W Polsce transport kolejowy jest drugim co do wielkości rodzajem transportu, który świadczy zarówno usługi w przewozach towarowych jak i pasażerskich. W skali kraju połączenia kolejowe są ważnym elementem systemu komunikacji, a w dokumentach strategicznych UE, kolej uważana jest za jedną z niewielu gałęzi transportu, która jest zarówno uniwersalna, masowa jak i przyjazna środowisku, co czyni z niej bezpieczny środek komunikacji publicznej – pisze Kamil Moskwik z Instytutu Jagiellońskiego.
Warto pamiętać, że nowoczesny, rozwinięty i funkcjonalny transport kolejowy, może stanowić alternatywę dla transportu drogowego[3], w aspekcie usług transportowych oraz pasażerskich skoncentrowanych na przewozach ogólnopolskich i regionalnych. Aby w pełni wykorzystać potencjał polskich kolei przede wszystkim zapewniony powinien być odpowiedni stan techniczny oraz nowoczesna infrastruktura kolejowa. Niestety w tym sektorze występują silne kontrasty, o czym można przeczytać w Białej Księdze przygotowanej przez Komisję Europejską z 2011 roku, w której zaznaczono, że w Polsce obok szybkiej, nowoczesnej kolej w dalszym ciągu występuje zdewaluowany tabor i niekompatybilna infrastruktura. Wpływ na taki stan rzeczy miał fakt niedofinansowania tego segmentu, ponieważ główny nacisk na infrastrukturę przez długie lata dotyczył rozwoju i poprawy jakości polskich dróg, podczas gdy nakłady na infrastrukturę kolejową przez wiele lat były na poziomach niższych od wymaganych do utrzymania jej w niepogorszonym stanie [5].
Środki unijne na ratunek?
Remedium można szukać w środkach finansowania które umożliwiają mi.n. fundusze unijne. Według Z. Szafrańskiego dostępność i wykorzystanie funduszy unijnych spowodowała postęp na polskich kolejach. Najważniejszymi kierunkami inwestycji są: intensywna modernizacja sieci kolejowej, wymiana/modernizacja taboru na dużą skalę – co już daje widoczne efekty[6]. Inwestycje na kolei przeprowadzane są w obecnej perspektywie finansowej (2014-2020), z Programu Infrastruktura i Środowisko 2014-2020 na kolej przeznaczono 21 mld zł z UE. Około 10,4 mld zł zostało rozdysponowane na 26 inwestycji [7].
Wykorzystać drzemiący potencjał
Według danych Urzędu Transportu Kolejowego w 2017 roku zanotowany został wzrost przewozów pasażerskich, zarówno w liczbie przewiezionych pasażerów, jak i wykonanej pracy. Z usług przewoźników skorzystało około 303,6 mln osób, stanowi to wzrost o 3,8 procent w stosunku do 2016 roku, a porównując do 2010 roku wzrost o prawie 14 procent. Warto zaznaczyć, że podobna liczba pasażerów skorzystała z kolei w 2002 roku.
Rys.1 Liczba pasażerów w kolejowych przewozach pasażerskich w latach 2008 – 2017 (mln osób)
Źródło: Urząd Transportu Kolejowego
Największym przewoźnikiem regionalnym pozostały Przewozy Regionalne działające pod marką Polregio. W przypadku tego przewoźnika liczba pasażerów wzrosła przez rok o blisko 400 tysięcy i jest najwyższym wynikiem spółki w ciągu ostatnich trzech lat. Wśród przewoźników regionalnych i aglomeracyjnych największe wzrosty zanotowały spółki: Koleje Dolnośląskie (o blisko 2,1 mln), Łódzka Kolej Aglomeracyjna (o ponad 1,3 mln), Koleje Mazowieckie (o niecałe 1,2 mln) oraz Koleje Małopolskie (o prawie 0,9 mln) [8].
