Od 1 stycznia 2025 roku Polska obejmie przewodnictwo w Radzie Unii Europejskiej i będzie miała możliwość wpływania na kierunki i kształt polityk unijnych przez kolejne sześć miesięcy. Jest to istotny moment w historii UE, napięcia geopolityczne rosną, a oczekiwania wobec Polski są wyjątkowo duże. Które obszary w dziedzinie energii i klimatu powinny stać się priorytetami podczas polskiej prezydencji? Kryterium doboru priorytetów jest analiza tego, gdzie Polska ma mocne argumenty podparte doświadczeniem i co ma szanse zyskać zainteresowanie w całej UE – pisze Forum Energii.
Europa stoi obecnie w obliczu dynamicznie zmieniającego się krajobrazu energetycznego. Wzrost znaczenia odnawialnych źródeł energii, rozwój technologii, elektryfikacja gospodarki oraz wzrost zagrożeń związanych z cyberatakami sprawiają, że konieczne jest zaktualizowanie europejskiej strategii bezpieczeństwa energetycznego. Ostatnia strategia z 2014 roku nie odpowiada już na wyzwania współczesności. Polska, która od lat konsekwentnie realizuje politykę dywersyfikacji dostaw surowców energetycznych, może odegrać kluczową rolę w inicjowaniu prac nad nową strategią zrównoważonego bezpieczeństwa energetycznego UE. Nowa strategia powinna uwzględniać stabilność systemu energetycznego w kontekście rosnącej elektryfikacji, rozwoju infrastruktury sieciowej oraz konieczności zapewnienia odporności na cyberzagrożenia.
Podczas prezydencji Polska będzie nie tylko realizować agendę polityczną, ale też prowadzić sprawy wynikające z unijnego kalendarza prac i rewizji legislacji. W obszarze energii i klimatu będzie to:
- Rewizja rozporządzenia o zarządzaniu Unią Energetyczną 2018/1999, ważna ze względu na prace nad Krajowym Planem w dziedzinie Energii i Klimatu (KPEiK) i długoterminowym planowaniem transformacji energetycznej.
- Rewizja rozporządzenia dotyczącego środków zapewniających bezpieczeństwo dostaw gazu ziemnego 2017/1938, które wymaga aktualizacji ze względu na zmiany na unijnym rynku gazu po rosyjskiej agresji na Ukrainie.
- Rewizja rozporządzenia w sprawie gotowości na wypadek zagrożeń w sektorze energii elektrycznej 2019/941, które dotyczy odporności systemów elektroenergetycznych na zakłócenia i zagrożenia i zawiera środki do radzenia sobie z sytuacjami kryzysowymi w sektorze energii elektrycznej.
- Zgłoszenie wkładów redukcyjnych (NDC) na rok 2035 w ramach Porozumienia Paryskiego, które określają zobowiązania Wspólnoty w kontekście globalnej polityki klimatycznej.
- Rewizja Europejskiego prawa o klimacie związanego z ustaleniem celów redukcyjnych na rok 2040, w którym UE jest zobowiązana do wyznaczenia celów pośrednich pomiędzy 2030 a 2050 r.
- Raport KE dotyczący funkcjonowania mechanizmów wynagradzania mocy i propozycje ich reformy.
- Początek prac nad przeglądem ETS i Funduszu Modernizacyjnego, który jest istotny z punktu widzenia dalszej dekarbonizacji energetyki i przemysłu, a także finansowania transformacji.
Ważnym kontekstem działań polskiej prezydencji będą również:
- zakończenie umowy na tranzyt rosyjskiego gazu przez Ukrainę pod koniec 2024 r., co jest istotne dla zaopatrzenia w gaz krajów Europy Środkowej (Słowacja, Węgry, Austria).
- Synchronizacja sieci elektroenergetycznych krajów bałtyckich z systemem Europy Kontynentalnej zaplanowana na luty 2025 r. To istotne i historyczne wydarzenie, które oznacza ostateczne pożegnanie się z zależnościami od systemu rosyjskiego oraz osłabi przestrzeń do szantażu energetycznego ze strony Kremla. Ważne, aby polska prezydencja w odpowiedni sposób przygotowała się na to wydarzenie zarówno od strony ryzyk jakie ono niesie dla bezpieczeństwa sieci, jak i odpowiedniego odnotowania tego wydarzenia na arenie unijnej.
- Opracowanie społecznych planów klimatycznych (SPK) przez państwa członkowskie do czerwca 2025 r. Plany określają sposoby dodatkowego finansowania związanego z wdrażaniem polityki klimatycznej (ETS2) w gospodarstwach domowych. Odpowiednie przygotowanie przez Polskę własnego SPK, jak i mobilizowanie innych krajów do stworzenia właściwych planów, będzie istotne dla dalszych prac nad społecznymi aspektami transformacji energetycznej.
Polska prezydencja zbiegnie się też z rozpoczęciem negocjacji wieloletnich ram finansowych (WRF 2028-2034), które określają długoterminowe cele i priorytety wydatków UE na okres siedmiu lat. Polska musi odpowiednio przygotować się do tych negocjacji, tak aby wydatki na transformację energetyczną zapisane np. w funduszu spójności, czy środki na transformację regionów pogórniczych, w tym Fundusz Sprawiedliwej Transformacji nie zostały zmniejszone – czytamy w komunikacie Forum Energii.
Agenda prezydencji powinna uwzględniać wyzwania ogólnoeuropejskie, jednocześnie dostosowując się do specyfiki Polski oraz Europy Środkowej i Wschodniej. Priorytety Polski w dziedzinie energii i klimatu mogą koncentrować się na bezpiecznej i akceptowalnej społecznie transformacji energetycznej.
Warto zainicjować aktualizację strategii bezpieczeństwa energetycznego UE, uwzględniając postęp technologiczny, rozwój OZE oraz elektryfikację, a także ochronę infrastruktury energetycznej. Kluczowe będzie też wsparcie finansowe dla sprawiedliwej transformacji, szczególnie w regionach węglowych, oraz przygotowanie społecznych planów klimatycznych, aby chronić gospodarstwa domowe przed wzrostem kosztów.
Podczas prezydencji Polska powinna również promować politykę przemysłową, wspierając produkcję czystych technologii, a także współpracę z sąsiadami UE, zwłaszcza z Ukrainą, w kontekście negocjacji akcesyjnych oraz odbudowy sektora energetycznego tego kraju.
Polska prezydencja w Radzie Unii Europejskiej przypadnie na czas ogromnych wyzwań, ale także wielkich szans. Umiejętne dobranie priorytetów i ich realizacja mogą przyczynić się do kształtowania przyszłości europejskiej polityki energetycznej i klimatycznej oraz wzmocnienia pozycji Polski na arenie międzynarodowej. Bezpieczna i solidarna transformacja energetyczna, zgodna z interesami całej Unii, powinna być kluczowym celem polskiego przewodnictwa w UE.
Forum Energii / Mateusz Gibała
