Yves Desbazeille, dyrektor generalny stowarzyszenia Foratom tłumaczy w jaki sposób energia jądrowa może pomóc Unii Europejskiej osiągnąć cele klimatyczne.
– To, aby Europa została pierwszym na świecie kontynentem neutralnym dla klimatu do 2050 roku jest największym wyzwaniem i szansą naszych czasów – tych słów użyła Ursula von der Leyen, nowa szefowa Komisji Europejskiej, kiedy przedstawiała Europejski Zielony Ład (European Green Deal). Strategia, która jest kluczowym elementem obecnego planu UE, jest opisywana jako „Mapa drogowa Europy dotycząca transformacji ekologicznej, która powinna pomóc jej w ograniczeniu emisji, tworzeniu miejsc pracy i otwieraniu nowych możliwości”.
Zmiany klimatu: największe wyzwanie na świecie
Zmiany klimatyczne są największym wyzwaniem, przed którym stoi świat. Wszystkie prognozy wyraźnie wskazują, że jeśli nie podejmiemy pilnych działań, wkrótce będzie za późno, aby zatrzymać globalne ocieplenie. Kilka opracowań naukowych opublikowanych w ciągu ostatnich 18 miesięcy, takich jak raport zatytułowany Global Warming of 1.5°C – Międzyrządowego Zespołu ONZ ds. Zmian Klimatu (IPCC), Nuclear Power in a Clean Energy System – Międzynarodowej Agencji Energetycznej (IEA), czy The Future of Nuclear Energy in a Carbon-Constrained World – Instytutu Technicznego Massachusetts (MIT), zawiera stwierdzenia, że niskoemisyjna energia jądrowa jest istotnym elementem gospodarki wolnej od śladu węglowego. Według jednego ze scenariuszy IPCC, jeśli chcemy osiągnąć cele klimatyczne, niezbędny jest sześciokrotny wzrost globalnych zdolności wytwórczych w energetyce jądrowej. IEA stwierdza, że „szereg technologii, w tym energia jądrowa, będzie potrzebna do przejścia na czystą energię na całym świecie”, a MIT mówi, że „bez wkładu energetyki jądrowej, jako źródła energii niskoemisyjnej, całkowity koszt osiągnięcia celów głębokiej dekarbonizacji znacznie wzrośnie”.
Dyskusja na temat znaczenia dekarbonizacji gospodarki była głównym tematem debaty w Unii Europejskiej w ostatnich miesiącach. 27 krajów wchodzących w skład UE wspólnie decyduje, jak stawiać czoła kluczowym wyzwaniom, przed którymi stoi Unia – takimi jak zmiany klimatyczne.
Znaczenie energii jądrowej w tym kontekście zostało już uznane przez Komisję Europejską. W opublikowanej w 2018 roku Strategicznej długoterminowej wizji dobrze prosperującej, nowoczesnej, konkurencyjnej i neutralnej dla klimatu gospodarki napisano, że „energia jądrowa będzie stanowić trzon bezemisyjnego europejskiego systemu elektroenergetycznego wraz z odnawialnymi źródłami energii”.
Unia Europejska pracuje obecnie nad Europejskim Zielonym Ładem – nową strategią wzrostu, której celem jest przekształcenie UE do 2050 roku. w dobrze prosperujące społeczeństwo z nowoczesną, oszczędzającą zasoby i konkurencyjną gospodarką, w której nie ma emisji netto gazów cieplarnianych. Kluczowym pytaniem jest, jaką rolę odegra energia jądrowa w ramach europejskiego zielonego porozumienia i wszystkich innych związanych z nim kolejnych dokumentów.
Dlaczego Europa potrzebuje energii jądrowej?
