Sawicki: Biurokracja zabija Czyste Powietrze (ANALIZA)

Program Czyste Powietrze jest w wysokim stopniu zbiurokratyzowany. To opinia wyrażana przez ekspertów, prawników, a także Komisję Europejską, która sygnalizowała potrzebę ułatwienia procedur dla jego beneficjentów – pisze Bartłomiej Sawicki, redaktor BiznesAlert.pl.

Teoria Czystego Powietrza

Program walki ze zanieczyszczeniami powietrza oraz poprawy efektywności energetycznej polskich budynków jednorodzonych, uruchomiony we wrześniu 2018 roku, miał być głównym narzędziem, poprawiającym standard i komfort polskich budynków mieszkalnych, a przede wszystkim znacznie ograniczającym ich emisyjność w latach 2018-2029, dzięki budżetowi 103 mld zł.

Zgodnie z wytycznymi Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW), planowany wskaźnik osiągnięcia celu, jakim jest większa efektywność energetyczna, to objęcie programem co najmniej 4 000 000 budynków, a liczba nieefektywnych źródeł ciepła, a więc kotłów starej generacji, które trzeba wymienić na niskoemisyjne w budynkach już istniejących wynosi 3 000 000 sztuk. W przypadku liczby instalacji fotowoltaicznych planowana wartość wskaźnika osiągnięcia celu w przypadku ograniczenia zużycia energii końcowej to co najmniej 21 800 000 MWh/rok.

Pod względem ograniczenia emisyjności, cele prezentują się następująco:

Ograniczenie emisji SO2 – planowana wartość wskaźnika osiągnięcia celu wynosi co najmniej 270 000 Mg/rok;

Ograniczenie emisji pyłów o średnicy mniejszej niż 10 mikrometrów (PM10) – planowana wartość wskaźnika osiągnięcia celu wynosi co najmniej 68 400 Mg/rok;

Ograniczenie emisji pyłów o średnicy mniejszej niż 2,5 mikrometra (PM2,5) – planowana wartość wskaźnika osiągnięcia celu wynosi co najmniej 61 100 Mg/rok;

Ograniczenie emisji benzo-a-pirenu – planowana wartość wskaźnika osiągnięcia celu wynosi co najmniej 87 Mg/rok;

Ograniczenie emisji CO2 – planowana wartość wskaźnika osiągnięcia celu wynosi co najmniej 30 200 000 Mg/rok;

Ograniczenie emisji NOx – planowana wartość wskaźnika osiągnięcia celu wynosi co najmniej 39 500 Mg/rok;

Budżet programu to 103 mld zł, w formie bezzwrotnej (dotacje): 63,3 mld zł; w formie zwrotnej (pożyczki): 39,7 mld zł. Wdrażanie programu realizowane będzie w latach 2018–2029.

Wnioski są rozpatrywane przez właściwe, terytorialnie, wojewódzkie fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej, zgodnie z kolejnością wpływu wniosków.

Minimalna wartość kosztów kwalifikowanych przedsięwzięcia wynosi 7 tys. zł. Maksymalna wartość kosztów kwalifikowanych, od których liczona jest wysokość dotacji wynosi 53 tys. zł na budynek jednorodzinny lub wydzielony w budynku jednorodzinnym lokal mieszkalny.

Poniżej zaprezentowano poziomy dofinansowania w ramach programu Czyste Powietrze, bez możliwości odliczenia tzw. ulgi termomodernizacyjnej (o czym niżej) i razem z nią. W tabelach nr 1 i nr 2 wskazano wysokość dofinansowania z uwzględnieniem możliwości skorzystania przez wnioskodawców z ulgi termomodernizacyjnej. Tabela nr 1 dotyczy wnioskodawców, którzy nie mogą skorzystać z ulgi termomodernizacyjnej, w szczególności tych, których dochody nie podlegają opodatkowaniu, na podstawie przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych: wymienione w ustawie o świadczeniach rodzinnych oraz wnioskodawców korzystających z dofinansowania, dotyczącego nowo budowanych budynków jednorodzinnych.

Tabela nr 2 dotyczy wnioskodawców, którzy rozliczając się indywidualnie lub wspólnie z małżonkiem, będą mogli skorzystać z ulgi termomodernizacyjnej na zasadach określonych w Ustawie z dnia 9 listopada 2018 r., o Zmianie Ustawy o Podatku Dochodowym od Osób Fizycznych oraz Ustawy o Zryczałtowanym Podatku Dochodowym od Niektórych Przychodów Osiąganych przez Osoby Fizyczne.

