5 maja 2025 roku do Sejmu wpłynął projekt nowelizacji ustawy o obywatelstwie polskim. Główna zmiana zakłada wydłużenie minimalnego okresu legalnego pobytu w Polsce z 3 do 10 lat jako warunku niezbędnego do uzyskania obywatelstwa. Propozycja ta wzbudziła kontrowersje, szczególnie w środowiskach organizacji wspierających integrację migrantów. Swój sprzeciw wyraziła m.in. Fundacja Ukraiński Dom, podkreślając, że nowelizacja może zniechęcić legalnie przebywających cudzoziemców do dalszego związania swojego życia z Polską.
Projekt ustawy zmienia art. 30 ust. 1 ustawy o obywatelstwie. Zgodnie z nowym brzmieniem przepisów, osoba ubiegająca się o uznanie za obywatela RP będzie musiała wykazać nieprzerwany, co najmniej 10-letni pobyt w Polsce, posiadając przy tym jeden z następujących statusów: zezwolenie na pobyt stały, status rezydenta długoterminowego UE lub prawo stałego pobytu w przypadku obywateli UE. Zmiany nie obejmą postępowań rozpoczętych przed wejściem ustawy w życie ani wniosków kierowanych do Prezydenta RP.
Projekt zawiera jednak szereg wyjątków, w tym dla osób, które uzyskały pobyt stały na podstawie małżeństwa z obywatelem Polski, posiadają status uchodźcy, mają polskie pochodzenie lub Kartę Polaka, a także dla małoletnich dzieci cudzoziemców, jeśli jeden z rodziców ma obywatelstwo polskie.
Po uzyskaniu jednego z tych statusów konieczne jest także nieprzerwane zamieszkiwanie w Polsce przez określony czas — jego długość zależy od konkretnej sytuacji.
Sytuacja I – Osoby, które otrzymały pobyt stały na podstawie małżeństwa z obywatelką lub obywatelem Polski, mogą ubiegać się o obywatelstwo po 2 latach od uzyskania zezwolenia na pobyt stały.
Sytuacja II – Taka sama zasada dotyczy osób, które uzyskały pobyt stały na podstawie statusu uchodźcy – również mogą złożyć wniosek po 2 latach.
Sytuacja III – 1 rok pobytu w Polsce wystarcza osobom, które uzyskały pobyt stały z uwagi na polskie pochodzenie lub posiadanie Karty Polaka.
Sytuacja IV – Małoletnie osoby cudzoziemskie posiadające prawo stałego pobytu, pobyt stały lub status rezydenta długoterminowego mogą zostać uznane za obywatelki lub obywateli Polski, jeśli jedno z rodziców ma już polskie obywatelstwo, a drugie wyrazi na to zgodę. W ich przypadku nie jest wymagany określony minimalny okres pobytu w Polsce.
Sytuacja V – Osoba cudzoziemska przebywająca w Polsce legalnie i nieprzerwanie przez co najmniej 10 lat może złożyć wniosek o obywatelstwo, o ile w momencie składania wniosku posiada pobyt stały, status rezydenta długoterminowego UE lub prawo stałego pobytu (w przypadku obywateli i obywatelek UE).
Sytuacja VI – Osoba uzyskuje jeden z wymienionych statusów, a następnie mieszka w Polsce legalnie i nieprzerwanie przez kolejne 3 lata – dopiero po tym okresie może ubiegać się o obywatelstwo.
Ścieżka VI: 10 lat zamiast 3 – w praktyce nawet 15 lat oczekiwania
Największe kontrowersje budzi zmiana tzw. ścieżki VI. Obecnie cudzoziemcy mogą ubiegać się o obywatelstwo po 3 latach od uzyskania jednego z trzech statusów pobytowych. Nowelizacja zakłada wydłużenie tego okresu do 10 lat, co w praktyce może oznaczać nawet 15 lat oczekiwania – pięć lat na uzyskanie statusu i kolejne dziesięć lat pobytu w Polsce.