Moim zdaniem odpowiedź na to pytanie jest jasna: energia jądrowa może pomóc UE osiągnąć zrównoważoną i niskoemisyjną przyszłość, zapewniając jednocześnie niezawodną i niedrogą energię elektryczną. Energetyka jądrowa emituje 30 razy mniej CO2 niż gazowa i 65 razy mniej niż energetyka oparta na spalaniu węgla. Całkowita emisja CO2 jądrowego cyklu paliwowego w przeliczeniu na kWh wytwarzanej energii elektrycznej jest porównywalna z emisjami energetyki wiatrowej i znacznie niższa niż w przypadku energii słonecznej. Energia jądrowa może także pomóc w obniżeniu emisyjności innych pozaenergetycznych sektorów gospodarki, transportu i ciepłownictwa produkując np. wodór lub wytwarzając ciepło technologiczne lub służące do ogrzewania gospodarstw domowych,
Dlatego celów dekarbonizacji w okresie przejściowym do 2050 roku. nie można osiągnąć bez energii jądrowej – zarówno bez budowy nowych obiektów, jak i dalszej długoterminowej eksploatacji istniejących już elektrowni. W rzeczywistości, gdyby UE zainwestowała w utrzymanie w pełni działającej floty jądrowej w tym okresie, 58 procent energii elektrycznej pochodziłoby ze źródeł niskoemisyjnych do 2030 roku, czyniąc ją światowym liderem w dziedzinie polityki przeciwdziałania zmianom klimatu. Jeśli nie, to udział spadnie do 38procent, zwiększając skumulowane emisje o około 1500 milionów ton CO2 do 2030 roku.
Energia jądrowa jest uznanym zrównoważonym źródłem energii, ponieważ wymaga mniej surowców niż wiatr lub słońce i zajmuje mniej terenu, co oznacza mniejszy wpływ na różnorodność biologiczną i krajobraz naturalny. Ponadto nie emituje żadnych szkodliwych zanieczyszczeń powietrza, chociaż produkuje odpady promieniotwórcze, to ich objętość pozostaje bardzo niewielka i są traktowane w odpowiedzialny sposób.
Oprócz niezaprzeczalnego wkładu w przeciwdziałanie zmianom klimatu, energia jądrowa oferuje wiele innych istotnych korzyści, takich jak zapewnienie bezpieczeństwa dostaw energii po rozsądnych kosztach. Odnawialne źródła energii, takie jak wiatr i słońce, są jednym z dostępnych narzędzi, które mogą pomóc Europie w dekarbonizacji systemu elektroenergetycznego. Wyzwanie, przed którym stają dzisiaj, to ich niestabilny, przerywany charakter pracy, ponieważ zależą od świecącego słońca i wiejącego wiatru. Dlatego należy je łączyć z innymi źródłami niskoemisyjnej energii – takimi jak energia jądrowa, jedyną wielkoskalową formą produkcji energii elektrycznej, która nie jest zależna od pogody. Łącząc niestabilne odnawialne źródła energii z elastyczną energią jądrową, Europa będzie w stanie zmniejszać emisyjność swojego systemu elektroenergetycznego, zapewniając jednocześnie bezpieczeństwo dostaw energii elektrycznej.
Wreszcie energia jądrowa dostarcza wielu korzyści ekonomicznych. Sektor jądrowy zapewnia długoterminowe miejsca pracy wymagające wysokich kwalifikacji, generuje ponad pół biliona euro produktu krajowego brutto (PKB) i oferuje znaczny potencjał eksportowy. Europa jest liderem technologicznym we wszystkich segmentach łańcucha dostaw energii jądrowej, który rozwija poprzez badania i rozwój oraz innowacje. Według najnowszego badania Deloitte: Nuclear Energy: Powering the Economy – Carbon-Free Growth, Jobs and Leadership in Innovation jeden GW zainstalowanej mocy jądrowej w UE generuje 9,3 mld euro rocznych inwestycji w sektorze jądrowym i powiązanych z nim innych sektorach gospodarki. Każda GW zapewnia stałe zatrudnienie dla około 10 000 osób i generuje PKB w wysokości 4,3 mld EUR.
Europejski przemysł jądrowy zobowiązał się do dostarczenia wymaganej ilości mocy jądrowych na czas i po konkurencyjnych kosztach; podejmować więcej działań w zakresie badań, rozwoju i innowacji (takich jak wdrażanie SMR w Europie); przyczynić się do zapewnienia bezpieczeństwa dostaw energii; odpowiedzialnie gospodarować wypalonym paliwem jądrowym i odpadami promieniotwórczymi oraz inwestować i utrzymywać kapitał ludzki.
