ANALIZA
Kamil Basaj
Fundacja Bezpieczna Cyberprzestrzeń
Prezydent Federacji Rosyjskiej, Władimir Putin, zatwierdził 5 grudnia nową doktrynę bezpieczeństwa informacyjnego Rosji. Dokument przedstawia stanowisko rosyjskiego rządu wobec zagrożeń dla swoich interesów narodowych i bezpieczeństwa przestrzeni informacyjnej oraz ogólnie wskazuje obszary do przeciwdziałania tym zagrożeniom. Na uwagę zasługuje fakt, że nowa doktryna bezpieczeństwa informacyjnego została opublikowana niedługo po rezolucji parlamentu europejskiego, która przestrzega „przed antyeuropejską propagandą uprawianą przez Rosję i islamistyczne grupy terrorystyczne”.
Nowa doktryna, podobnie jak tak obowiązująca od 2000 roku, podkreśla defensywny charakter działań w środowisku informacyjnym. Określa obszary przeciwdziałania operacjom prowadzonym przeciwko Rosji w cyberprzestrzeni i ogólnie formułowanym środowisku informacyjnym. Ponadto doktryna wskazuje na konieczność ciągłego zwiększania zdolności Rosji w przestrzeni informacyjnej poprzez „doskonalenie systemu zapewnienia bezpieczeństwa” sił zbrojnych Federacji Rosyjskiej.
Warto zauważyć, że Rosja już w 2000 roku przedstawiła militarny charakter środowiska informacyjnego, uznając przestrzeń informacyjną za równorzędne pole działań wojennych do tradycyjnej przestrzeni operacyjnej armii lądowej, a broń informacyjna została włączona do defensywnego i ofensywnego katalogu zdolności militarnych Federacji Rosyjskiej.
W doktrynie można odnaleźć odniesienie do krytyki wyrażonej przez Parlament Europejski wobec działań propagandowych i informacyjnych Rosji. Autorzy dokumentu sformułowali zapis, w którym wskazują wprost, że rząd Federacji Rosyjskiej obarcza media zagraniczne odpowiedzialnością za tendencyjne ocenianie polityki Rosji oraz wskazano na toczące się wobec Rosjan „oddziaływanie informacyjne”.
Na uwagę zasługuje zapis o konieczności podjęcia działań mających „zneutralizować działania informacyjno-psychologiczne mające na celu zakłócenie wartości historycznych i tradycji patriotycznych związanych z obroną Ojczyzny”.
Warto dodać, że polityka historyczna Federacji Rosyjskiej jest realizowana w wymiarze propagandowym i zniekształca fakty historyczne zwłaszcza w zakresie interpretacji i wydarzeń drugiej wojny światowej jak i okresu ZSRR.
Równolegle do rozwoju działań propagandowych, Rosja rozwija legislację, która wspiera politykę historyczną sankcjonując możliwość prezentacji historii sprzecznej z oficjalną propagandą historyczną Kremla. Taki przykład stanowi Art. 354 Kodeksu Karnego Federacji Rosyjskiej, który przewiduje odpowiedzialność karną za przeczenie ustalonych wyrokiem Międzynarodowego Trybunału Wojskowego w Norymberdze faktom oraz rozpowszechnianie „fałszywych informacji” o działalności ZSRS w czasie drugiej wojny światowej.
Doktryna nie precyzuje w jakiej formie będzie podejmować przeciwdziałanie wobec ujawniania faktów historycznych. Dokument podnosi wagę bezpieczeństwa w przestrzeni informacyjnej do rangi gwaranta „tradycyjnych rosyjskich wartości duchowych i moralnych”, których nie sprecyzowano, ale wskazano, że ich obrona jest kwestią bezpieczeństwa narodowego.
Autorzy wskazują również na zagrożenia wynikające z prowadzenia operacji informacyjno-psychologicznych przez zagraniczne służby wywiadowcze, których działalność jest ukierunkowana na destabilizację sytuacji w różnych częściach świata w tym w Rosji. Dokument zastrzega konieczność neutralizowania wspomnianych zagrożeń, nie precyzuje ich jednak.
Doktryna podkreśla transgraniczny charakter przestrzeni informacyjnej jako element, który jest „wykorzystywany w celu osiągnięcia celów geopolitycznych, wojskowych i politycznych sprzecznych z prawem międzynarodowym, a także celów terrorystycznych i przestępczych”. Żadna z tych form działalności nie została sprecyzowana, natomiast sam zapis sugeruje jakoby transgraniczna forma przestrzeni informacyjnej stanowiła jeden z elementów ułatwiających działalność przestępczą wymierzoną przeciwko Rosji.