Jak podkreśla Fundacja Ukraiński Dom, taka zmiana jest szczególnie dotkliwa dla osób, które legalnie i konsekwentnie dążą do uzyskania obywatelstwa, spełniając wszystkie formalne warunki. – Po zmianie nagrodą za determinację ma być aż 15 lat oczekiwania. To nie jest zachęta – to odstraszanie – komentują przedstawiciele fundacji.
Nowelizacja kontra integracja
Autorzy projektu tłumaczą proponowane zmiany potrzebą pogłębionej integracji cudzoziemców, znajomości języka oraz dostosowania przepisów do unijnego prawa. Jednak jak zauważa Fundacja Ukraiński Dom, obecne regulacje już dziś wymagają znajomości języka na poziomie B1, a sam proces uzyskania statusu pobytowego jest czasochłonny i obciążony trudnościami administracyjnymi.
– Zamiast realnie wspierać integrację, nowelizacja może prowadzić do frustracji i marginalizacji osób, które chcą się związać z Polską na stałe – wskazuje Fundacja. Działacze podkreślają, że projekt wpisuje się w narrację polityczną obaw przed rosnącą liczbą obywateli polskich pochodzenia ukraińskiego.
Alternatywna ścieżka pozostaje, ale nie dla wszystkichc
W projekcie nie zmieniono tzw. ścieżki V, która pozwala na uzyskanie obywatelstwa po 10 latach legalnego, nieprzerwanego pobytu w Polsce – niezależnie od daty uzyskania statusu pobytowego. Zdaniem ekspertów, to sprawia, że nowa wersja ścieżki VI może stać się martwym przepisem. Osoby planujące długoterminowy pobyt wybiorą po prostu łatwiejszą drogę, jeśli będzie to możliwe.
Raport BGK: Migranci z Ukrainy wsparcie dla polskiej gospodarki
W kontekście proponowanych zmian warto przytoczyć najnowszy raport przygotowany przez Bank Gospodarstwa Krajowego. Analiza wpływu migracji z Ukrainy na polską gospodarkę pokazuje, że obywatele tego kraju stanowią obecnie około 5 proc. wszystkich pracujących w Polsce. Ich obecność znacząco wspiera rynek pracy, szczególnie w sektorach takich jak przemysł, budownictwo, transport i usługi.
Zdaniem Jarosława Dąbrowskiego z zarządu BGK, migracja z Ukrainy to jeden z kluczowych czynników stabilizujących polski rynek pracy w ostatnich latach. – „Obok racji stanu, która wymaga wspierania suwerennej Ukrainy, Polska ma oczywisty interes ekonomiczny we współpracy z naszym wschodnim sąsiadem” – podkreślił Dąbrowski.
Finanse publiczne: bilans na plus
Z danych BGK wynika, że migranci z Ukrainy wpłacają do polskiego budżetu więcej, niż otrzymują w postaci świadczeń. Szacowane wpływy z podatków i składek to ok. 15,1 mld zł rocznie, podczas gdy świadczenia z programu „Rodzina 800+” wyniosły 2,8 mld zł.
Eksperci zwracają uwagę, że mimo wysokiego poziomu zatrudnienia wśród migrantów z Ukrainy, wiele osób pracuje poniżej swoich kwalifikacji. Kluczowe dla dalszej integracji będzie wspieranie dostępu do szkoleń, wyższych stanowisk oraz stabilnych warunków mieszkaniowych.
Nowelizacja ustawy o obywatelstwie ma szansę zostać poddana pod obrady Sejmu w nadchodzących tygodniach. Tymczasem trwa etap konsultacji społecznych. Organizacje migracyjne apelują o złagodzenie kontrowersyjnych zapisów, argumentując, że proponowane zmiany mogą zaszkodzić procesowi integracji cudzoziemców oraz spowolnić napływ siły roboczej, niezbędnej dla stabilności polskiej gospodarki.
Ukraiński dom / sejm.gov.pl / Hanna Czarnecka
