Obecna struktura scentralizowanych i zliberalizowanych dostaw energii funkcjonuje pod presją rosnącego globalnego zapotrzebowania na energię elektryczną oraz problemów związanych ze zmianą klimatu. Dodatkowo dążenie do pełnej konkurencji na rynku energii odbiorców końcowych w połączeniu ze wzrostem zainteresowania rozproszonymi źródłami energii elektrycznej, mechanizmami jej magazynowania, a także systemami zarządzania popytem powoduje, że odbiorcy końcowi chcą aktywnie uczestniczyć (poprzez rozwój lokalnych inicjatyw) w różnych procesach na rynku energii – pisze dr Ewa Mataczyńska, ekspert Instytutu Polityki Energetycznej im. Ignacego Łukasiewicza.
Pojawiają się zatem pytania, czy idea tworzenia wydzielonych obszarów zarządzających lokalnie niewielkim zakresem infrastruktury sieciowej wskazuje właściwą drogę do spełnienia tych oczekiwań? Jeżeli tak, to jakich korzyści w wymiarze lokalnym oraz globalnym można się spodziewać? Czy sama świadomość wielopłaszczyznowych korzyści wynikających z nowego modelu rynku energii opartego na mikrosieciach wystarczy, aby wyeliminować bariery, które są nieodłącznym elementem wejścia na rynek nowych podmiotów?
Zwiększenie zaangażowania i świadomości uczestników rynku energii elektrycznej tworzą możliwość do zmiany filozofii w zakresie jego przyszłej struktury. Idea lokalizacji energii wytwarzanej w pobliżu miejsc jej dostarczania zdaje się słusznie wskazywać, jak zaspokoić część tych wymagań. Wydaje się, że przekonanie powyższe znalazło odzwierciedlenie we wprowadzonej w lipcu 2016 roku w Polsce nowelizacji do ustawy o odnawialnych źródłach energii. Inaczej mówiąc luźno zdefiniowanych obszarów, bilansujących zapotrzebowanie z produkcją w ramach lokalnie posiadanych zasobów energetycznych, zarządzanych i rozwijanych przez koordynatora klastra. [1]
Główne bariery rozwoju klastrów energii
Bez zapewnienia mechanizmu bodźców oraz wprowadzenia przejrzystych regulacji dla realizacji inicjatyw lokalnych, zmiana dotychczasowego modelu rynku energii na nowy, który oparty będzie na mikrosieciach – nie będzie możliwa. Główne bariery na jakie napotkają nowe inicjatywy będą związane z utrudnieniami między innymi o charakterze technicznym, ekonomicznym, społecznym i legislacyjnym. [2] Techniczny charakter barier ściśle związany jest z przyszłą konfiguracją klastra (własność sieci, ilość oraz rodzaj potencjału wytwórczego, obszar działalności). Własna infrastruktura elektroenergetyczna wydaje się być optymalnym rozwiązaniem w działalności klastra. Jednak jej budowa z ekonomicznego punktu widzenia wydaje się nieuzasadniona. Wyjściem z tej sytuacji jest zatem korzystanie z istniejącej, należącej do lokalnego dystrybutora energii elektrycznej na podstawie właściwej umowy. W tym jednak przypadku, w zależności od planowanego przez klaster potencjału wytwórczego, może się okazać, ma ona ograniczone możliwości techniczne w zakresie podłączenia dodatkowych źródeł wytwórczych. Konieczności przeprowadzenia niezbędnej rozbudowy oraz modernizacji sieci w celu jej dostosowania do zmieniających się potrzeb lokalnego rynku generuje duże koszty, do których pokrycia zobowiązany będzie podmiot ubiegający się o przyłączenie do sieci. Zatem w swojej istocie bariery techniczne związane są ściśle z barierami o charakterze ekonomicznym. Oznacza to, że na etapie definiowania parametrów konfiguracji klastra, konieczne jest zestawienie kosztów z oczekiwanymi korzyściami. Takie porównanie powinno określić, czy występuje uzasadnienie ekonomiczne do tworzenia nowej struktury, a jeżeli tak to czy będzie ona w stanie w przyszłości zaspokoić oczekiwania lokalnej społeczności wynikające chociażby z korzyści związanych z efektem synergii.
Pomijając bariery techniczno-ekonomiczne występujące przy tworzeniu klastrów energii należy też zwrócić uwagę na aspekt społeczny przedsięwzięcia, a mianowicie pomimo zakorzenionego w społeczeństwie przekonania, że systemy lokalnie kontrolowane są bardziej skłonne do podejmowania uzasadnionych ekonomicznie decyzji ciągle obserwujemy niechęć do angażowania się w nowe inicjatywy. Przyczyny takiej niechęci zależą od indywidualnego postrzegania otoczenia oraz identyfikacji czy interpretacji oczekiwań związanych z jego rozwojem. Mogą wynikać z braku wystarczającej wiedzy w zakresie proponowanych rozwiązań, co przekłada się na strach przed nowymi rozwiązaniami. Dodatkowo perspektywa zmian uruchamia całą gamę fundamentalnych potrzeb związanych chociażby z chęcią zachowania posiadanego poczucia bezpieczeństwa. Natomiast dla podmiotów już funkcjonujących na rynku energii elektrycznej stan obecny, który miałby podlegać zmianie, postrzegany jest jako wynik obiektywnego dostosowywania się do panujących warunków wewnętrznych i zewnętrznych przez ostatnie lata i jako taki uznawany jest za optymalny.
