Określenie roli samorządów w programie „Czyste Powietrze”, pożądane kierunki działań gmin w walce o czyste powietrze oraz rola energetyki rozproszonej w tym procesie. To główne tematy konferencji pt. „Walka ze smogiem na obszarach wiejskich i uzdrowiskowych”, w ramach której w Ustroniu spotkali się samorządowcy z woj. śląskiego.
Jak wynika z raportu pt. „Wykorzystanie potencjału OZE w walce ze smogiem na terenach wiejskich” przygotowanego przez Institute for Security, Energy and Climate Studies (ISECS) Polska na zlecenie Fundacji Europejski Fundusz Rozwoju Wsi Polskiej (EFRWP), o ile dzięki wdrażanemu od września 2018 roku rządowemu programowi „Czyste Powietrze” i zakładanej w nim kompleksowej termomodernizacji budynków jednorodzinnych uda się zredukować emisję głównych składników smogu, to dopiero wymiana źródeł ciepła na zeroemisyjne pomoże zmniejszyć jego poziom prawie dwukrotnie.
– Odnawialne źródła energii to podstawowe rozwiązanie dla przyszłości polskiej energetyki, zwłaszcza na terenach rozproszonych. Możemy tak poskromić „cichego zabójcę”, grasującego po naszych wsiach i miasteczkach – smog. Co roku na choroby nim wywołane umiera 45 000 Polek i Polaków. Problem jest szczególnie duży na terenach wiejskich i w uzdrowiskach. Odwiedzający je kuracjusze, często uciekający przed złej jakości powietrzem w rodzinnych stronach, uiszczają opłaty klimatyczne po to tylko, by wdychać powietrze nawet gorsze niż w domu – to paradoks. Wdrażając wytyczne tego raportu mamy szansę to zmienić. Pomóc mogą też środki unijne na rozwój energetyki prosumenckiej. Jednocześnie przybliży nas to do osiągnięcia założonego 32% udziału OZE w koszyku energetycznym UE do roku 2030 – mówi Jerzy Buzek, Przewodniczący Komisji ds. Przemysłu, Badań Naukowych i Energii Parlamentu Europejskiego, Przewodniczący Rady Programowej Fundacji EFRWP.
Samorządy ze znikomym wpływem na realizację programu „Czyste Powietrze”
Raport, zaprezentowany po raz pierwszy 1 kwietnia br. podczas konferencji w Warszawie, wskazuje także na brak upodmiotowienia samorządów w programie „Czyste Powietrze”. Jak podkreślają twórcy raportu, to właśnie samorządy powinny aktywnie włączyć się w jego realizację – zarówno w procesie edukacji, jak i promocji walki ze smogiem. Rolą samorządów mogłoby również być wspieranie swoich mieszkańców, w tym zwłaszcza tych najbiedniejszych, wykluczonych lub starszych w pozyskiwaniu środków w ramach programu „Czyste Powietrze”, a następnie w ich właściwym wykorzystaniu. Tymczasem dzisiaj brak odpowiednich regulacji, które wskazywałyby na konkretną rolę gmin w jego realizacji.
– Gminy wiejskie i uzdrowiskowe postrzegane są obecnie przez NFOŚiGW, realizatora programu „Czyste Powietrze”, jako dodatkowe źródło finansowania działań, choć przedstawiciele gmin, jak również NIK podkreślają, iż ograniczenia finansowe uniemożliwiają im efektywną walkę ze smogiem. Przy określaniu roli samorządowców możemy sięgnąć np. po rozwiązania funkcjonujące już w innych krajach europejskich np. Francji, gdzie współpraca między instytucjami rządowymi i samorządem w zakresie termomodernizacji przebiega harmonijnie i efektywnie – mówi dr Krzysztof Księżopolski, Prezes ISECS, autor raportu.
Jak wygląda walka ze smogiem na poziomie gmin w praktyce
Jak wynika z raportu, gminy wiejskie oprócz działań polegających na udzielaniu dotacji na wymianę źródeł ciepła, nie stosują najlepszych praktyk w walce ze smogiem. Jak podkreślają samorządowcy, tego typu pomoc często trafia do gospodarstw domowych o średnich lub relatywnie wysokich dochodach, czego efektem jest nieobejmowanie tym programem najuboższych. Jednocześnie gminy wiejskie, biorąc pod uwagę skalę inwestycji potrzebnych do uruchomienia programu „Czyste Powietrze”, nie były w stanie wspierać termomodernizacji budynków jednorodzinnych z własnych środków budżetowych.
