W wyniku wojny na Ukrainie, Europa znalazła się w momencie strategicznym, który nie sposób określić mianem rozdroża, lecz zdecydowanym kursem ku niezależności energetycznej. Komisja Europejska (KE) opublikowała zapowiedź planu REPowerEU, który ma przyspieszyć osiąganie zielonych celów w związku z obecnym 90-procentowym uzależnieniem Unii Europejskiej (UE) od importu gazu. – piszą Aleksandra Pinkas i Remigiusz Nowakowski z Dolnośląskiego Instytutu Studiów Energetycznych (DISE).
Inwazja Rosji na Ukrainę zmusiła decydentów z wielu krajów Unii Europejskiej do głębokiej rewizji dotychczasowego podejścia do zaopatrzenia w kluczowe surowce energetyczne. Kraje europejskie nie posiadają w większości przypadków własnych zasobów ropy naftowej i gazu. Wiele z nich oparło swoją politykę energetyczną na długoterminowej współpracy z Rosją, która z kolei jest największym i najbliżej położonym krajem posiadającym znaczne zasoby węglowodorów na swoim terytorium. Dobitnym przykładem tego było podejście Niemiec, które w ramach przyjętej polityki Energiewende założyły realizację transformacji energetycznej istotnie zwiększając własne uzależnienie od dostaw gazu z Rosji poprzez długoterminowe projekty Nord Stream, jednocześnie rezygnując z niskoemisyjnej energii jądrowej. Polska od wielu lat realizowała projekty dywersyfikacji zaopatrzenia w gaz ziemny, powstała infrastruktura – terminal LNG w Świnoujściu, gazociąg Baltic Pipe czy gazociąg GIPL, co pozwoliło na osiągnięcie gotowości do rezygnacji z rosyjskiego gazu w perspektywie 2022 roku.
W wyniku wojny na Ukrainie, Europa znalazła się w momencie strategicznym, który nie sposób określić mianem rozdroża, lecz zdecydowanym kursem ku niezależności energetycznej. Realizacja celu programowego jakim jest osiągnięcie neutralności klimatycznej do 2050 roku okazała się być nierozerwalnie związana z dywersyfikacją dostaw. Transformacja energetyczna zgodnie z Europejskim Zielonym Ładem ma pozwolić na przekształcenie gospodarki unijnej na nowoczesną, zasobooszczędną i konkurencyjną. W tym celu konieczne jest maksymalizowanie udziału odnawialnych źródeł energii (OZE) w systemie opartym na wielości źródeł i kierunków dostaw.
W odpowiedzi na wstrzymanie dostaw gazu z Federacji Rosyjskiej , 8 marca br. Komisja Europejska (KE) opublikowała zapowiedź planu REPowerEU, który ma przyspieszyć osiąganie zielonych celów w związku z obecnym 90-procentowym uzależnieniem Unii Europejskiej (UE) od importu gazu (w tym 40% stanowi import paliw z Rosji). W powyższym komunikacie KE wskazała, że unijna transformacja energetyczna będzie oparta na elektryfikacji Europy i dywersyfikacji dostaw.
Warto w tym miejscu wskazać, że energetyka jest obszarem, w ramach którego podejmowane działania są kompetencjami współdzielonymi przez UE i państwa członkowskie. W związku z tym, po pierwsze plan ten stanowi akt kierunkowy dla kształtowania polityki energetycznej przez państwa członkowskie. Po drugie, regulacje prawne, które zostaną wydane na podstawie REPowerEU będą wymagały implementacji do prawa krajowego. Kamieniem milowym na drodze do realizacji przez Polskę REPowerEU jest uruchomienie 1 maja br. gazociągu polsko-litewskiego GIPL i planowane uruchomienie w październiku br. gazociągu polsko-duńsko-norweskiego Baltic Pipe .
Właściwy plan REPowerEU został opublikowany 18 maja br.Stanowi on pakiet planowanych do przyjęcia przez UE rozwiązań prawnych pozwalających na: zmniejszenie zależności UE od rosyjskich paliw kopalnych, przyspieszenie zielonej transformacji i zwiększenie odporności systemu energetycznego.