Aby przedstawić szeroką perspektywę, należy zestawić dane z danymi z innych krajów europejskich należących do IRG-Rail (grupa zrzeszająca niezależnych regulatorów rynku kolejowego z 31 europejskich państw). Średnia liczba podróży na statystycznego mieszkańca w Polsce wynosi w około 8 podróży w ciągu roku, natomiast przeciętny mieszkaniec Europy wśród analizowanych krajów (Rys.2) podróżuje koleją prawie 21 razy w ciągu roku. Widać, że wykorzystanie kolei jest wyższe w krajach Europy Zachodniej i niższe w krajach Europy Środkowo-Wschodniej, aczkolwiek na tym tle wyróżnia się niemal dwa razy większe wykorzystanie kolei na Węgrzech niż w Polsce. Świadczy to na pewno o niewykorzystanym potencjale kolei w naszym kraju. Krajem o najwyższym wskaźniku wykorzystania jest Szwajcaria, gdzie na jednego mieszkańca przypada ponad 50 podróży w ciągu roku.
Rys. 2 Wskaźnik wykorzystania kolei w 2016 r. w krajach należących do IRG-Rail
Źródło: opracowanie własne na podstawie UTK
W celu przedstawienia pełnego obrazu, zasadnym jest się przedstawienie wskaźnika wykorzystania kolei w poszczególnych województwach w Polsce w 2017 roku.
Tab. 1 Wskaźnik wykorzystania kolei w poszczególnych województwach w 2017 roku
| województwo | wskaźnik wykorzystania | liczba psażerów (mln) | ludność wg. GUS ((1.1.2017) mln) | dynamika 2016/2017 (%) |
| pomorskie | 24 | 56 | 2,3 | 3% |
| mazowieckie | 19,1 | 102 | 5,3 | 1% |
| dolnośląskie | 8,6 | 25 | 2,9 | 11% |
| wielkopolskie | 7,8 | 27 | 3,5 | -5% |
| zachodniopomorskie | 5,4 | 9 | 1,7 | 1% |
| opolskie | 5,3 | 5 | 1 | 4% |
| łódzkie | 5,2 | 13 | 2,5 | 34% |
| małopolskie | 4,9 | 17 | 3,4 | 6% |
| śląskie | 4,5 | 20 | 4,6 | 3% |
| kujawsko-pomorskie | 3,9 | 8 | 2,1 | 3% |
| warmińsko-mazurskie | 3,4 | 5 | 1,4 | 10% |
| lubuskie | 3,3 | 3 | 1 | 6% |
| lubelskie | 2,2 | 5 | 2,1 | -4% |
| świętokrzyskie | 2,2 | 3 | 1,3 | 18% |
| podlaskie | 1,8 | 2 | 1,2 | 20% |
| podkarpackie | 1,7 | 4 | 2,1 | 10% |
Źródło: Wykorzystanie i potencjał kolejowych przewozów pasażerskich w Polsce 2017, UTK, GUS
Najwyższy poziom wskaźnika występuje w województwie pomorskim, gdzie wynosi on 24. Drugie miejsce zajmuje województwo mazowieckie – 19,1. Te dwa regiony od lat przodują w pasażerskim ruchu kolejowym. Głównym powodem jest rozwinięta sieć połączeń aglomeracyjnych. W przypadku Mazowsza również duży wpływ miała liczba odprawionych w tym województwie pasażerów PKP Intercity, która wyniosła ponad ¼ wszystkich pasażerów tego przewoźnika. Kolejne województwo – dolnośląskie – 8,6. Czwarte w kolejności województwo wielkopolskie charakteryzowało się wskaźnikiem wykorzystania 7,8. W pozostałych województwach poziom wykorzystania jest poniżej 7,7. Najniższy występuje w województwie podkarpackim – średnia liczba podróży na mieszkańca wyniosła tam w 2017 r. – 1,7.
Biorąc pod uwagę powyższę dane, warto postawić pytanie – jakie czynniki byłyby wstanie przekonać potencjalnych pasażerów do korzystania z usług przewozów kolejowych. Aby znaleźć odpowiednią odpowiedź stworzono zestawienie zawierające preferencje pasażerów bazując na rozwiązaniach stosowanych w krajach, w których kolej cieszy się największą popularnością, są to:
- Wysoka dostępność kolei;
- Komfort podróży;
- Wygodne, dobrze wyciszone wagony
- Wysoki stopień skomunikowania z innymi środkami transportu;
- Oferta wspólnego biletu na wszystkie środki transportu [13];
Warto także zaznaczyć, że ważnym czynnikiem wpływającym na korzyść usług kolejowych są wysokie koszty związane z używaniem samochodu w mieście.
