Wraz z wejściem w życie 1 stycznia 2017 roku ustawy o zasadach zarządzania mieniem państwowym oraz ustawy ją wprowadzającej, zmieniły się nie tylko zasady nadzoru Rady Ministrów nad spółkami z udziałem Skarbu Państwa. Ustawa ta określiła także nowe wymogi jakie musi spełnić kandydat do rady nadzorczej takiej spółki. Warto przyjrzeć się tym przepisom – pisze Piotr Patkowski, współpracownik BiznesAlert.pl.
Niewątpliwą zaletą nowej ustawy jest uporządkowanie zasad przeprowadzania egzaminów. Nadzór nad nimi przejmie od likwidowanego Ministerstwa Skarbu Państwa Kancelaria Prezesa Rady Ministrów. Dotychczas odpowiednie przepisy znajdowały się rozproszone w ustawie o komercjalizacji i prywatyzacji, w aktach wykonawczych do niej oraz w aktach normatywnych z nimi powiązanych, do których konieczne było sięgnięcie w celu prawidłowego odczytania dyspozycji norm zawartych w tych przepisach. Aktualnie większość odpowiednich regulacji znajduje się tylko w ustawie o zasadach zarządzania mieniem państwowym, co z pewnością ułatwia ich zrozumienie (dotychczas obowiązujące przepisy w tej materii zostały w całości uchylone przez ustawę wprowadzającą).
Uprawnienia do zasiadania w radach nadzorczych
Kolejnym plusem nowej ustawy jest wyjaśnienie pojęcia państwowej osoby prawnej. Art. 3 stanowi, że są nimi takie podmioty (wymienione enumeratywnie) jak: agencje wykonawcze (np. Agencja Nieruchomości Rolnych czy Agencja Mienia Wojskowego), Polski Instytut Sztuki Filmowej czy Narodowy Fundusz Zdrowia. Ponadto za państwowe osoby prawne należy uznać spółki, których akcjonariuszami są wyłącznie Skarb Państwa lub inne państwowe osoby prawne (w praktyce chodzi o spółki córki spółek ze 100% udziałem Skarbu Państwa). Dzięki takiej regulacji po pierwsze rozszerzono krąg podmiotów do których zasiadania w ich organach nadzorujących wymagane jest spełnienie wymogów o których mowa niżej (dotychczas agencje wykonawcze były wyłączone z regulacji, obecnie obowiązuje je taki sam reżim jak „zwyczajne” spółki). Po drugie usunięto wiele rozbieżnych opinii na temat konieczności (bądź jej braku) posiadana stosownych uprawnień w spółkach córkach w grupach kapitałowych takich jak PGE, PSE czy PGNiG.
Lista wymagań wobec członków rad nadzorczych
Jak wyżej wskazano, stosowne uprawnienia do zasiadania w organach nadzorujących musi posiadać kandydat do każdej państwowej osoby prawnej (najczęściej będą to przypadki spółek ze 100% udziałem Skarbu Państwa). Ponadto art. 19 ustawy o zasadach zarządach zarządzania mieniem państwowym stanowi, że podmiot uprawniony do wykonywania praw z akcji należących do Skarbu Państwa (będzie nim właściwy minister albo premier) lub państwowa osoba prawna, w zakresie wykonywania praw z akcji w spółce (z jakimkolwiek udziałem Skarbu Państwa), jako kandydata na członka organu nadzorczego (będącego ich przedstawicielem) wskazuje osobę, która:
1) posiada wykształcenie wyższe lub wykształcenie wyższe uzyskane za granicą uznane w Rzeczypospolitej Polskiej, na podstawie przepisów odrębnych, oraz posiada co najmniej 5-letni okres zatrudnienia na podstawie umowy o pracę, powołania, wyboru, mianowania, spółdzielczej umowy o pracę, lub świadczenia usług na podstawie innej umowy lub wykonywania działalności gospodarczej na własny rachunek, a także spełnia przynajmniej jeden z poniższych wymogów:
a) posiada stopień naukowy doktora nauk ekonomicznych, prawnych lub technicznych,
b) posiada tytuł zawodowy radcy prawnego, adwokata, biegłego rewidenta, doradcy podatkowego, doradcy inwestycyjnego lub doradcy restrukturyzacyjnego,
c) ukończyła studia Master of Business Administration (MBA),
d) posiada certyfikat Chartered Financial Analyst (CFA),
e) posiada certyfikat Certified International Investment Analyst (CIIA),
f) posiada certyfikat Association of Chartered Certified Accountants (ACCA),
g) posiada certyfikat Certified in Financial Forensics (CFF),
h) posiada potwierdzenie złożenia egzaminu przed komisją powołaną przez Ministra Przekształceń Własnościowych, Ministra Przemysłu i Handlu, Ministra Skarbu Państwa lub Komisją Selekcyjną powołaną na podstawie art. 15 ust. 2 ustawy z dnia 30 kwietnia 1993 r. o narodowych funduszach inwestycyjnych i ich prywatyzacji (Dz. U. poz. 202, późn. zm.4)),
i) posiada potwierdzenie złożenia egzaminu przed komisją powołaną przez ministra właściwego do spraw Skarbu Państwa na podstawie art. 12 ust. 2 ustawy z dnia 30 sierpnia 1996 r. o komercjalizacji i prywatyzacji (Dz. U. z 2016 r. poz. 981 i 1174),
j) złożyła egzamin dla kandydatów na członków organów nadzorczych przed komisją egzaminacyjną wyznaczoną przez Prezesa Rady Ministrów;
2) nie pozostaje w stosunku pracy ze spółką ani nie świadczy pracy lub usług na jej rzecz na podstawie innego stosunku prawnego;
3) nie posiada akcji w spółce zależnej, z wyjątkiem akcji dopuszczonych do obrotu na rynku regulowanym w rozumieniu ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o obrocie instrumentami finansowymi;
4) nie pozostaje ze spółką, o której mowa w pkt 3, w stosunku pracy ani nie świadczy pracy lub usług na jej rzecz na podstawie innego stosunku prawnego;
5) nie wykonuje zajęć, które pozostawałyby w sprzeczności z jej obowiązkami jako członka organu nadzorczego albo mogłyby wywołać podejrzenie o stronniczość lub interesowność lub rodzić konflikt interesów wobec działalności spółki;
6) spełnia inne niż wymienione w pkt 1–5 wymogi dla członka organu nadzorczego, określone w odrębnych przepisach.
