi osiągnąć poziom 10% udziału zużycia energii ze źródeł odnawialnych w sektorze transportowym. Zgodnie z KPD uzgodnionym z Komisją Europejską w 2010 i 2011 roku zakłada się, iż ww. 15% udział energii z OZE ma zostać wypełniony przez udział energii wygenerowany w sektorze ciepłownictwa i chłodnictwa w 54%, w elektroenergetyce w 25% oraz transporcie w 21%. W praktyce w sektorze transportu ale również w sektorze elektroenergetycznym udział jest poniżej ścieżki uzgodnionej w KPD. Zgodnie z danami Głównego Urzędu Statystycznego udział OZE w końcowym zużyciu energii brutto wyniósł 11,0% i spadł drugi rok z rzędu do poziomu 383 tys. TJ. Ale istnieje ryzyko drastycznej korekty udziału OZE w sektorze ciepłownictwa z powodu wdrożenia programu Czyste Powietrze. Statystyka zawiera 260 tys. TJ OZE wytwarzanej przez biopaliwa stałe. Około 200 tys. TJ to biomasa drzewna domieszana z węglem w przestarzałych kotłach tzw. „kopciuchach”. Nieco historyczne założenia statystyczne zakładają, że biomasa drzewna jest domieszana do węgla w stosunku dwóch ton do jednej tony. W praktyce ich udział wagowy jest równy i w związku z tym korekta statystyki o jedną trzecią będzie konieczna. Właściwy udział OZE w sektorze ciepłownictwa jest więc o ok. 60-70 tys. TJ niższy niż zakładany. Podsumowując właściwy udział OZE jest ok. 20% niższy niż statystyczny udział OZE i wynosi ok. 9% końcowego zużycia brutto. Ponadto program Czyste Powietrze, które jest jednym z kluczowych programów polskiego rządu, dąży do wymiany „kopciuchów” na kotły gazowe lub ewentualnie kotły węglowe, w których nie można współspalać drewna z węglem. W związku z tym ok. 200 TJ OZE docelowo „zniknie” ze statystyki i cel OZE 2020, i również cel OZE 2030 zaproponowany w dokumencie PEP 2040 w wysokości 21% musi zostać osiągnięty w inny sposób. Po aukcjach OZE w 2018 r. wiadomo że wkład nowych instalacji w celu OZE 2020 nie przekroczy 20 tys. TJ rocznie, przy czym przez wzrost końcowego zużycia brutto cel zostanie oddalony. Dokument PEP 2040 niestety nie zawiera odpowiedzi jak osiągnąć cel OZE 2020 co zgodnie z ustawą Prawo energetyczne jest istotnym elementem polityki energetycznej państwa.