Mała świadomość społeczna oraz brak edukacji w zakresie korzyści wynikających z mikrosieci wynika bezpośrednio z braku rozwoju projektów, które dostarczyłyby odpowiedni zasób informacji, na podstawie których można formułować wnioski o zasadności prowadzenia tego rodzaju rozwiązań. Dodatkowo zbyt mała świadomość społeczna w zakresie potrzeby promowania działań ekologicznych oraz podnoszących efektywność energetyczną wpływa na brak zainteresowania indywidualnymi instalacjami oraz możliwością partycypowania w korzyściach z realizowanych projektów.
Jednak najważniejszą barierą, która uniemożliwia efektywny rozwój nowych inicjatyw jest zbyt małe zainteresowanie ze strony organów stanowiących regulacje. Stąd pojawiają się wątpliwości związane z ryzykiem zniechęcającym do inwestycji w uruchamianie nowych, pilotażowych projektów.
Ile i jakie regulacje – propozycje rozwiązań
Sama świadomość wielopłaszczyznowych korzyści wynikających z nowego modelu rynku energii opartego na mikrosieciach nie wystarczy, aby wyeliminować bariery, które są nieodłącznym elementem wejścia na rynek nowych podmiotów.
Proces implementacji nowej struktury na funkcjonującym rynku energii nie będzie łatwy ani szybki. Jak wskazują doświadczenia Stanów Zjednoczonych w obszarze mikrosieci, nie ma jednolitych przepisów prawnych i regulacyjnych we wszystkich stanach. Dodatkowo istniejące wymogi regulacyjne są niepewne, co stanowi przeszkodę dla rozwoju lokalnych inicjatyw. Opisywany w analizie przykład mikrosieci Borrego Springs jest w chwili obecnej jednym z największych projektów w kraju, działającym przeszło 10 lat. I choć doświadczenia nabyte w ramach projektu potwierdziły wartość tego rodzaju rozwiązań, to jednak nie przełożyło się to na gwałtowny rozwój nowych lokalnych inicjatyw. Realizowane projekty pomogły zidentyfikować obszary, dla których wymagane są dodatkowe regulacje. Obszary te dotyczą przede wszystkim własności sieci energetycznej na terenie mikrosieci, urządzeń wytwórczych czy magazynów oraz reguł wzajemnych powiązań pomiędzy poszczególnymi elementami wchodzącymi w skład lokalnie zarządzanego obszaru. Rodzaj i jakość lobbowanych przez zwolenników mikrosieci regulacji jest uzależniona od istniejących stanowych rozwiązań.
Dzięki programom pilotażowym możliwa będzie właściwa ocena potrzebnych zmian w ramach prawnych. Bardzo ważne jest, aby w przyszłych regulacjach, przy współudziale społeczeństwa, wnioski wyciągane ze realizowanych projektów znalazły realne odzwierciedlenie.[3] Początkowy etap na jakim znajduje się w Polsce koncepcja klastrów, uniemożliwia identyfikacja wszystkich problemów związanych zarówno z ich tworzeniem, jak i funkcjonowaniem. Trudno jest również przewidzieć i zdefiniować szczegółowe potrzeby lokalnych społeczności tworzących wyodrębnioną strukturę sieci elektroenergetycznej. Dodatkowo, określenie zamkniętego katalogu zasad czy warunków współpracy mikrosieci z centralnym systemem dystrybucyjnym w rozbudowanych aktach prawnych czy regulacyjnych wydaje się być nieracjonalne bez wdrożenia programu pilotażowego.
Pełną treść analizy można znaleźć tutaj.
[1] Powołana w tym celu spółdzielnia, stowarzyszenie, fundacja lub wskazany w porozumieniu cywilnoprawnym dowolny członek klastra energii.Ustawa z dnia 22 czerwca 2016 r. o zmianie ustawy o odnawialnych źródłach energii oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2016 r. poz. 925), Art.2. ust.15a, Art. 38a. (36) [Klaster energii]
[2] Deploying Clean Energy Microgrids in the Nation’s Capital, Attachement AiB, DOEE Green Building Fund Grant #2 (2015-1501-OPS), September 2015.
[3] Massachusetts Clean Energy Center, Microgrids – Benefits, Models, Barriers and Suggested Policy Initiatives for the Commonwealth of Massachusetts, KEMA, February 3, 2104, pp [10-6]