Wysokość dofinansowania jest określona na podstawie średniego miesięcznego dochodu na osobę, w gospodarstwie domowym wnioskodawcy, za wskazany rok podatkowy poprzedzający datę złożenia wniosku.

Praktyka Czystego Powietrza

Program działa od września 2018 roku. Po sześciu miesiącach od jego startu, liczba wniosków o dofinansowanie to ponad 35 000 w skali całego kraju. Wydaje się ona być niewielka, jeśli zestawić ją z celem jaki program ma osiągnąć, czyli cztery mln budynków o poprawionej efektywności energetycznej. Co więcej, jak alarmował pod koniec lutego, Polski Alarm Smogowy w najmocniej zanieczyszczonych województwach: małopolskim i śląskim nie podpisano ani jednej umowy. Najwyższą liczbę wniosków podpisano w województwie kujawsko-pomorskim – 58, a w całym kraju – łącznie 147.

Jak informują wnioskodawcy, pierwsze umowy zostały podpisane w lutym lub zostaną podpisane w marcu. Jednak oni sami złożyli wnioski jeszcze we wrześniu, a więc szczęśliwy koniec biurokratycznej procedury ma finał po niecałym pół roku. Sam okres oczekiwania na decyzję wynosi 90 dni. Jednak doliczyć do tego należy, uzupełnienie wniosków formalnych, takich jak audyt energetyczny, specyfikację budynków i cały szereg dokumentów, nad którymi konieczna jest praca z doradcami z NFOŚiGW. Zrozumienie oraz spełnienie poniżej zamieszczonych kryteriów zajmuje wiele tygodni. Poniżej te najważniejsze, które należy przedstawić wraz z wnioskiem:

INFORMACJE OBOWIĄZKOWE

1. Nr rachunku bankowego
2. Nr księgi wieczystej — aktualny
3. Nr ewidencyjny działki
4. Powierzchnia całkowita budynku [m2]/użytkowa
5. Rok oddania budynku do użytkowania albo rok uzyskania zgody na rozpoczęcie budowy
6. PIT — za rok poprzedni [2017] — do końca kwietnia / od maja 2019 PIT za 2018 rok
7. W przypadku posiadania gospodarstwa rolnego — nakaz płatniczy za rok 2017 — do końca kwietnia, od maja nakaz płatniczy za rok 2018.

DANE DO WNIOSKU

Z LISTY NALEŻY WYBRAĆ INFORMACJE KTÓRE DOTYCZĄ DANEGO WNIOSKU

1.Powierzchnia ocieplanych ścian [m2] — w przypadku ocieplenia (odliczamy powierzchnię okien i drzwi) — w przypadku wykonywania prac termomodernizacyjnych

2.Powierzchnia wymienianych okien [m2] — jeśli będą wymieniane

3.Powierzchnia wymienianych drzwi zewnętrznych [m2] — jeśli będą wymieniane

4.W przypadku posiadania gospodarstwa rolnego — nakaz płatniczy za rok 2017 — do końca kwietnia, od maja nakaz płatniczy za rok 2018

5.Wymiana kotła na paliwo stałe na:

– piec gazowy kondensacyjny

– ogrzewanie elektryczne

– pompę ciepła gruntową

–  pompę ciepła powietrzną

– kocioł na biomasę (możliwość wnioskowania do 31.06.2019 — w przypadku posiadania przyłącza gazu w budynku bądź możliwości wykonania przyłącza gazu)

– kocioł na paliwo stałe — (dopuszczalne jedynie w przypadku braku możliwości wykonania przyłącza gazu do budynku lub udokumentowania nieopłacalności ekonomicznej jego wykonania)

Oszacowanie kosztów związane z (NALEŻY WYBRAĆ INFORMACJE KTÓRE DOTYCZĄ DANEGO WNIOSKU)

1.Zakupem /Montażem nowego pieca wraz z systemem odprowadzania spalin /Demontażem istniejącego źródła ciepła

2.Modernizacją instalacji wewnętrznej

3.Wymianą drzwi zewnętrznych — współczynnik przenikalności drzwi U = 1,3 W/m2K (maksymalnie)

4.Wymianą okien — współczynnik przenikalności okien U = 0,9 W/m2K (maksymalnie)

Okna połaciowe — współczynnik przenikalności okien połaciowych U = 1,1 W/m2K (maksymalnie)

5.Dociepleniem budynku — współczynnik przenikalności po dociepleniu:       

