Zamknięcie ostatniej elektrowni węglowej w Wielkiej Brytanii, które wydarzyło się w październiku bieżącego roku, stanowi przełomowy moment w procesie transformacji energetycznej tego kraju, trwającej około 30 lat. Jest to również interesujący i ważny sygnał dla gospodarek europejskich, które są uzależnione od węgla w produkcji energii, w tym także dla Polski: „zielona zmiana” jest możliwa, ale nie to szybka zmiana.
Wielka Brytania rozpoczęła swoją transformację energetyczna od reformy i liberalizacji rynku energii w latach 90-tych ubiegłego wieku, co stopniowo przełożyło się na gospodarkę opartą na odnawialnych źródłach energii. Dzisiaj Wielka Brytania osiągnęła miks energetyczny oparty na OZE, rozproszonych instalacjach do produkcji energii i bateriach, zapewniając nie tylko bardziej zrównoważony system energetyczny, ale także system, który nie jest zależny od połączeń z kontynentem.
Zamknięcie ostatniej elektrowni węglowej: historyczny moment
W październiku 2024 roku Wielka Brytania zamknęła swoją ostatnią działającą elektrownię węglową, co stanowi koniec ery dla paliwa, które przez ponad sto lat było fundamentem industrializacji i produkcji energii elektrycznej.
Elektrownia Ratcliffe-on-Soar, znajdująca się w Nottinghamshire i obsługiwana przez firmę energetyczną Uniper, zakończyła działalność w ramach szerszej polityki Wielkiej Brytanii mającej na celu całkowite wyeliminowanie węgla z miksu energetycznego do 2024 roku. To zamknięcie stanowi kulminację wieloletnich działań mających na celu ograniczenie zależności od węgla, który przez wiele lat był zarówno symbolem przemysłowego dziedzictwa, jak i głównym źródłem emisji gazów cieplarnianych.
Decyzja o stopniowym wycofywaniu węgla była podyktowana szeregiem czynników, w tym obawami o środowisko, zobowiązaniem rządu Wielkiej Brytanii do osiągnięcia zerowej emisji netto do 2050 roku oraz rosnącą konkurencją ze strony odnawialnych źródeł energii, takich jak energia wiatrowa i słoneczna.
W 2015 roku rząd brytyjski uchwalił politykę “wycofywania węgla”, która ustalała termin zamknięcia elektrowni węglowych, chyba że mogłyby one stosować technologię wychwytywania i składowania dwutlenku węgla (CCS). Zamknięcie elektrowni Ratcliffe-on-Soar i szerszy proces rezygnacji z węgla są częścią wysiłków Wielkiej Brytanii mających na celu osiągnięcie celów klimatycznych wynikających z Porozumienia Paryskiego, zmniejszenie zanieczyszczenia powietrza i odegranie wiodącej roli w globalnej transformacji energetycznej.
Ewolucja brytyjskiego rynku energii
Zamknięcie ostatniej elektrowni węglowej nie jest wydarzeniem odosobnionym, ale częścią szerszej transformacji rynku energii w Wielkiej Brytanii, która trwa od lat 90. XX wieku. Rynek energetyczny Wielkiej Brytanii przeszedł ogromne zmiany, od zależności od węgla i gazu po zróżnicowaną strukturę energetyczną, w której coraz większą rolę odgrywają odnawialne źródła energii. Rozwój rynku w ostatnich dekadach można podzielić na 5 głównych okresów:
1) Prywatyzacja i liberalizacja rynku (lata 90. XX wieku): Restrukturyzacja sektora energetycznego w Wielkiej Brytanii rozpoczęła się w latach 90tych. Po prywatyzacji państwowych przedsiębiorstw energetycznych przez rząd Margaret Thatcher, liberalizacja była początkiem konkurencyjnego rynku energii elektrycznej, który później stał się podstawą dalszych reform. Rynek energii elektrycznej w Wielkiej Brytanii został otwarty na konkurencję w 1990 roku, co pozwoliło na większą efektywność, większe inwestycje prywatne i przesunięcie w kierunku cen rynkowych.
2) Wzrost odnawialnych źródeł energii (lata 2000–2010): od połowy lat 2000 odnawialne źródła energii zaczęły odgrywać coraz ważniejszą rolę na rynku energetycznym Wielkiej Brytanii. Energia wiatrowa, zarówno lądowa, jak i morska, energia słoneczna oraz biomasa zaczęły się rozwijać, wspierane przez programy rządowe, takie jak Certyfikaty Obowiązku Odnawialnego (ROC) i później Programy Kontraktów Różnicowych (CfD). Wielka Brytania, dzięki swoim korzystnym warunkom geograficznym, szczególnie w zakresie morskich farm wiatrowych, zaczęła stawać się światowym liderem w tym obszarze, zwłaszcza po spadku kosztów technologii odnawialnych źródeł energii.
