Najwyższa Izba Kontroli negatywnie ocenia działania Ministra Finansów i Ministra Gospodarki, którzy nie doprowadzili do uruchomienia systemu rezerw strategicznych. Zgodnie z ustawą o rezerwach strategicznych, która weszła w życie 5 lutego 2011 r., kluczowym elementem systemu miał być Rządowy Program Rezerw Strategicznych na lata 2013-2017, określający zasady tworzenia tych rezerw, w tym ich asortyment i ilość. Program ten nie został jednak przyjęty przez Radę Ministrów, ponieważ Minister Finansów zakwestionował poziom finansowania rezerw z budżetu państwa w wysokości proponowanej przez Ministra Gospodarki. Jednocześnie szef resortu finansów – pomimo próśb Ministra Gospodarki – nie określił akceptowalnego poziomu finansowania Programu, co znacznie utrudniało pokrycie kosztów rezerw strategicznych.
Ustawa
Nowa ustawa miała usprawnić proces finansowania rezerw strategicznych. Zamiast dotychczasowych dwóch rodzajów rezerw (mobilizacyjnych i gospodarczych) utworzono jeden – rezerwy strategiczne. Liczbę organów uprawnionych do tworzenia rezerw ograniczono do jednego – Ministra Gospodarki, który od tej pory był też odpowiedzialny za opracowanie Rządowego Programu Rezerw Strategicznych. Wprowadzono też wymóg tworzenia rezerw w oparciu o ocenę ryzyka wystąpienia określonych zagrożeń, co miało pomóc w szacowaniu zapasów na wypadek sytuacji kryzysowej.
Z uwagi na brak zatwierdzonego Programu, a tym samym brak ustalonego poziomu finansowania rezerw strategicznych, Minister Gospodarki nie mógł podejmować decyzji o tworzeniu rezerw. Decyzje w tym zakresie podejmowane były wyłącznie poza Programem. Oznacza to, że ustawa o rezerwach strategicznych nie jest w pełni realizowana od jej momentu wejścia w życie w 2011 r.
Koszty
W latach 2013-2014 koszty poniesione przez Agencję Rezerw Materiałowych na utrzymanie rezerw strategicznych trzykrotnie przekraczały wysokość przyznanych dotacji celowych. W rezultacie wydatki związane z utrzymywaniem rezerw pokrywane były ze środków pozyskiwanych ze sprzedaży zapasów paliw lub zaciągniętych kredytów. W 2014 r. Agencja zaciągnęła kredyt w wysokości 90 mln zł, a na 2015 r. zaplanowała kredyt w wysokości 16,2 mln zł. Zbyt niskie w stosunku do potrzeb kwoty dotacji mają związek z limitami wydatków ustalonymi przez Ministra Finansów, pomimo corocznie składanych przez Ministra Gospodarki wniosków o wyższe dotacje.
Uzgodnienia
Do czasu zakończenia kontroli szefowie resortów gospodarki i finansów nie osiągnęli porozumienia w sprawie finansowania rezerw strategicznych. Zdaniem Ministerstwa Finansów proponowana przez Ministra Gospodarki kwota znacznie przekraczała dotychczasowy poziom finansowania rezerw. Do czasu zakończenia kontroli nie uzgodniono też nowej kwoty (przedstawiona w lutym 2015 r.). Jednocześnie Minister Finansów nie zaproponował żadnego limitu finansowania rezerw. Sporu nie udało się rozstrzygnąć także na poziomie Rady Ministrów, która jest ustawowo zobowiązana do przyjęcia Programu. NIK podkreśla, że zarówno Rada Ministrów, jak i Kancelaria Prezesa Rady Ministrów, dokładnie wiedziały o różnicy zdań między ministrami i jej przyczynach, a mimo to nie podejmowały żadnych działań w tej sprawie. Tym samym nie wypełniono ustawowego obowiązku utworzenia nowego systemu rezerw strategicznych.
Wnioski
NIK wskazuje, że biorąc pod uwagę wydarzenia zachodzące na arenie międzynarodowej w ostatnim czasie, jest to kwestia wymagająca podjęcia działań. Dlatego Najwyższa Izba Kontroli skierowała do Ministra Gospodarki wniosek o zapewnienie opracowania aktualnego Programu rezerw strategicznych. NIK zwróciła się także do Ministra Finansów o wyliczenie poziomu środków jakie mogą być przeznaczone na tworzenie rezerw strategicznych w perspektywie pięciu lat; wprowadzenie Programu – we współpracy z innymi organami administracji rządowej – do ustaw budżetowych, jako programu wieloletniego.
W związku z trwającym od ponad trzech lat sporem pomiędzy Ministrem Gospodarki a Ministrem Finansów w sprawie poziomu oraz źródeł finansowania Programu Rezerw Strategicznych, NIK wnosi o podjęcie decyzji w tym zakresie przez Radę Ministrów lub bezpośrednio przez Prezesa Rady Ministrów.
***
Na początku grudnia zeszłego roku premier Beata Szydło zapowiedziała, że ARM kupi węgiel znajdujący się na zwałach przy kopalniach, co ma zapewnić spółkom węglowym finansowanie na najbliższe miesiące. Pytany później o te plany minister energii Krzysztof Tchórzewski potwierdził, że badane są możliwości finansowe stworzenia rezerwy strategicznej w postaci surowców takich jak węgiel. Jednocześnie tłumaczył, że ustawa o rezerwach strategicznych daje możliwość tworzenia rezerw, w których może być także ujęty węgiel.