– ściany zewnętrzne: U = 0,2 W/m2K (maksymalnie)

– strop pod poddaszem nieogrzewanym: U = 0,15 W/m2K (maksymalnie)

– strop nad piwnicą nieogrzewaną: U = 0,25 W/m2K (maksymalnie)

-dach / stropodach: U = 0,15 W/m2K (maksymalnie)

-podłoga na gruncie: U = 0,30 W/m2K (maksymalnie)

-ściany wewnętrzne: u = 0,30 W/m2K (maksymalnie)

W efekcie spiętrzenia takiej ilości wymagań, potencjalny beneficjent chcący skorzystać z programu często nie jest w stanie sam przebrnąć przez wniosek i dokumentację. Biurokracja pozwoliła zatem na wytworzenie się nowej przestrzeni na rynku, jaką jest odpłatna pomoc przy wypełnianiu wniosków i audycie energetycznym. Są też jednak fundacje, które pomagają za darmo.

Co więcej, przy składaniu wniosku, czyli co najmniej kilku zbiorów dokumentacji, liczącej kilka – kilkanaście stron każda, nietrudno o błąd. Praktyka pokazuje, że zwykle, gdy upływa termin oczekiwania na decyzję, czyli 90 dni, pojawią się wnioski o korektę, które trafiają do ponownej weryfikacji, co zabiera kolejne tygodnie, w najlepszym wypadku dni oczekiwania na decyzję urzędu. Następnie oddawane są one do przygotowania na ich podstawie umowy i jej podpisania. Jak już wcześniej pisaliśmy umów jest podpisanych zaledwie kilkaset. Niewykluczone, że na brak podpisywania umów, a tym samym uruchamiania środków, które mają trafić do beneficjentów wpłynęły zawirowania, związane z oddwołaniem prezesa NFOŚiGW, Kaźmierza Kujdy. Obecnie tę funkcje sprawuje jego p.o. Warto także pamiętać, że przelanie środków na konto, nie kończy sprawy. Fundamentalną kwestią jest protokół zakończonych robót, który sporządza wykonawca. To ważny dokument, sprawdzany przy kontroli zakończonych prac. Jego brak mógłby skutkować cofnięciem dofinansowania.

Andrzej Guła z Polskiego Alarmu Smogowego powiedział BiznesAlert.pl, że liczba warunków, informacji, jakie należy uwzględnić we wniosku, który trzeba przedłożyć w Wojewódzkim Funduszu Ochrony Środowiska jest bardzo długa i często właściciel nieruchomości nie jest w stanie sam odpowiedzieć na pytania w nim umieszczone. – Tu potrzebny byłby doradca, który potrafiłby wypełnić razem z właścicielem budynku taki dokument. Nie każdy jest bowiem biegły w terminologii technicznej i nie każdy jest w stanie na własną rękę ocenić, jakie źródło ciepła byłoby dla niego najkorzystniejsze, czy jak określić współczynnik przenikalności budynku.

Ulga termomodernizacyjna na ratunek

Już pod koniec roku zwrócono uwagę na, zbyt małą liczbę wniosków oraz sam fakt, żmudnego i skomplikowanego procesu przygotowania, weryfikacji i wreszcie ich realizacji. Rząd zaproponował zmiany w podatkach, które umożliwiają odliczenie od dochodu poniesionych kosztów. Ustawa o uldze termomodernizacyjnej została opublikowana w Dzienniku Ustaw z 30 listopada 2018 r. W ramach nowej ulgi podatkowej, która zaczęła obowiązywać od 2019 r., można odliczyć od dochodu przez trzy lata nawet 53 tys. zł.

Zasady korzystania z ulgi termomodernizacyjnej określa Ustawa o Podatku Dochodowym od Osób Fizycznych, zwana „ustawą PIT”. Odliczenia w ramach ulgi termomodernizacyjnej dokonuje się od podstawy obliczenia podatku, ustalonej zgodnie z ustawą o PIT oraz od przychodów wymienionych w ustawie o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów, osiąganych przez osoby fizyczne. – Oznacza to, że z możliwości odliczenia mogą skorzystać podatnicy opodatkowujący swoje dochody według skali podatkowej lub według jednolitej 19-procentowej stawki podatku oraz opłacający ryczałt od przychodów ewidencjonowanych – podkreśla Ministerstwo Finansów w odpowiedzi na pytania redakcji.

