Polityka klimatyczno-energetyczna Unii Europejskiej dąży do decentralizacji i demokratyzacji systemu energetycznego, w którym będzie mógł partycypować każdy obywatel. Wizja sieci powiązanych ze sobą obywatelskich społeczności energetycznych opiera się na założeniu, że odbiorcy końcowi, przeciętni obywatele – powinni mieć zapewnioną możliwość zorganizowania dostaw ”zielonej energii” w sposób samodzielny, jednak przy wsparciu jednostek samorządów terytorialnych – pisze Bartłomiej Kupiec, ekspert Stowarzyszenia Młodzi Liderzy w Energetyce.
Cel OZE
Polska jako państwo, którego sektor energetyczny wciąż pozostaje uzależniony głównie od węgla, nie zdoła nawet spełnić minimalnego 15-procentowego celu udziału Odnawialnych Źródeł Energii (OZE) w końcowym zużyciu energii. Wydaje się, że jednym z rozwiązań umożliwiającym przyśpieszenie zielonej transformacji Polski jest popularyzacja kooperatyw (społeczności) energetycznych i idąca za tym decentralizacja energetyki. Polski prawodawca, w celu wypełnienia założenia unijnych dyrektyw dotyczących między innymi rozwoju OZE i obywatelskich społeczności energetycznych, wprowadził koncepcję spółdzielni energetycznej oraz klastra energii jako nowych uczestników na rodzimym rynku energii.
Klaster energii
Treść ustawy o OZE charakteryzuje klaster energii jako cywilnoprawne porozumienie, reprezentowane przez koordynatora, w skład którego mogą wchodzić między innymi osoby fizyczne, osoby prawne, uczelnie wyższe czy jednostki samorządu terytorialnego. Celem istnienia takiego zrzeszenia jest realizacja działań związanych z wytwarzaniem i równoważeniem zapotrzebowania dystrybucji lub obrotu energią z odnawialnych źródeł energii lub innych źródeł lub paliw, w ramach sieci dystrybucyjnej o napięciu znamionowym niższym niż 110 kV, na obszarze działania tego klastra nieprzekraczającym obszaru powiatu albo pięć gmin.
Ustawodawca umożliwiając partycypację tak wielu różnym podmiotom, w tym jednostkom naukowym, w klastrze energii zwiększył szansę na wypracowanie w nim innowacyjnych rozwiązań poprzez ułatwienie wymiany doświadczeń i know-how pomiędzy jego uczestnikami. Na gruncie przytoczonej powyżej charakterystyki klastra energii należy wywnioskować, że jego struktura jest oparta na tzw. umowie nienazwanej, czego konsekwencją jest brak posiadania osobowości prawnej przez klaster. W świetle prawa stanowi on jedynie grupę niezależnych podmiotów zainteresowanych wytwarzaniem „zielonej energii” w celu osiągnięcia zysku. Przykładem dynamicznie rozwijającego się klastra energii jest działalność Zgorzeleckiego Klastra Energii, którego podmioty, oprócz rozwijania OZE, stworzyły dzięki współpracy atmosferę sprzyjającą opracowaniu nowych technologii. Osiągnięciem zgorzeleckiego klastra jest zbudowanie elektrycznego samochodu terenowego o nazwie „Sokół”, w którym została wykorzystana bateria o pojemności 85 kWh i napęd 4×4, co pozwala na przejechanie nawet około trzystu kilometrów.
Spółdzielnia energetyczna
Spółdzielnia energetyczna jest drugą, obok klastra energii, formą zrzeszania obywateli zainteresowanych wytwarzaniem energii z instalacji OZE. Zgodnie z ustawową definicją spółdzielnia energetyczna, to jednostka organizacyjna o osobowości prawnej, określonej w ustawie Prawo Spółdzielcze. Działalność tego podmiotu polega na wytwarzaniu energii elektrycznej lub biogazu, lub ciepła, w instalacjach OZE i równoważeniu zapotrzebowania energii elektrycznej lub biogazu, lub ciepła, wyłącznie na potrzeby własne spółdzielni energetycznej i jej członków. Liczba członków spółdzielni nie może przekroczyć 1000, może ona działać na obszarze gminy wiejskiej lub miejsko-wiejskiej. Zadaniem spółdzielni energetycznej jest zapewnienie bezpieczeństwa energetycznego jej członkom, współdziałającym ze sobą w duchu solidarności.. Istotą jej funkcjonowania jest współpraca oparta na demokratycznych zasadach, w spółdzielniach nie istnieje hierarchia’ każdy członek jest traktowany w sposób równy co sprawia, że większość decyzji jest podejmowana w drodze głosowania. Zwiększa to zaangażowanie członków w działalność spółdzielni, ponieważ każda osoba w spółdzielni ma poczucie odpowiedzialności za jej losy. Spółdzielnia energetyczna jednoczy indywidualnych odbiorców końcowych w celu zapewnienia do dostępu do taniej energii elektrycznej z OZE, przez co ciężar kosztów projektu rozkłada się na wielu inwestorów.