Podsumowanie
Rozwój transportu kolejowego w Polsce jest ważnym zadaniem. Przedstawione powyżej dane w porównaniu do krajów europejskich, pokazują, że kolej w Polsce ma potencjał, który należy mądrze wykorzystać. Warto w tym miejscu odnieść się do zestawienia wskaźnika wykorzystania kolei w poszczególnych województwach w 2017 roku, gdzie w województwie pomorskim średnio koleją jeździ się 24 razy w roku, a w województwie mazowieckim 19 razy. Na drugim biegunie są mieszkańcy województw podkarpackiego i podlaskiego, którzy podróżują pociągami mniej niż dwa razy do roku. Rozwój kolei regionalnych jest kluczowym elementem, który wpłynie na wzrost wskaźnika wykorzystania kolei, a co za tym idzie na rozwój polskiego sektora kolejowego. Niewątpliwym jest fakt, że w Polsce istnieje duży rozrzut wykorzystania kolei w poszczególnych województwach – należy zbadać co jest przyczyną takiego stanu rzeczy i spróbować wypracować rozwiązania, które w długiej perspektywie mogą wpłynąć na poprawę tego zjawiska. Nie mniej jednak, środkiem który w krótkiej perspektywie mógłby dać pozytywne efekty jest dostosowanie oferty do specyficznych dla danego obszaru potrzeb – w szczególności w województwach, gdzie wskaźnik wykorzystania kolei spadł na przestrzeni ostatnich lat.
Literatura:
[1] M. Fałkowski, M.Pytel, Analiza geopolityczna aktualnego stanu sieci kolejowej w Polsce. Przegląd Geopolityczny 2014, Tom 9
[2] J. Barcik, P. Czech, Sytuacja transportu kolejowego w Polsce na przełomie ostatnich lat – cz. 1. Seria: Transport, zeszyty naukowe PS, Gliwice 2010.
[3] M. Fałkowski, M.Pytel, Analiza geopolityczna aktualnego stanu sieci kolejowej w Polsce. Przegląd Geopolityczny 2014, Tom 9
[4] Górny J., 2013, Kolejowe regionalne przewozy pasażerskie w Polsce w świetle polityki transportowej Unii Europejskiej, Bogucki Wydawnictwo Naukowe, Poznań.
[5] M. Antonowicz: kolej musi wpisywać się w założenia polityki zrównoważonego rozwoju (dostęp: http://www.seim-tsz.pl/m-antonowicz-kolej-musi-wpisywac-sie-w-zalozenia-polityki-zrownowazonego-rozwoju/ )
[6] Z. Szafrański: Kto zbuduje przyszłość kolei? (dostęp: http://www.seim-tsz.pl/z-szafranski-kto-zbuduje-przyszlosc-kolei/ )
[7] Portal Funduszy Europejskich (dostęp: https://www.funduszeeuropejskie.gov.pl/strony/wiadomosci/inwestycje-na-kolei-nie-zwalniaja-15-mld-zl-z-ue-dla-pkp-plk/ )
[8] Informacja Urzędu Transportu Kolejowego (dostęp: http://www.rynek-kolejowy.pl/mobile/utk-rok-2017-byl-dla-kolei-najlepszy-od-lat-85530.html )
[9] Obliczenia własne na podstawie danych GUS oraz UKT (według wzoru = liczba pasażerów (303,6 mln)/ liczba mieszkańców Polski (38,4 mln) = 7,9 w 2017 roku), do porównania przyjęto wskaźnik z 2016 roku podany w UTK – Sprawozdanie z funkcjonowania rynku transportu kolejowego w 2016 r.
[10] https://kurierkolejowy.eu/aktualnosci/30571/raport-utk–polacy-rzadko-jezdza-pociagami.html
[11] Urząd Transportu Kolejowego, Sprawozdanie z funkcjonowania rynku transportu kolejowego w 2016 r.
[12] Urząd Transportu Kolejowego, Informacja prasowa (dostęp: https://www.utk.gov.pl/pl/aktualnosci/14121,Najczesciej-do-pociagu-wsiada-sie-na-Pomorzu.html )
[13] Urząd Transportu Kolejowego, Sprawozdanie z funkcjonowania rynku transportu kolejowego w 2016 r.