Ulga przysługuje podatnikowi będącemu właścicielem lub współwłaścicielem jednorodzinnego budynku mieszkalnego, który poniesie wydatki na materiały budowlane, urządzenia i usługi, związane z realizacją przedsięwzięcia termomodernizacyjnego w tym budynku, które zostanie zakończone w okresie 3 kolejnych lat, licząc od końca roku podatkowego, w którym poniesiono pierwszy wydatek. Odliczeniu od dochodu podlegają wydatki poniesione od dnia 1 stycznia 2019 roku.

dliczenie jest limitowane i nie może przekroczyć 53 tys. zł, w odniesieniu do wszystkich realizowanych przedsięwzięć termomodernizacyjnych. Wysokość wydatków poniesionych na termomodernizację ustala się na podstawie wysokości podatku od towarów i usług, niekorzystającego ze zwolnienia od tego podatku podatnika. Wysokość ustala się w oparciu o przedstawione przez niego faktury. Podatnik, który przedsięwzięcie modernizacyjne rozpoczął przed dniem 1 stycznia 2019 roku, ale ukończył po dniu 31 grudnia 2018 roku, jednak nie później niż w okresie trzech lat, licząc od końca roku podatkowego, w którym poniósł pierwszy wydatek, może skorzystać z ulgi, jednakże tylko do wydatków poniesionych od dnia 1 stycznia 2019 roku do dnia upływu okresu na realizację przedsięwzięcia termomodernizacyjnego. Katalog wydatków uprawniających do ulgi termomodernizacyjnej został określony w rozporządzeniu ministra inwestycji i rozwoju. Odliczenia dokonuje się w zeznaniu za rok podatkowy (PIT-36, PIT-36L, PIT-37 lub PIT-28), w którym poniesiono wydatki – wyjaśnia resort finansów.

Pojawią się jednak wątpliwości, co do rozliczeń w ramach ulgi, ze strony niektórych urzędów skarbowych. Resort Finansów podkreśla, że nie dawał wytycznych i nie narzucił US procedur rozliczana ulgi, a więc zasady z niej korzystania określa ustawa o podatku dochodowym od osób fizycznych. – MF nie zbiera z urzędów skarbowych informacji o tym jak wygląda wdrażanie przez nie zapisów ustawy o uldze termomodernizacyjnej. Każdy przypadek jest rozpatrywany przez urząd indywidualnie, zgodnie z przepisami prawa – podkreśla resort.

 Ulgę termomodernizacyjną można łączyć z programem Czyste Powietrze. Jednak jest to możliwe w takim zakresie, w jakim ulga będzie naliczana, od części inwestycji nieobjętej wsparciem finansowym NFOŚiGW. Korzystanie z ulgi termomodernizacyjnej jest niezależne od tego, czy podatnik korzysta z programu Czyste Powietrze, czy też nie. – Jeżeli jednak korzysta z przedmiotowego programu, to zgodnie z art. 26h ust. 5 pkt 1 ustawy PIT, odliczeniu nie podlegają wydatki w części, w jakiej zostały sfinansowane (dofinansowane) ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej lub wojewódzkich funduszy ochrony środowiska i gospodarki wodnej lub zwrócone podatnikowi w jakiejkolwiek formie – pisze dalej resort finansów.

– Piszący rozporządzenie dotyczące ulgi termomodernizacyjnej przewidział możliwość łączenia dwóch instrumentów. Jednak jej wysokość jest uzależniona od do dochodów poszczególnych osób – dodaje Andrzej Guła.

Oznacza to, że dotacja z programu Czyste Powietrze zależy od wysokości dochodu, dla tych, którzy chcą skorzystać także z podatkowej ulgi termomodernizacyjnej. 

Ministerstwo Finansów/Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej

Programy zatem można łączyć z ulgą, co w praktyce oznacza, że ulga termomodernizacyjna nie jest dodatkowym instrumentem, zwiększającym finansowanie termomodernizacji. W styczniu 2019 r. trwała przerwa w naborze wniosków w ramach programu Czyste Powietrze. Należało bowiem wówczas, przeprowadzić niezbędną aktualizację programu. Zostały wprowadzone m.in. nowe progi dochodowe. Grupa najzamożniejszych beneficjentów, w której kwota średniego miesięcznego dochodu na osobę przekracza 1600 zł, została podzielona na trzy podgrupy.

W efekcie, dla przykładu w gospodarstwie domowym o przychodzie powyżej 1600 zł na osobę, aby uzyskać około 30-procentowe wsparcie należało złożyć jedynie wniosek w ramach programu Czyste Powietrze. Teraz po wymienionych wyżej zmianach można także ubiegać się o odpisanie od dochodu.