W szczególności energia wiatrowa, zarówno na lądzie, jak i na morzu, stała się przełomowa dla Wielkiej Brytanii. W latach 2010 kraj ten stał się światowym liderem w zakresie morskich elektrowni wiatrowych, co było wynikiem ambitnych celów rządu oraz silnych inwestycji sektora prywatnego. Energia wiatrowa, obok energii słonecznej, zaczęła redukować zależność Wielkiej Brytanii od paliw kopalnych, w tym węgla i gazu.
3) Cena emisji dwutlenku węgla i spadek znaczenia węgla (lata 2010-te): W miarę jak Wielka Brytania rozwijała swoje odnawialne źródła energii, wprowadzono również polityki mające na celu dekarbonizację produkcji energii elektrycznej. Wprowadzenie minimalnej ceny emisji dwutlenku węgla (tzw. carbon price floor) w 2013 roku miało kluczowe znaczenie w procesie zamykania elektrowni węglowych. Cena emisji dwutlenku węgla sprawiła, że produkcja energii z węgla stała się ekonomicznie mniej opłacalna w porównaniu do gazu, a znacznie mniej konkurencyjna w porównaniu do odnawialnych źródeł energii. Polityka ta skutecznie przyspieszyła proces odejścia od węgla, ponieważ elektrownie węglowe musiały ponosić wyższe koszty eksploatacji, podczas gdy elektrownie gazowe i odnawialne źródła energii zyskiwały na zmianach struktury kosztów.
4) Rola gazu i energii jądrowej: Podczas gdy węgiel był stopniowo eliminowany, gaz nadal odgrywał ważną rolę w miksie energetycznym Wielkiej Brytanii. Elektrownie gazowe typu Combined Cycle Gas Turbine (CCGT) stały się dominującą formą wytwarzania energii elektrycznej z paliw kopalnych, wypełniając lukę, gdy produkcja z odnawialnych źródeł energii była niestabilna. Gaz traktowany jest jako „przejściowe” paliwo, ponieważ emituje mniej dwutlenku węgla niż węgiel, ale nadal przyczynia się do emisji. Równocześnie Wielka Brytania inwestowała w energię jądrową jako źródło niskoemisyjne, chociaż przyszłość tej technologii pozostaje niepewna z powodu wysokich kosztów kapitałowych i długich czasów budowy nowych elektrowni.
5) Wzrost energii rozproszonej i technologii inteligentnych (ostatnie lata, od 2015 roku): Rynek energii w Wielkiej Brytanii kształtowały również innowacje technologiczne w zakresie produkcji, dystrybucji i magazynowania energii. Rozwój inteligentnych sieci, technologii magazynowania energii i systemów odpowiedzi popytu pozwolił na większą elastyczność i odporność systemu, szczególnie w obliczu rosnącej integracji odnawialnych źródeł energii. Te innowacje umożliwiły Wielkiej Brytanii lepsze zarządzanie zmiennością wytwarzania energii ze źródeł odnawialnych oraz optymalizację wykorzystania zasobów odnawialnych, zmniejszając tym samym zależność od tradycyjnych elektrowni węglowych. Cel zerowej emisji netto i przyszłość rynku energii
Wielka Brytania kieruje się zobowiązaniem klimatycznym
Zobowiązanie Wielkiej Brytanii do osiągnięcia zerowej emisji netto do 2050 roku stanowi fundament jej długoterminowej polityki energetycznej. Rząd wyznaczył ambitne cele, aby zdekarbonizować wszystkie sektory gospodarki, w tym produkcję energii elektrycznej. Oprócz dalszych inwestycji w odnawialne źródła energii, Wielka Brytania bada również inne rozwiązania, takie jak wychwytywanie i składowanie dwutlenku węgla (CCS), zielony wodór i potencjalnie odrodzenie małych modułowych reaktorów jądrowych (SMR). Przejście na w pełni zdekarbonizowany rynek energetyczny będzie wymagało dalszych inwestycji, innowacji i politycznego zaangażowania, ale zamknięcie ostatniej elektrowni węglowej stanowi istotny kamień milowy w tym procesie.
Zamknięcie ostatniej elektrowni węglowej w Wielkiej Brytanii w 2024 roku symbolizuje koniec pewnej ery i odzwierciedla dramatyczną transformację rynku energii w tym kraju w ciągu ostatnich kilku dekad. Od prywatyzacji sektora energetycznego w latach 90. po wzrost odnawialnych źródeł energii i stopniowe wycofywanie węgla, Wielka Brytania stała się światowym liderem w procesie transformacji ku gospodarce niskoemisyjnej. Choć przed krajem nadal stoją wyzwania, szczególnie w zakresie zapewnienia niezawodnej i przystępnej cenowo energii niskoemisyjnej, odejście od węgla stanowi imponujący osiągnięcie w wysiłkach Wielkiej Brytanii na rzecz walki ze zmianami klimatycznymi i zapewnienia zrównoważonej przyszłości energetycznej. Rozwój rynku energii w Wielkiej Brytanii stanowi model dla innych krajów, które również dążą do transformacji w kierunku czystszej i bardziej zielonej gospodarki energetycznej.
Magdalena Kuffel
Mniej węgla, więcej OZE i gazu. Polska powoli zmienia swoją elektroenergetykę