Z powyższej regulacji wynika, że poszerzono krąg osób zwolnionych z obowiązku posiadania zdanego egzaminu do organów nadzorujących. Dotychczas byli nimi jedynie doktorzy nauk ekonomicznych lub prawnych, a także osoby posiadające wpis na listę radców prawnych, adwokatów, biegłych rewidentów lub doradców inwestycyjnych. Obecnie zwolnieni są także doktorzy nauk technicznych, a także osoby posiadające certyfikaty wymienione w pkt 1) lit c)- g).
Nie do końca jasny jest za to wymóg posiadania co najmniej 5-letniego okresu zatrudnienia na podstawie umowy o pracę, powołania, wyboru, mianowania, spółdzielczej umowy o pracę, lub świadczenia usług na podstawie innej umowy lub wykonywania działalności gospodarczej na własny rachunek. Wydaję się, że za spełnienie tego wymogu będzie należało uznać każde doświadczenie zdobyte na podstawie ww. umów, także niezwiązane z pełnieniem funkcji nadzorczych albo przedmiotem działalności spółki. Dodatkowym wymogiem jest uzyskanie pozytywnej opinii Rady do spraw spółek z udziałem Skarbu Państwa i państwowych osób prawnych działającej przy Prezesie Rady Ministrów.
Egzamin dla kandydatów na członków rad nadzorczych
Egzamin dla kandydatów na członków organów nadzorczych przeprowadza komisja egzaminacyjna wyznaczana przez Prezesa Rady Ministrów. Trudno w tym momencie określić na ile nowa formuła egzaminu będzie różniła się od starej. Będzie to możliwe dopiero po wydaniu stosownego rozporządzenia przez premiera, w którym określi on regulamin przeprowadzania takich egzaminów. Wydaję się jednak, że znacznie poszerzono zakres tematyczny egzaminu. Należy do niego obecnie: publiczne prawo gospodarcze, prawo korporacyjne, prawo pracy, prawo rynku kapitałowego, podstawy ekonomii, podstawy zarządzania, znajomość tematyki finansów przedsiębiorstwa, rewizji finansowej oraz analizy sprawozdań finansowych, zasad ładu korporacyjnego w Rzeczypospolitej Polskiej, w Europie i na świecie, prawa gospodarczego Unii Europejskiej – w zakresie związanym z pełnieniem funkcji członka organu nadzorczego.
Wyższa będzie także opłata za egzamin- do tej pory wynosiła połowę płacy minimalnej, obecnie ma to być nie mniej niż jej równowartość. Szczegółami zasad przeprowadzania egzaminu zajmie się powołany 13 stycznia na Sekretarza Stanu w KPRM Maciej Małecki, który ma doprowadzić do powołania i organizacji pracy Departamentu Skarbu (który przejmie część obowiązków Ministerstwa Skarbu Państwa).
Na koniec warto przytoczyć treść regulacji art. 19 ust. 6, która mówi że „w przypadku gdy członek organu nadzorczego nie spełnia wymogów określonych w ust. 1–5 (art. 19- przypomina autor), organ właściwy do jego odwołania niezwłocznie podejmuje działania mające na celu odwołanie członka organu nadzorczego”. Jednakże art. 111 ustawy wprowadzającej stanowi, że w zakresie spełniania warunków do pełnienia funkcji członka organu zarządzającego lub członka organu nadzorczego, przez osoby, które w dniu wejścia w życie ustawy pełnią te funkcje, stosuje się przepisy dotychczasowe – do czasu wygaśnięcia ich mandatów.