Pozostałe wskazane w doktrynie czynniki negatywnie wpływające na stan bezpieczeństwa informacyjnego Rosji to między innymi „wzmacnianie przez niektóre obce państwa możliwości wpływu informacyjnego i technicznego na infrastrukturę informacyjną w celach wojskowych”.
Doktryna wskazuje na zagrożenia wynikające z uzależnienia technologicznego i wzywa wprost do „likwidacji zależności od zagranicznych technologii informacyjnych” oraz zapewnienie bezpieczeństwa środowiska informacyjnego poprzez rozwijanie skutecznych technologii rosyjskich.
Zapis ten może sugerować dalsze działania Rosji zmierzające do wprowadzenia własnych rozwiązań sieciowych w celu uniezależnienia się od zagranicznych technologii, tworzenie krajowych odpowiedników oraz zwiększenie ograniczeń w swobodnym dostępie do treści zawartych w Internecie.
Autorzy dokumentu zwracają uwagę na niski stopień wdrażania „krajowych rozwiązań”, co można uznać za element zagrożenia dla bezpieczeństwa informacyjnego Federacji Rosyjskiej. Warto przypomnieć, że obecnie ustawodawstwo Rosji pozwala na praktycznie całkowitą analizę ruchu sieciowego, zawartości stron i kont portali społecznościowych.
Treść doktryny bezpieczeństwa informacyjnego Rosji zawiera również przesłanie propagandowe. W treści można odnaleźć elementy geopolityki informacyjnej, które spełniają jedną z podstawowych tez propagandowych Kremla.
Doktryna obarcza zachodnie mocarstwa odpowiedzialnością za działania destabilizujące, prowadzone w przestrzeni informacyjnej oraz zarzuca utrudnianie pracy dziennikarzom rosyjskich redakcji. Warto zauważyć, że taka narracja pojawiła się mediach rosyjskich już w pierwszych dniach od ogłoszenia rezolucji parlamentu europejskiego, a prorosyjskie media w tym Sputnik zarzucał dyskryminację rosyjskich mediów.
Doktryna Bezpieczeństwa Informacyjnego Rosji wpisuje się w propagandową geopolitykę informacyjną w której Federacja Rosyjska przedstawia się jako państwo osaczone, zmuszone do podejmowania działań defensywnych w przestrzeni informacyjnej oraz podtrzymuje narrację konfrontacji „świata zachodu” i „świata rosyjskiego”.
Federacja Rosyjska wielokrotnie kształtowała dokumenty strategiczne w kontekście prowadzonej polityki zagranicznej, historycznej i militarnej uwzględniając przekaz propagandowy zarówno kierowany do społeczeństwa rosyjskiego jak i kierowanego do środowiska międzynarodowego.
W poprzednich doktrynach, jak również w ich redakcjach podkreślano defensywny charakter działań operacyjnych w przestrzeni informacyjnej i konwencjonalnych środkach odstraszania militarnego i poza militarnego. Szef Sztabu Generalnego Sił Zbrojnych Federacji Rosyjskiej Walerij Gierasimow zapowiedział, że w obliczu „nowych metod walki” Państwa zachodu przeciwko Rosji, będą rozwijane „nowe, nietradycyjne metody łączące środki wojskowe i niewojskowe w czterowymiarowej przestrzeni walki”.
Należy uznać, że przekaz propagandowy zawarty w Doktrynie Bezpieczeństwa Informacyjnego Federacji Rosyjskiej dezinformuje na temat defensywnego charakteru ofensywnych działań podejmowanych przez Rosję w przestrzeni informacyjnej.
Zdolność Rosji do prowadzenia ofensywnych działań w przestrzenie informacyjnej wywodzi się z wieloletnich badań zjawisk zachodzących pomiędzy środowiskiem informacyjnym a wolą, działaniem człowieka.
Rozkwit elementów wpływu na działania ludzkie poprzez zarządzanie środowiskiem informacyjnym jest rozwijany do dzisiaj poprzez budowanie obszarów informacyjnych dla zidentyfikowanych grup odbiorców, implementowaniu zarządzania refleksyjnego budowanego poprzez dezinformację, propagandę, wykorzystywanie kontekstu i socjotechniki w przedstawianiu obrazu świata zgodnego z założeniami inicjatorów rosyjskiej wojny informacyjnej.
