Trzeci szczyt Inicjatywy Trójmorza odbędzie się w dniach 17 i 18 września 2018 r. w Bukareszcie. Po spotkaniach w Chorwacji (2016) i w Polsce (2017), przywódcy 12 państw Europy Środkowej spotkają się w rejonie Morza Czarnego w celu omówienia sposobów umocnienia dalszej współpracy. Co ciekawe, po raz pierwszy w spotkaniu wezmą udział przedstawiciele Niemiec oraz wysokiego szczebla UE. Tym samym Inicjatywa Trójmorza wejdzie do głównego nurtu polityczno-gospodarczego UE – pisze prof. Leszek Jesień jest przewodniczącym Rady Dyrektorów Central Europe Energy Partners (CEEP) oraz Dyrektorem Deprtamentu Współpracy Międzynarodowej PSE.
Inicjatywa Trójmorza ma na celu zwiększenie spójności infrastruktury dotychczas luźno powiązanych gospodarczo regionów Europy Środkowej i Południowo-Wschodniej. Przełożyć się to powinno na rozwój energetycznych, transportowych i cyfrowych korytarzy infrastrukturalnych pomiędzy krajami regionu, zwiększając tym samym wzajemne połączenia całego obszaru rozciągającego się od Estonii na północy do Chorwacji i Bułgarii na południu. Zarówno w wymiarze ideowym jak i gospodarczym cel ten jest jak najbardziej słuszny.
Zwiększona integracja regionu oraz wynikająca z niej większa spójność Unii Europejskiej to wartościowa idea. Niemniej jednak, planowany rozwój infrastruktury nie jest jedynym priorytetem. Zwiększenie inwestycji spowoduje jednocześnie rozszerzenie możliwości biznesowych, wspierających wzrost gospodarczy i prężność rynku. Przez wiele lat rozwój połączeń wzdłuż osi północ-południe był zaniedbywany. Aktywowanie tego potencjału stanowiłoby ogromną wartość, którą Inicjatywa Trójmorza oferuje państwom w niej uczestniczącym.
Szczególnie obiecujący jest wymiar energetyczny, który wyraźnie pokazuje korzyści, jakie może przynieść inicjatwa. Wprawdzie istnieją różne wyzwania zarówno dla sektora energii elektrycznej, jak i sektora gazu w Europie Środkowo-Wschodniej, to jednak wspólną odpowiedzią na ich rozwiązanie są połączenia międzysystemowe i wzmocniona współpraca regionalna.
Infrastruktura transportu gazu w Europie Środkowej jest nadal zorientowana na kierunku wschód-zachód i wschód-południe. W ostatnich latach zaszły wprawdzie pozytywne zmiany: wybudowano terminale LNG w Polsce i na Litwie oraz międzysystemowe połączenia, niezbędne do pełnego wykorzystania unijnych mechanizmów bezpieczeństwa dostaw gazu. Z drugiej strony region nadal pozostaje w dużej mierze uzależniony od importu gazu z Rosji. Jest to ryzykowna sytuacja, zarówno z politycznego jaki i ekonomicznego punktu widzenia, ponieważ pozwala Gazpromowi korzystać z pozycji dominującego dostawcy. Perspektywa ta może stać się jeszcze bardziej ponura, jeśli gazociąg Nord Stream 2 zostanie zbudowany. Prowadziłoby to do stopniowego wygaszania ukraińskiej trasy tranzytowej oraz zmiany schematu przepływu gazu w Europie. Do państw Europy Środkowej i Południowo-Wschodniej gaz musiałby być dostarczany z kierunku zachodniego, co ostatecznie zablokowałoby system połączeń międzysystemowych, ograniczając tym samym dostęp do zachodnich rynków spotowych i hubów, co w konsekwencji doprowadziłoby do umocnienia pozycji Gazpromu w całym regionie.
Inicjatywa Trójmorza może być rozumiana w zakresie, w jakim obejmuje takie flagowe projekty jak Korytarz Północ-Południe, Bramę Północną (Baltic pipe i rozbudowany teminal LNG) lub gazociąg BRUA, które zapewniają rzeczywistą dywersyfikację dostaw zarówno dla regionu, jak i krajów uczestniczących. Zrównoważony rozwój Korytarza Północ-Południe pokazuje, że w przypadku projektów transgranicznych uzyskanie wsparcia politycznego na wysokim szczeblu jest niezbędne. Rozwój zdrowych, krajowych rynków gazu wymaga zróżnicowanych źródeł dostaw. Według rocznego sprawozdania ACER żadne z państw Europy Środkowej nie spełnia tego kryterium. Patronat Inicjatywy Trójmorze umożliwiłby realizację kompleksowych projektów dywersyfikacyjnych oraz czerpanie korzyści z rosnącego globalnego rynku LNG, potencjalną eksploatację rumuńskich złóż gazu oraz dostęp do gazu norweskiego poprzez Baltic pipe i gazu azerskiego poprzez Korytarz Południowy i IGB. Więcej połączeń międzysystemowych jest również niezbędnym warunkiem intensyfikacji handlu gazem w regionie, co powinno doprowadzić do zintegrowanego rozwoju środkowoeuropejskiego rynku gazu. Inicjatywa Trójmorza mogłaby być odpowiednią platformą do wdrażania takich projektów i w ten sposób stworzenia bardziej prężnego gospodarczo regionu.