Najnowsze wydarzenia związane z energią jądrową w UE
Choć może wydawać się oczywiste, że energia jądrowa ma zasadnicze znaczenie dla rozwoju UE – zwłaszcza biorąc pod uwagę wspomniane już korzyści – jej przyszłość w UE jest daleka od jasności.
W krajach członkowskich UE działa 109 energetycznych reaktorów jądrowych (po Brexicie). Reaktory te wytwarzają około jednej czwartej energii elektrycznej w Unii Europejskiej i prawie 50 procent energii niskoemisyjnej. Obecnie budowane są trzy elektrownie jądrowe we Francji, Finlandii i na Słowacji, a planuje się budowę ponad 15 reaktorów w krajach takich jak Bułgaria, Republika Czeska, Finlandia, Węgry, Polska i Rumunia.
Jeśli chodzi o podejście każdego kraju do energetyki jądrowej, sytuacja jest różna. W tej chwili jesteśmy świadkami bardzo delikatnej równowagi sił między tymi krajami, które wspierają energię jądrową, a tymi, które są jej przeciwne. Wiele krajów postrzega energię jądrową, jako niezbędną w ich bilansie energetycznym (Bułgaria, Republika Czechy, Finlandia, Francja, Rumunia itp.), ale inne podjęły decyzję o braku elektrowni jądrowej, a nawet o przedwczesnym wycofaniu z eksploatacji już istniejącej floty jądrowej. W bardziej ekstremalnych przypadkach niektóre kraje (w szczególności Austria) aktywnie walczą z energią jądrową w innych państwach członkowskich, wykorzystując do tego celu wszelkie możliwe środki prawne i polityczne.
Niemniej jednak na poziomie UE istnieją oznaki, że energia jądrowa zachowa swoją obecną rolę. Wspomniany już zielony ład utrzymuje zasadę pozostawiania państwom członkowskim UE swobody wyboru własnego bilansu energetycznego. W rezolucji poprzedzającej konferencję COP25 Parlament Europejski uznał ważną rolę energii jądrowej w walce ze zmianami klimatu. Ponadto memorandum Rady Europejskiej po ostatnim szczycie dostrzega energię jądrową, jako narzędzie wykorzystywane przez niektórych jej członków do osiągnięcia neutralności klimatycznej, a rozporządzenie w sprawie Taksonomii Zrównoważonego Finansowania nie wyklucza energii jądrowej.
Tendencję tę można było również zaobserwować pod koniec ubiegłego roku, kiedy kilka państw członkowskich UE (takich jak Republika Czeska, Węgry i Polska) jasno stwierdziło, że aby przyjąć zobowiązanie do osiągnięcia celów w zakresie dekarbonizacji do 2050 roku, muszą mieć zezwolenie na inwestowanie w energetykę jądrową.
Istnieją jednak również sygnały na poziomie UE wskazujące, że energia jądrowa nie będzie traktowana równorzędnie z innymi niskoemisyjnymi źródłami energii. Dyskutując o przyszłym bilansie energetycznym, decydenci UE koncentrują się wyłącznie na odnawialnych źródłach energii i efektywności energetycznej. Ponadto UE pracuje obecnie nad mechanizmem finansowania, który zapewniłby wsparcie finansowe regionom zależnym od węgla (tak zwany Fundusz Sprawiedliwej Transformacji – JTF), aby pomóc im w wysiłkach na rzecz dekarbonizacji. Najnowsza propozycja Komisji uniemożliwia wykorzystanie takich funduszy na finansowanie budowy elektrowni jądrowych.
Jak możemy pomóc w tym procesie?
