Forum Energii alarmuje: z pięćdziesięciu najbardziej zanieczyszczonych w Europie miast, 33 znajdują się w Polsce. Zanieczyszczenia powodują głównie małe źródła ciepła o mocy grzewczej 1-50 MW w systemach nieefektywnych.
– Jeśli nie przeprowadzimy w Polsce kompletnej transformacji tego segmentu ciepłownictwa, powietrze w kolejnych latach nie tylko nie będzie poprawiać, ale może być coraz bardziej zanieczyszczone – mówił dr Jan Rączka na Konferencji Czyste ciepło – ostatni dzwonek dla małych systemów ciepłowniczych, którą zorganizowało Forum Energii 29 listopada.
Dwa oblicza polskiego ciepłownictwa
Polskie ciepłownictwo ma dwa oblicza. Pierwsze to duże, efektywne systemy w największych miastach oparte na kogeneracji. Drugie to średnie i małe systemy, najczęściej nieefektywne i w ogromnej większości funkcjonują w miejscowościach poniżej 100 tys. mieszkańców. 62 proc. strumienia ciepła w kraju jest wprowadzane do systemów efektywnych, co należy uznać za dobry wynik. Z drugiej jednak strony tylko 12,5 proc. wszystkich systemów ciepłowniczych posiada status systemów efektywnych. Mamy dużą liczbę drobnych systemów włącznie z domami jednorodzinnymi. Wymagają one głębokiej przebudowy, a każdy z nich wymaga indywidualnego podejścia.
Jest wiele przyczyn, dla których transformacji wymaga segment średnich i małych ciepłowni. Przedstawił je dr Andrzej Rubczyński, dyrektor ds Badań i Analiz Forum Energii. Jedną z nich fakt, że ciepło jest droższe w małych i biedniejszych miejscowościach. W miastach powyżej 500 tys. mieszkańców koszty ciepła pochłaniają 4,33 proc.dochodów rozporządzalnych przeciętnego gospodarstwa domowego. Natomiast w miastach poniżej 20 tys. mieszkańców 5,76 proc. Zamieszkujący je odbiorcy ciepła najsilniej odczują regulacyjne i rynkowe wyzwania.
Negocjowanie okresów przejściowych dla unijnych przepisów pozwalało dotychczas odsuwać podejmowanie trudnych decyzji. Terminy jednak płyną. Konieczny jest kompleksowy przegląd systemów ciepłowniczych oraz rozwiązanie zasadniczego problemu – jak zapewnić Polakom czyste ciepło po rozsądnej cenie w kontekście koniecznej modernizacji sektora. – A czyste ciepło to poprawa jakości powietrza w Polsce – podkreślał uczestniczący w Konferencji Paweł Sałek Sekretarz Stanu w Ministerstwie Środowiska
Zmiana technologii, statusu i termomodernizacja budynków
Niezbędna będzie zmiana technologii wytwarzania w segmencie małych producentów ciepła. Trzeba też koniecznie wprowadzić ustawowe kryteria dopuszczenia węgla jako paliwa w sektorze ciepłownictwa. Chodzi głównie o spalanie w gospodarstwach domowych, gdzie nierzadko korzysta się z nieodpowiednich gatunków węgla, a nawet mułu węglowego, który musi być wyeliminowany z rynku.
Piece zainstalowane w gospodarstwach domowych, oraz wykorzystywane do tego celu paliwa, nie są jeszcze poddane regulacjom technicznym i jakościowym w zakresie emisyjności. Spalanie pozaklasowych paliw (często mieszanych z odpadami i śmieciami domowymi) są tańsze od ciepła pozyskiwanego z sieci. Jest to nieuczciwa i szkodliwa konkurencja. Użytkowanie starych kotłów i spalanie pozaklasowych paliw jest niezgodne z prawem unijnym, a przede wszystkim stanowi zagrożenie dla zdrowia mieszkańców i dla środowiska.
Mniejsze przedsiębiorstwa ciepłownicze mają większe trudności z dostępem do środków finansowania inwestycji i modernizacji. Bez nich nie ma mowy o likwidacji niskiej emisji. Tymczasem tylko efektywne systemy mogą otrzymywać pomoc publiczną. Aby uzyskać status systemów efektywnych, co jest warunkiem dostępu do pomocy publicznej, systemy ciepłownicze muszą wprowadzić kogenerację lub OZE.
Strategii modernizacji ciepłownictwa musi towarzyszyć program termomodernizacji budynków mieszkalnych i publicznych. Jest to ważny czynnik pozwalający ograniczyć koszty, ograniczyć spalanie, a co za tym idzie poprawić jednocześnie niezależność energetyczną, bilans emisji CO2 i czystość powietrza tak, aby spełniały normy wymagane przez przepisy Unii Europejskiej. Jednocześnie w dyskusji przypomniano, że przyłączanie budynków do sieci ciepłowniczych to rozwiązanie, które poprawia jakość powietrza i ogranicza emisję szkodliwych substancji. Świadczą o tym dobre doświadczenia z Sosnowca, gdzie dzięki współpracy władz miasta z Tauronem po podłączeniu do sieci miejskiej szeregu starych kamienic i likwidacji w tych budynkach pieców węglowych, znacznie spadł poziom niskiej emisji.
Upowszechnienie biomasy służy walce ze smogiem
Kotły na biomasę są jedyną technologią, która może być stosowana powszechnie i która w prosty sposób zastępuje moc kotłów węglowych. Reforma ciepłownictwa powinna być skorelowana z polityką wykorzystania biomasy w kraju. Dla niektórych systemów kotły na biomasę będą jedyną dostępną opcją. To oznacza, że koszty usług dla odbiorców będą silnie uzależnione od ceny biomasy na rynku. Należy mieć na uwadze jednak, że krajowy potencjał biomasy jest ograniczony. Jeżeli stare kotły węglowe w małych ciepłowniach zostaną zastąpione nowymi kotłami na biomasę oraz źródłami kogeneracyjnymi zasilanymi gazem, emisje CO2 spadną w ciepłownictwie o 40 – 43 proc. do roku 2030. Polska będzie miała szansę zrealizować europejskie zobowiązanie ograniczania emisji.
Regulacje ustawowe
Celem konferencji zorganizowanej przez Forum Energii 29.listopada było przedstawienie długoterminowych wyzwań stojących przed systemami ciepłowniczymi determinujących ich dalsze funkcjonowanie, próba wskazania kierunkowych działań wspierających dalszy rozwój systemów ciepłowniczych, przedstawienie możliwości ograniczenia „niskiej emisji” dzięki wykorzystaniu ciepła systemowego oraz zaprezentowanie dobrych praktyk w walce ze smogiem. Forum Energii rekomenduje opracowanie strategii, która pozwoli zarządzać procesem zmian, bo jak podkreślano, odmienne warunki, w jakich znajdują się systemy ciepłownicze i duże zróżnicowanie dostępnych technologii powodują, że nie ma jednego, prostego rozwiązania dla ciepłownictwa. Zwrócono też uwagę na potrzebę wprowadzenia ustawowej regulacji dla sektora ciepłownictwa. A na „cito” potrzebny jest przegląd mniejszych systemów ciepłowniczych pod kątem opłacalności modernizacji i identyfikacja ścieżek ich transformacji..