W sektorze energii elektrycznej państwa Europy Środkowej i Południowo-Wschodniej stają przed ogromnym wyzwaniem modernizacji swojej infrastruktury elektroenergetycznej i przesyłowej. UE nakłada coraz bardziej surowe normy dotyczące redukcji emisji gazów cieplarnianych oraz udziału odnawialnych źródeł energii. Warunki te, w szczególności w połączeniu z silnymi sygnałami cenowymi systemu handlu uprawnieniami do emisji CO2 (ETS), ograniczają możliwe wybory dotyczące rozwoju portfela wytwórczego. Wymaga to głębokiej transformacji regionu, który charakteryzuje się nadal wysokim udziałem paliw kopalnych w produkcji energii elektrycznej. Jednakże, jak wynika z wielu badań, koszty kapitału są znacznie wyższe niż w zachodniej części kontynentu, co utrudnia jego rozwój i stwarza ryzyko nie wypełnienia celów OZE.
Jednocześnie, obecnie negocjowane nowe przepisy dotyczące rynku energii elektrycznej kładą nacisk na ściślejszą współpracę regionalną, np. ustanowienie regionalnych centrów koordynacyjnych, transgraniczny udział w mechanizmach mocowych lub rozwój wspólnych projektów OZE. Skoordynowany rozwój infrastruktury przyczyni się do lepszego zarządzania przepływem energii elektrycznej w regionie i większej wymiany handlowej, a w konsekwencji zwiększania konkurencyjności rynków krajowych. Ponadto sektor badań i rozwoju oraz innowacji może być kolejnym obszarem owocnej współpracy, łączącym w sobie zasoby i know-how różnych podmiotów regionalnych.
Coroczne szczyty Inicjatywy Trójmorza, gromadzące przywódców krajowych, zapewniają motywację do działania i najwyższy poziom wsparcia politycznego, aby lepiej skoordynować pracę na różnych poziomach – zarówno rządów, jak i przedsiębiorstw. W mojej opinii mogą być one źródłem niezbędnych impulsów i mają na celu przezwyciężenie ewentualnych trudności oraz pozyskiwanie wsparcia dla wspólnych projektów. Jednym z celów szczytu w Bukareszcie jest stworzenie listy priorytetowych projektów strategicznych dla sektora energii.
W ciągu ostatniego roku można zaobserwować stopniową instytucjonalizację tej inicjatywy. Forum Biznesu, którego pierwsze spotkanie zaplanowano w Bukareszcie, może odgrywać ważną rolę w zbliżaniu przedstawicieli firm z regionu oraz innych zainteresowanych krajów, jak również tworzyć nowe możliwości biznesowe i partnerstwa w całym regionie.
Central Europe Energy Partners (CEEP) chciałaby odgrywać ważną rolę w funkcjonowaniu forum biznesowego. CEEP mogłaby stać się operatorem platformy energetycznej, w której skład wejdą firm, przedstawiciele rządu i inne zainteresowane instytucje z regionu. Platforma ułatwiałaby współpracę pomiędzy różnymi podmiotami oraz byłaby miejscem wypracowywania nowych pomysłów i projektów, jak również rozwiązywania potencjalnych problemów.
Ponadto utworzony zostanie Fundusz Inicjatywy Trójmorza, który ma rozpocząć swoją działalność w przyszłym roku, mając do dyspozycji budżet wynoszący do 5 mld EUR. W połączeniu z funduszami UE i kredytami EBI, potencjał ten pozwoli na dokonanie realnej zmiany, sprawiając, że cały projekt stanie się bardziej atrakcyjny dla państw uczestniczących.
Inicjatywa Trójmorza jest przede wszystkim przedsięwzięciem gospodarczym. Stanowi ona odpowiedź na zidentyfikowane braki w systemie infrastruktury państw Europy Środkowej i Południowo-Wschodniej oraz problem wieloletniej niedostatecznej łączności pomiędzy nimi. Postęp w tej dziedzinie wzmocniłby konkurencyjność i prężność gospodarczą państw uczestniczących, a także przyczyniłby się do zwiększenia integralności Unii Europejskiej.