Filarami planu REPowerEU są działania zmierzające do:
– oszczędzania energii (saveenergy);
– dywersyfikacji dostaw (diversifysupplies);
– szybkiego zastąpienia paliw kopalnych poprzez przyspieszenie transformacji Europy w kierunku czystej energii (quickly substitute fossil fuels by accelerating Europe’s clean energy transition);
– inteligentnego połączenia inwestycji i reform (smartly combine investments and reforms).
1. Oszczędność energii
W ramach pierwszego filaru, KE podkreśla znaczenie inwestycji w OZE i podnoszących efektywność energetyczną jako mających kluczowe znaczenie dla obniżania cen energii. Zmniejszenie zużycia energii, a tym samym oszczędność energetyczna ma zapewnić nieprzerwane dostawy energii. W planie zaproponowano zastosowanie średnio- i długoterminowych środków i zmianę zachowań w zakresie konsumpcji energii.
REPowerEU proponuje podniesienie unijnego celu (obecnie wynosi on 9%) w zakresie zwiększenia efektywności energetycznej do 2030 r. o 13% . Ponadto, w tym względzie KE rekomenduje inwestycje zmierzające do zwiększania efektywności energetycznej budynków, zastosowanie obniżonej stawki VAT stosowanej w odniesieniu do nowoczesnych systemów grzewczych i izolacji budynków. Podkreślając znaczenie sprawiedliwej transformacji energetycznej, KE wskazuje rolę jednostek samorządu terytorialnego w podejmowaniu działań podnoszących świadomość, informacyjnych i przyjmowania planów zarządzania energią.
2. Dywersyfikacja importu energii
W celu dywersyfikacji dostaw, w zakresie importu energii z różnych kierunków, UE współpracuje z partnerami międzynarodowymi. Potencjalnymi dostawcami LNG mają być: Katar, USA, Egipt, Afryka Zachodnia, Azerbejdżan, Algieria i Norwegia.
Utworzona została Unijna Platforma Energetyczna(EU Energy Platform) w zakresie zakupu gazu, LNG i wodoru. Będzie ona spełniała trzy funkcje wspierające wspólne zakupy gazu w zakresie:
– agregacji i strukturyzacji popytu – zidentyfikowane zostaną wygasające umowy długoterminowe i elastyczne wolumeny w ramach istniejących umów długoterminowych;
– optymalnego i przejrzystego wykorzystania infrastruktury importowej, magazynowej i przesyłowej gazu – wdrożone zostaną narzędzia informatyczne w celu zarządzania przesyłem gazu;
– współpracy międzynarodowej – zawierane multilateralne umowy międzynarodowe pozwolą na zakup gazu i wodoru oraz rozwój projektów dotyczących czystej energii.
Wprowadzony ma zostać mechanizm wspólnych zakupów (joint purchasing mechanism), polegający na negocjowaniu i zawieraniu umów na dostawy gaz w imieniu uczestniczących państw członkowskich na podstawie uprzednio zweryfikowanych potrzeb przez powołane regionalne grupy zadaniowe.
3. Zastępowanie paliw kopalnych i przyspieszenie transformacji Europy w kierunku czystej energii
Celem jest maksymalizacja udziału odnawialnej w sektorach: energetycznym, przemyśle, budownictwie i transporcie, co ma przyczynić się do przyspieszenia wycofywania się z rosyjskich paliw kopalnych, a docelowo do obniżenia cen energii.
KE proponuje w tym zakresie:
– zwiększenie celu udziału OZE w końcowym zużyciu energii brutto z obowiązującego obecnie 32% do 2030 r. do 45%;
– zainstalowanie ponad 320 GW nowych instalacji fotowoltaicznych do 2025 r.i 600 GW do 2030 r. (KE wydała: unijną strategię fotowoltaiczną i zapowiedziała wprowadzenie prawnego obowiązku instalacji na dachach paneli fotowoltaicznych dla określonych kategorii budynków).
Ponadto, KE podkreśla znaczenie energetyki wiatrowej(w szczególności offshore) w realizacji celów transformacji energetycznej.