Jednak, biorąc pod uwagę problemy administracyjne i czas oczekiwania, ulga termomodernizacyjna może okazać się szybszym i mniej skomplikowanym narzędziem. Praktyka stosowania ulgi remontowej pokazuje, że najwięcej prac, związanych z poprawą efektywności energetycznej będzie przeprowadzana pod koniec roku, bo wówczas jest znacznie krótszy czas oczekiwania na ewentualny zwrot podatku, jeśli koszty termomodernizacji, kwota wolna od podatku oraz inne ulgi jakie przysługują przekroczą nasze dochody.

Dla przykładu Kowalski zarabiający ok. 70 tys. zł rocznie może ubiegać się o dotację w ramach Czystego Powietrza, ale tylko do 18 proc. kosztów poniesionych wydatków. Jeśli modernizacja budynku wyniosła ok. 40- 45 tys. zł (na tyle szacowany jest kompleksowy koszt modernizacji), będzie mógł tę kwotę odliczyć od dochodów, a podatek zapłaci o kwotę pomniejszoną o ulgę termomodernizacyjną, i inne ulgi jakie mu przysługują. Co ważne, ulga jest prostszym, mniej skompilowanym i paradoksalnie szybszym narzędziem (patrząc na praktykę programu Czyste Powietrze, pod warunkiem, że zaplanuje się prace pod koniec roku kalendarzowego). Aby móc skorzystać z odliczenia od dochodu wydatków poniesionych na realizację przedsięwzięcia termomodernizacyjnego w jednorodzinnym budynku mieszkalnym, nie jest wymagane przeprowadzenie audytu energetycznego, co także pozwala zaoszczędzić wydatki i czas. Chociaż zdaniem użytkowników i tak warto skorzystać z usług audytora, aby umiejętnie i zaplanować wydatki i dobór materiałów.

Zmiany są konieczne

Praktyka realizacji programu Czyste Powietrze pokazuje, że zbyt długi czas oczekiwania na decyzję, przy relatywnie wciąż niedużej liczbie złożonych wniosków, wymaga zatrudnienia większej ilości personelu obsługującego wnioski, lub jak postuluje Polski Alarm Smogowy, przeniesienia realizacji programu na poziom gminy. To jednak powinno się wiązać również ze zwiększeniem finansowania dla jednostek samorządu terytorialnego jako że wówczas otrzymałyby one dodatkowe zadania zlecone im przez władze centralne. W wojewódzkich Narodowych Funduszach Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej powinny być certyfikowani audytorzy energetyczni, którzy w ramach złożonych wniosków przez beneficjentów określaliby nieodpłatnie potrzeby danego budynku. Ukróciłoby to proceder, jakim jest pojawienie się nowego biznesu, stworzonego wokół rządowego programu walki ze smogiem. Jeśli Ministerstwo Środowiska doszłoby do wniosku, że gmina także powinna brać udział w ocenie wniosków, to także ocena potrzeb energetycznych budynku mogłaby zostać przekazana nadzorom budowlanym podległym jednostkom samorządowym.

Mimo, że sam odpis od dochodu może wydawać się niewielką pomocą finansową, ponieważ wówczas płaci się mniejszy podatek, to jednak ulga termomodernizacyjna może być instrumentem, który szybciej przysłuży się modernizacji budynków. Pilnych zmian wymaga zaś Program Czyste Powietrze i nie tylko w kwestiach, które wyżej omówiliśmy. Warto także zastanowić się na zmianą progów dotacji, tak, aby poza ulgą zachęcić beneficjentów, których dochody przewyższają obecnie ustalone poziomy. Spełnienie tych postulatów, może jednak oznaczać potrzebę zwiększenia łącznych wydatków państwa na cel powszechniej termomodernizacji oraz przeorganizowania przepływu środków. W związku z tym pojawia się jeszcze jeden problem dla budżetu. Szybszy obieg środków będzie oznaczać zwiększone wydatkowanie na termomodernizację w skali roku. Należy bowiem pamiętać, że 103 mld zł to wydatek, który budżet państwa ma ponieść w 10 lat. Zwiększenie dofinansowania, na przykład po to by zmienić progi dotacji, oznaczałoby potrzebę wygospodarowania większych środków w danym roku budżetowym.

Kowalczyk: Już jutro będzie można sprawdzić prognozę smogu w Polsce (ROZMOWA)