Aby wzmocnić rolę energetyki jądrowej na szczeblu UE, w czerwcu 2019 roku wysocy przedstawiciele z całego europejskiego przemysłu jądrowego przedstawili – we wspólnym manifeście – co ich zdaniem należy zrobić, aby Europa do 2050 roku stała się wolna od emisji CO2, jednocześnie utrzymując wzrost gospodarczy i zachowując miejsca pracy. Wezwali decydentów UE do współpracy w celu przezwyciężenia przeszkód, które mogą potencjalnie uniemożliwić Europie osiągnięcie tych celów. W tym kontekście decydenci UE mają wiele do zrobienia, ponieważ powinni uzgodnić ambitny docelowy poziom zerowej emisji CO2 dla UE w 2050 roku, zapewnić spójne, konsekwentne i stabilne ramy polityki UE oraz wspierać stabilny niskoemisyjny bilans energetyczny. Uważam, że w UE istnieje silna potrzeba budowania nowych zdolności jądrowych. Aby to osiągnąć, konieczne jest wdrożenie zarówno stabilnych ram inwestycyjnych, które zachęcają do inwestowania we wszystkie niskoemisyjne źródła energii, jak i silnej strategii przemysłowej zapewniającej utrzymanie wiodącej pozycji Europy w zakresie technologii.
W tym kontekście europejski przemysł jądrowy ma wiele do zaoferowania. Utrzymanie miejsc pracy i wzrostu w UE jest jednym z priorytetów Europy i do tego potrzebować ona będzie silnej bazy przemysłowej. Z powodu rosnącej globalizacji gospodarka europejska stoi w obliczu silnej konkurencji ze strony innych części świata, co częściowo wynika z wyższych kosztów energii. Ponadto wiele branż jest energochłonnych. Będą musiały znaleźć stabilne rozwiązania, które pomogą im dekarbonizować proces produkcji, w przeciwnym razie Europa będzie narażona na ryzyko utraty niektórych gałęzi przemysłowych.
Energia jądrowa ma oczywiście do odegrania ważną rolę we wspieraniu tych branży i pomaganiu im w pozostaniu w Europie. Może zapewnić stabilne dostawy niskoemisyjnej energii elektrycznej, której będą potrzebować podczas elektryfikacji procesów przemysłowych.
Co nas czeka?
Nadchodzący rok będzie decydujący. Jest wiele wniosków legislacyjnych UE (europejski zielony ład, zrównoważone finanse, europejskie prawo klimatyczne itp.), oczekujących na zatwierdzenie. Wynik tego procesu albo przyspieszy rozwój energetyki jądrowej w Europie, albo spowolni ją na dobre. Co więcej, zdaniem Komisji Europejskiej niektóre z wymienionych przepisów, takie jak zrównoważone finansowanie, mają być wdrażane również przez organizacje międzynarodowe. Wykluczenie energii jądrowej z tego procesu może mieć poważny wpływ na inne gospodarki (w tym na USA).
Moim zdaniem ścieżka wybrana w celu pełnej dekarbonizacji gospodarki europejskiej powinna objąć wszystkie źródła energii o niskiej emisji CO2. Same odnawialne źródła energii nie są w stanie rozwiązać kryzysu klimatycznego, i zbyt duży nacisk kładziony na gaz emitujący CO2, mogą w dłuższej perspektywie mieć szkodliwy wpływ na klimat – nawet jeśli wielu decydentów w UE wydaje się bagatelizować to zagrożenie.
Według wspomnianego raportu IPCC energia jądrowa ma do odegrania kluczową rolę, jeśli świat ma utrzymać globalne ocieplenie poniżej 1,5 stopnia.
Jeśli Unia Europejska poważnie podchodzi do walki ze zmianami klimatu, decydenci UE muszą podjąć pilne działania i skorzystać ze wszystkich najlepszych dostępnych obecnie technologii niskoemisyjnych, w tym energii jądrowej, które mogą pomóc UE w osiągnięciu jej celów. Tylko poprzez połączenie odnawialnych źródeł energii z energią jądrową, nadal możemy wywiązać się z naszych zobowiązań. To jedyna droga dla UE do osiągnięcia swoich strategicznych celów.
Źródło: NEI
*FORATOM – Europejskie Forum Atomowe (European Atomic Forum) to stowarzyszenie handlowe z siedzibą w Brukseli zrzeszające przedsiębiorstwa przemysłu jądrowego w Europie. Jego głównym celem jest promowanie wykorzystania energii jądrowej. Działa jako głos europejskiego przemysłu jądrowego w dyskusjach na temat polityki energetycznej z instytucjami UE i innymi kluczowymi zainteresowanymi stronami.