– Obecnie gospodarstwa domowe o najniższych dochodach są zmuszone do korzystania z paliw najtańszych, a tym samym o bardzo niskiej jakości, spalanych często w piecach zasypowych o przestarzałej technologii. Bariery finansowe to również główny powód, dla którego w walce ze smogiem na obszarach wiejskich nie wykorzystuje się potencjału odnawialnych źródeł energii. Obecny kształt programu „Czyste Powietrze”, który jest aktualnie kluczowym instrumentem walki ze smogiem – jak wynika z raportu – poprzez brak wystarczających mechanizmów służących finansowaniu OZE nie przyczynia się do likwidacji tej bariery. Dlatego też potencjał ograniczania kosztów ogrzewania, wynikający z kompleksowej termomodernizacji budynków jednorodzinnych i dający przestrzeń na zmianę źródła ciepła na zeroemisyjne – oparte na OZE, może zostać zmarnowany. Ponadto wyniki badań wskazują, że o ile prosumencki model pozyskiwania ciepła może być atrakcyjny dla konsumentów przy obecnym systemie regulacyjnym, to wymaga on dodatkowych instrumentów polityki publicznej – dodaje dr Krzysztof Księżopolski, Prezes ISECS, autor raportu.
Jak wynika z raportu „Wykorzystanie potencjału OZE w walce ze smogiem na terenach wiejskich” o ile dzięki wdrażanemu od września 2018 roku rządowemu programowi „Czyste Powietrze” i zakładanej w nim kompleksowej termomodernizacji budynków jednorodzinnych uda się zredukować emisję głównych składników smogu, to dopiero wymiana źródeł ciepła na zeroemisyjne pomoże zmniejszyć ten poziom prawie dwukrotnie, tj. benzo(a)piremu o 78%, pyłów PM2,5 o 41% i pyłów PM10 o 40%.
Niewykorzystany potencjał OZE
Podczas spotkania w Ustroniu został również zaprezentowany szereg rozwiązań opartych na idei wykorzystania odnawialnych źródeł energii (OZE) jako alternatywy do tych, opartych na piecach na paliwo stałe. Analiza rozwiązań zawartych w programie „Czyste Powietrze” pokazuje, że obok roli samorządów, pomija on również m.in. kwestię klastrów oraz spółdzielni energetycznych. W programie jako potencjalne źródło ciepła nie zostały również uwzględnione biogazownie, które mogłoby nie tylko zaspokajać zapotrzebowanie na energię mieszkańców obszarów wiejskich, ale także wpływać na rozwój tych terenów.
Zdaniem Fundacji EFRWP program „Czyste Powietrze” powinien zostać uzupełniony o wprowadzenie mechanizmów promujących przejście z paliw stałych na odnawialne źródła energii, określenie docelowego modelu pozyskiwania ciepła, tj. np. zastosowanie pomp ciepła wspartych instalacją OZE (np. fotowoltaiczną).
– Energetyka prosumencka to nie tylko narzędzie do walki o czyste powietrze na polskiej wsi, ale także impuls do rozwoju obszarów wiejskich. Powstawanie klastrów i spółdzielni energetycznych, dostarczanie surowców wykorzystywanych do produkcji energii oraz zapewnienie jej stabilnych dostaw do gospodarstw rolnych to również szansa na rozwój przedsiębiorczości – małych i średnich firm, przetwórstwa czy innych form działalności, związanych nie tylko z rolnictwem – podsumowuje Krzysztof Podhajski, Prezes Zarządu Fundacji EFRWP.
Celem konferencji „Walka ze smogiem na obszarach wiejskich i uzdrowiskowych” oraz planowanej w jej ramach dyskusji było wypracowanie zasad oraz poznanie „najlepszych praktyk” służących efektywnej współpracy między rządem, a samorządem w walce ze smogiem. Do udziału w konferencji zostali zaproszeni przedstawiciele powiatów, gmin oraz sołectw z woj. śląskiego. Konferencja odbyła się 15 kwietnia w Ustroniu.
Raport „Wykorzystanie potencjału OZE w walce ze smogiem na terenach wiejskich” to kolejna inicjatywa Fundacji Europejski Fundusz Rozwoju Wsi Polskiej na rzecz rozwoju odnawialnych źródeł energii. Od 2016 roku Fundacja jest również organizatorem cyklu międzynarodowych konferencji „Energia, Środowisko, Rolnictwo” poświęconego problematyce bezpieczeństwa energetycznego, środowiska i rolnictwa – fundamentom zrównoważonego rozwoju obszarów wiejskich w Polsce. Ich celem jest wypracowanie rozwiązań służących zmniejszeniu ubóstwa energetycznego na terenach wiejskich, podnoszeniu stanu świadomości ekologicznej, aktywizacji lokalnych społeczności oraz ożywieniu gospodarczemu na polskiej wsi.
Europejski Fundusz Rozwoju Wsi Polskiej
