Amerykańska Giełda Pierwiastków Ziem Rzadkich odnotowuje inicjatywy uczynienia z Francji europejskiego centrum ich pozyskiwania. Opublikowany w pierwszych dniach sierpnia raport o brytyjskich inwestycjach we Francji jest jednym z uzasadnień dla tej opinii. Drugim podobnym przedsięwzięciem jest inwestycja belgijskiej firmy chemicznej Solvay we Francji.
Less Common Metals Ltd. (LCM), brytyjski producent stopów ziem rzadkich z ponad 30-letnim doświadczeniem ogłosił, że planuje zainwestować 110 milionów euro w nowy zakład we Francji, który będzie produkować lekkie i ciężkie metale ziem rzadkich oraz ich stopy. Proponowana lokalizacja w Lacq (Pireneje Atlantyckie) jest częścią działań firmy mających na celu wzmocnienie zachodniego łańcucha dostaw metali ziem rzadkich.
Nowy punkt odniesienia we Francji
Projekt ma stworzyć od 100 do 140 miejsc pracy i umocnić pozycję Francji jako nowego punktu odniesienia w zakresie przetwarzania metali ziem rzadkich z wartością dodaną poza Chinami. Firma LCM działa w środkowej części łańcucha dostaw pierwiastków ziem rzadkich, produkując metale o wysokiej czystości oraz stopy specjalistyczne wykorzystywane do produkcji magnesów trwałych z neodymu, żelaza i boru (NdFeB) oraz samaru i kobaltu (SmCo). Mają one kluczowe znaczenie dla układów napędowych pojazdów elektrycznych, turbin wiatrowych, systemów wojskowych i elektroniki użytkowej. LCM jest jednym z nielicznych dostawców tych materiałów na skalę komercyjną spoza Chin, co nadaje jej ponadprzeciętne znaczenie strategiczne, pomimo niewielkich rozmiarów.
Jednak największe szanse powodzenia na terenie Francji mają Zakłady chemiczne Rochelle w zachodniej Francji należące do belgijskiej firmy Solvay, które od 1948 roku zajmują się separacją pierwiastków ziem rzadkich. Są one jedyną w Europie firmą, która wytwarza wszystkie 17 pierwiastków zaliczane do tej grupy układu Mendelejewa. Prowadzą oni również swoją działalność w Chinach i gotowi są zaopatrzyć Europę w dostateczną ilość pierwiastków ziem rzadkich, pod warunkiem odpowiedniego wsparcia politycznego i finansowego dla rozwoju technologii ich wytwarzania.
Brytyjska agencja medialna BBC w pierwszych dniach sierpnia zamieściła obszerny reportaż z zakładów chemicznych Rochelle w zachodniej Francji, które należą do belgijskiej firmy Solvay. Firma ta od blisko 80 lat specjalizuje się w separacji pierwiastków ziem rzadkich. Jest ona dobrze znana w Polsce z blisko sto lat wytwarzanych w rejonie Krakowa produktów chemicznych. Jej zakład w Rochelle jest jednym z dwóch tego rodzaju przedsiębiorstw w Europie. Drugim producentem REE na naszym kontynencie jest NPM Silmet AS z siedzibą w Sillamäe w Estonii. Natomiast zakład Rochelle jest jedynym poza Chinami, który może przetwarzać wszystkie 17 istniejących rodzajów pierwiastków ziem rzadkich.
Chwilowo koncentruje on swoją uwagę na recyklingu i pozyskiwaniu REE z urządzeń wycofywanych z użytku. Zwiększone inwestycje w zakład wynikają z odchodzenia firmy od skupiania się na dostarczaniu pierwiastków ziem rzadkich do katalizatorów na rzecz zaspokajania rosnącego popytu na magnesy niezbędne w akumulatorach samochodów elektrycznych, zaawansowanej elektronice i systemach obronnych.