W zakresie eliminacji barier administracyjnych KE przygotowała zalecenia dotyczące przyspieszenia procedury administracyjnej – najważniejsze z nich przedstawiamy poniżej:
– zastosowanie możliwie najkorzystniejszej procedury administracyjnej w zakresie planowania, budowy i eksploatacji zakładów wytwarzających energię z OZE, ich przyłączenie do sieci elektroenergetycznej, gazowej i ciepłowniczej oraz przyjęcie, że leżą one w nadrzędnym interesie publicznym i w interesie bezpieczeństwa publicznego;
– ustanowienie możliwie najkrótszych terminów w krajowych procedurach administracyjnych dotyczących budowy i eksploatacji projektów dotyczących energii odnawialnej;
– ujednolicenie procedury administracyjnej składania wniosków z pierwszeństwem dla projektów wymagających uzyskania kilku decyzji administracyjnych;
– zapewnienie przez państwa członkowskie transparentnego informowania na temat wszystkich wymogów i etapów procedury (w tym procedury składania skarg) dotyczących projektów w zakresie energii odnawialnej;
– wprowadzenie w pełni cyfrowych krajowych procedur wydawania decyzji administracyjnych i komunikacji elektronicznej;
– określenie odpowiednich obszarów lądowych i morskich w celu realizacji projektów dotyczących energii odnawialnej, przy jednoczesnym wyłączeniu obszarów wartościowych środowiskowo;
– ograniczenie do niezbędnego minimum „stref wykluczenia”, w których nie można rozwijać energii odnawialnej opartych na transparentnym uzasadnieniu zastosowanych ograniczeń odległościowych;
– uproszczenie wymogów dotyczących oceny oddziaływania na środowisko w odniesieniu do projektów dotyczących energii odnawialnej;
– wdrożenie długoterminowego planowania sieci i inwestycji zgodne z planowanym zwiększeniem zdolności produkcyjnych energii odnawialnej, z uwzględnieniem przyszłego zapotrzebowania i celu neutralności klimatycznej;
– ustanowienie uproszczonych procedur rozbudowy istniejących elektrowni, w tym uproszczonej procedury oceny oddziaływania na środowisko i przyjęcie prostej procedury notyfikacyjnej o przyłączeniach do sieci w przypadkach, gdy nie przewiduje się wystąpienia znaczących niekorzystnych skutków środowiskowych lub społecznych;
– zastosowanie przez operatorów systemów: elektronicznej procedury w zakresie przyłączenia do sieci, informowania o zdolności przesyłowych sieci i umożliwienia wykorzystania zdolności przesyłowych sieci przez elektrownie łączące wiele uzupełniających się technologii;
– wdrożenie przejrzystej procedury administracyjnej w zakresie przesyłu przez gazociągi wodoru;
– usunięcie ograniczeń administracyjnych i rynkowych dla umów zakupu energii odnawialnej zawieranych przez przedsiębiorstwa (w tym MiŚP);
– opracowanie i wdrożenie systemów wsparcia i gwarancji pochodzenia w sposób zgodny z umowami zakupu energii odnawialnej przez przedsiębiorstwa.
W zakresie OZEKE planuje:
– przedstawić w I kwartale 2023 r. wymogi dotyczące ekoprojektu i etykietowania energetycznego dla ogniw PVi dokonać rewizji wymogów dotyczących pomp ciepła i
– udzielić wsparcia przełomowym projektom opartym na innowacyjnych technologiach.
Technologie wodorowe są kwalifikowane przez KE jako leżące w nadrzędnym interesie publicznym. W zakresie wodoru odnawialnego KE przyjmuje cel do 2030 r. produkcji 10 mln t i 10 mln t importu.
W zakresie wodoru KE m.in.:
– przedkłada inicjatywę przyjęcia przez unijne instytucje prawodawcze celów cząstkowych dla paliw odnawialnych – 75% dla przemysłu i 5% dla transportu oraz do szybkiego zakończenia przeglądu pakietu dotyczącego rynku gazu i wodoru ;
– planuje podwojenie liczby dolin wodorowych i
– przedkłada do konsultacji publicznych aktów delegowanych precyzujących definicję i produkcję wodoru z OZE.
W zakresie biometanu KE m.in.:
– planuje zwiększenie zrównoważonej produkcji biometanu do 35 mld m3 do 2030 r.;
– ustanowienie partnerstwa na rzecz biogazu przemysłowego i biometanu i
– przyjęcie zachęt dla producentów biogazu i przetwarzania biogazu na biometan.
4. Inteligentne inwestycje
Analiza KE wskazuje, że wdrożenie REPowerEU wymaga inwestycji w wysokości 210 mld EUR do 2027 roku, co do 2030 roku ma przynieść roczne oszczędności w wysokości: 80 mld EUR w wydatkach na import gazu, 12 mld EUR na imporcie ropy i 1,7 mld EUR na imporcie węgla (z zastrzeżeniem przejściowych okresowych wzrostów cen energii).