W Polsce na próżno jest szukać przykładu prężnie działającej spółdzielni energetycznej, ponieważ popularność tej formy zrzeszania się jest niska wśród obywateli. Wynika to z tego, że instytucja spółdzielni nie jest nastawiona na zysk, co stoi w sprzeczności ze współczesnymi realiami, w których jednostki podejmują przedsięwzięcia w celu uzyskania korzyści finansowej, aby móc się utrzymać. W celu popularyzacji spółdzielni energetycznej, ustawodawca musi stworzyć środowisko wspierające powstawanie i wprowadzanie tego typu przedsięwzięć.
Atrakcyjnym rozwiązaniem wydaje się wyłączenie obowiązku posiadania koncesji na wytwarzanie oraz obrót energią elektryczną, gdy całkowita zainstalowana moc elektryczna instalacji OZE na terenie działalności spółdzielni nie przekracza określonego poziomu (w takim wypadku wystarczyłby obowiązek wpisu do odpowiedniego rejestru ze względu na to, że energia elektryczna jest fundamentem gospodarki, przez co jej wytwórcy muszą być w jakiś sposób ewidencjonowani). Rozwiązanie to zachęciłoby do działania w ramach spółdzielni, gdyż zniwelowałoby wymóg posiadania koncesji, co byłoby atrakcyjne dla spółdzielni energetycznych, których celem jest zaopatrywanie w „zieloną energię” osób zrzeszonych w jej ramach. Ponadto warunek pokrycia nie mniej niż 70 procent rocznego zapotrzebowania na energię elektryczną swoich członków przez wszystkie źródła OZE należące do nowo powstałej spółdzielni energetycznej, powinien zostać zmniejszony do nie mniej niż 50 procent.
Aktualny wymóg znacząco podnosi koszty inwestycyjne i organizacyjne, co może zmniejszyć opłacalność założenia spółdzielni przez przeciętnych obywateli. Należy również wprowadzić zmiany w kształcie spółdzielni zawartej w ustawie Prawo Spółdzielcze. Spółdzielnia, jako zrzeszenie osób, przypomina polskie spółki osobowe, których zysk nie jest opodatkowany podatkiem od osób prawnych, a opodatkowaniu podlega jedynie dywidenda wypłacana wspólnikom. Spółdzielnia skupia się w pierwszej kolejności na zaspokojeniu potrzeb swych członków, a nie na pomnożeniu kapitału. Dlatego należy zastanowić się nad wprowadzeniem podobnego zwolnienia podatkowego dla tych spółdzielni ( w tym spółdzielni energetycznej), które świadczą swoje usługi jedynie zrzeszonym członkom. Stworzenie dobrych uwarunkowań prawnych dla spółdzielni energetycznych jest kluczowe dla ich rozwoju na terenie Polski.
Spółdzielnie energetyczne oraz klastry energii różnią się tym, że spółdzielnie posiadają osobowość prawną. Jako uczestnicy obrotu prawnego, mogą same w swoim imieniu być podmiotem obowiązków i nabywać prawa w przeciwieństwie do klastra, który jest jedynie porozumieniem zawartym przez niezależne podmioty reprezentowane przez koordynatora. Przekłada się to na sposób zawierania umów – spółdzielnie energetyczne mogą zawierać je samodzielnie podczas podczas gdy klaster energii może zawierać je wyłącznie przez koordynatora. Klastry energii są rozwiązaniem przeznaczonym dla podmiotów zainteresowanych partycypacją w sektorze OZE w celu biznesowym, o czym świadczy przykład zgorzeleckiego klastra energii. Elastyczna prawna struktura klastra energii umożliwiająca swobodne (zgodnie z zasadami współżycia społecznego) kształtowanie go, sprawia, że jest on idealnym rozwiązaniem dla podmiotów chcących opracować innowacyjny produkt lub pieniężny zysk. Spółdzielnie energetyczne natomiast są formą zrzeszania dedykowaną tym podmiotom, które chcą zaspokoić w sposób przyjazny środowisku swoje potrzeby energetyczne oraz zjednoczyć lokalną społeczność w duchu solidarności poprzez partycypację we wspólnym przedsięwzięciu.
Kooperatywy energetyczne to szansa dla Polski
Decentralizacja energetyki jest istotna dla rozwoju OZE oraz zapewnienia bezpieczeństwa energetycznego Polsce. Popularyzacja kooperatyw energetycznych umożliwi aktywny udział jak największej części społeczeństwa w zielonej transformacji.