Philippe Kehren, dyrektor generalny Solvay, powiedział, że do 2030 roku zakład ma zapewnić 30% zasobów pierwiastków ziem rzadkich w Europie. Uważa on, że posiadanie własnych kopalni jest absolutnie konieczne, natomiast niekoniecznie musi być ich wiele, ponieważ możemy mieć mieszankę, ale ważne jest, abyśmy mieli własne źródła zaopatrzenia. Tymczasem w Europie nie ma czynnych kopalni pierwiastków ziem rzadkich. Projekty w Norwegii i Szwecji należą do najbardziej zaawansowanych, ale prawdopodobnie minie jeszcze dekada, zanim będą gotowe.
Tajemnica sukcesu
Firma Solvay pilnie strzeże tajemnic swojego powodzenia. Na prośbę BBC reporterom pozwolono zapoznać się z jednym jej elementem produkcyjnym. Reporterów poinformowano, że przekształcenie tych materiałów w proszek będący produktem końcowym tego procesu to wielce złożony proces. Wymaga on przeprowadzenia około 1500 skomplikowanych działań, a biorąc pod uwagę wyjątkowe możliwości tego ośrodka, rzadko dopuszcza się do niego osoby z zewnątrz. Wynika to z obaw, że konkurenci mogą przejąć część wiedzy, która obecnie jest skoncentrowana w Chinach.
BBC pozwolono na specjalny dostęp do jednego z pomieszczeń separacyjnych, które stanowią istotną część pilnie strzeżonej wiedzy specjalistycznej gromadzonej od momentu uruchomienia zakładu w 1948 roku. Proces separacji , który pokazano reporterom BBC opisali oni, że podobny jest do wydzielenia z soku wieloowocowego, z którego osobno wydziela się jego składniki, jak sok pomarańczowy, sok jabłkowy, sok ananasowy. Celem jednostki separującej jest oddzielenie soku jabłkowego z jednej strony, soku pomarańczowego z drugiej strony i tak dalej.
Samo pomieszczenie, gdzie odbywa się rafinacja REE jest wielkości boiska piłkarskiego i mieści szeregi ogromnych metalowych kadzi, w których zachodzą reakcje chemiczne, rozdzielające różne metale ziem rzadkich. W sumie jest to 40 -hektarowy obiekt, który zatrudnia ponad 300 osób. Rozległy kompleks budynków przemysłowych połączony jest szeregiem metalowych rur, którymi substancje przemieszczają się w różnych procesach. Znaczne ilości substancji chemicznych przechowywane są w cylindrycznych zbiornikach. Nadają one obiektowi specyficzny zapach, podobny do świeżo posprzątanej sali szpitalnej. W obiektach tych panuje również wyraźny hałas i ciepło, ponieważ otwory wentylacyjne nieustannie szumią, wydmuchując gorące powietrze do atmosfery.
Wsparcie z góry
Rząd francuski wspiera ten program kwotą około 20 mln euro (23 mln dolarów; 17,4 mln funtów) w formie ulg podatkowych. Eksperci z Solvay twierdzą, że jednym z powodów, dla których Chiny wyprzedziły resztę świata w kwestii pierwiastków ziem rzadkich jest to, że kraj ten chętniej radzi sobie z zanieczyszczeniem radioaktywnym, które może powstać w trakcie ich wydobycia i przetwarzania. Firma Solvay prowadzi również działalność w zakresie metali ziem rzadkich w Chinach, i na podstawie tamtejszych doświadczeń twierdzi, że istnieją rozwiązania pozwalające na prowadzenie działalności w sposób odpowiedzialny i bez zanieczyszczania środowiska. To jednak powoduje wzrost ceny kocowych produktów.
Prezes Kehren twierdzi, że ceny są kluczem do przyszłości rozbudowanej fabryki w La Rochelle. Potrzebuje ona, aby jej klienci, którzy zaopatrują producentów samochodów i duże firmy technologiczne, zobowiązali się do zakupu określonych ilości pierwiastków ziem rzadkich po określonych cenach. Przypomina, że UE określiła w prawie swoje cele dotyczące ograniczenia importu, REE z Chin, ale nie wskazała jak je osiągnąć. Uznał on, że kluczowe znaczenie dla tego celu będą miały zachęty finansowe dla różnych podmiotów w tym łańcuchu wartości, aby pozyskiwały metale ziem rzadkich z Europy.
Adam Maksymowicz