Plan REPowerEU wskazuje na znaczenie realizacji projektów połączeń międzysystemowych zorientowanych na zbudowanie zintegrowanego rynku energii.W bieżącym roku zostały oddane (jak np. gazociąg GIPL) lub mają zostać oddane do użytku projekty gazowe o łącznej zdolności przesyłowej 20 mld m3 rocznie. Planowane jest połączenie terminali importowych LNG na Półwyspie Iberyjskim z siecią UE za pomocą infrastruktury przystosowanej do przesyłania wodoru.
KE wskazuje na konieczność podjęcia inwestycji w sieci energetyczne o szacowanej wysokości 29 mld EUR do 2030 roku celem dostosowania sieci do zwiększonego wykorzystania i produkcji energii elektrycznej. Ponadto, KE uznaje za kluczowe inwestycje w rozwój sieci morskich, infrastruktury wodorowej i technologii magazynowania.
5. Finansowanie
Komisja Europejska celem realizacji planu REPowerEU przedkłada inicjatywę skierowana środków finansowych uzyskiwanych z systemu ETS. Ponadto, proponuje zmianę rozporządzenia w sprawie odbudowy i zwiększania odporności, w ramach którego finansowanie obejmuje obszary tj. m.in. zielona transformacja czy zrównoważony wzrost gospodarczy . KE proponuje także skierowanie wsparcia uzyskiwanego przez państwa członkowskie w ramach Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego,Europejskiego Funduszu Społecznego Plus, Funduszu Spójności, Funduszu na rzecz Sprawiedliwej Transformacji czy wspólnej polityki rolnej na realizację celów REPowerEU.
Podejmowane inwestycje realizujące cele planu REPowerEU będą mogły być objęte wsparciem publicznym. W tym zakresie KE planuje dostosowanie wytycznych w zakresie pomocy państwa. Ponadto, część z ww. inwestycji ma zostać objęta tzw. wyłączeniami blokowymi (z wyłączeniem obowiązku notyfikacji KE).
Transformacja energetyczna musi być nierozerwalnie związana z zapewnieniem bezpieczeństwa energetycznego dla obywateli państw Unii Europejskiej. Z uwagi na brak własnych surowców energetycznych opartych na węglowodorach najlepszym sposobem zapewnienia bezpieczeństwa energetycznego na Starym Kontynencie jest oparcie miksu energetycznego na źródłach odnawialnych połączonych z systemem magazynowania energii w nich wytworzonych, w szczególności poprzez wykorzystanie na dużą skalę technologii wodorowych. Kolejnymi filarami doktryny bezpieczeństwa energetycznego w Europie powinny być: ograniczenie popytu na energię i lepsze nim zarządzanie, maksymalizacja integracji europejskich rynków energii oraz dywersyfikacja dostaw surowców energetycznych z importu do czasu, kiedy ich wykorzystanie będzie konieczne.
Inwestycje w zielone źródła i dywersyfikacja dostaw to fundamenty bezpieczeństwa energetycznego i zacieśniania integracji europejskiej. Zelektryfikowanie UE zieloną energią to plan długoterminowy, który wymaga rozpoczęcia jego realizacji już teraz. Neutralność klimatyczna, zerowa emisja gazów cieplarnianych brutto to ambitne cele, których osiągnięcie uwarunkowane jest wykorzystaniem potencjału krajowego w zakresie rozwoju dostępnych i najbardziej efektywnych na danym terytorium OZE. Niezależność energetyczna powinna być oparta na wzmacnianiu krajowego systemu energetycznego i budowaniu unijnych i multilateralnych sojuszy międzynarodowych. Polska, jeśli wykorzysta swoje zasoby, kapitał ludzki i unijne wsparcie finansowe ma szansę na zredukowanie uzależnienia od importu paliw i produkcję taniej i czystej energii. Zielona elektryfikacja Polski to proces, który zaczyna się od odważnych, strategicznych decyzji, które powinny być zorientowane na uwolnienie potencjału wiatru na lądzie, wykorzystanie wietrzności Bałtyku, energii słońca i rewolucję wodorową.
Źródło: DISE
Komisja chce by Europa oszczędzała gaz, by nie pozwolić Putinowi na szantaż tej zimy
