Projekt Strategii dla Ciepłownictwa do 2040 roku przewiduje wzrost udziału OZE i spadek emisji CO2

W projekcie Strategii dla Ciepłownictwa do 2040 roku poza przedstawieniem stanu obecnego i docelowego, znalazł się również zakres działań administracyjno-regulacyjnych mający na celu wsparcie sektora ciepłowniczego. 

Pierwszym punktem wyszczególnionym w projekcie strategii jest wprowadzenie hierarchii źródeł ciepła. W dokumencie możemy przeczytać: – Konieczne jest wdrożenie poszerzonej hierarchii uwzględniającej więcej zmiennych i źródeł ciepła zgodnie z wnioskami z niniejszego dokumentu. Poszerzona hierarchia powinna w pierwszej kolejności uwzględniać paliwa dostępne lokalnie, w tym: OZE, frakcja kaloryczna odpadów, której recykling jest niemożliwy, ciepło odpadowe z  procesów przemysłowych.

Znalazła się również propozycja kolejności zakupu ciepła przez dyspozytora:

1. Cały strumień ciepła pochodzącego z instalacji termicznego przekształcania odpadów (ITPO), w ilości wynikającej z udziału ilości paliw stanowiących pozyskiwane lokalnie odpady, w całym strumieniu paliw zużywanych do procesu spalania w tej jednostce (priorytet pracy w podstawie).
2. Cały strumień ciepła odpadowego, w tym z odzysku z procesów przemysłowych a także np. pompy ciepła ze ścieków lub rewersyjne (priorytet pracy w podstawie).
3. Geotermia, pompy ciepła inne niż kwalifikujące się do pkt 2, instalacje solarne w pracy na powrocie nośnika lub pod krzywą ciepłowniczą.
4. Ciepło pochodzące z pozostałych instalacji OZE w ilości wynikającej z udziału ilości paliw stanowiących odnawialne źródła energii w całym strumieniu paliw zużywanych do procesu spalania w tej jednostce (priorytet pracy w podstawie).
5. Cały strumień ciepła z zespołu źródeł (w skład którego wchodzi przynajmniej jedna jednostka kogeneracyjna) dostarczający ciepło do jednego systemu ciepłowniczego, gdy cały zespół źródeł zapewnia efektywność tego systemu ciepłowniczego i spełnia wszelkie normy środowiskowe oraz zapewnia ciepło o odpowiednim współczynniku nakładu energii nieodnawialnej w_p,c < 0,4 (priorytet pracy w podstawie).
6. Cały strumień ciepła z jednostki wysokosprawnej kogeneracji (praca pod krzywą ciepłowniczą, a w przypadku, gdy w systemie istnieje kilka źródeł proporcjonalna w stosunku do innych źródeł).
7. Pozostałe rodzaje ciepła (praca proporcjonalna w stosunku do innych źródeł).

• Podmioty odpowiedzialne: minister właściwy ds. energii.
• Czynność: wprowadzenie i aktualizowanie hierarchii źródeł ciepła.
• Okres: 2025-2040.
• Oczekiwany efekt: wsparcie alternatywnych źródeł ciepła w największych systemach ciepłowniczych.

Kontrybucja do celu: ograniczania emisji CO2 i wzrostu udziału OZE

Drugim elementem regulacyjnym jest wprowadzenie systemu gwarancji pochodzenia ciepła systemowego wytwarzanego z odnawialnych źródeł energii.

Gwarancja pochodzenia ciepła systemowego wytwarzanego z odnawialnych źródeł energii w instalacjach odnawialnego źródła energii, będzie dokumentem poświadczającym odbiorcy końcowemu wartości środowiskowe wynikające z unikniętej emisji gazów cieplarnianych oraz, że określona w tym dokumencie ilość ciepła wprowadzonego do sieci została wytworzona z odnawialnych źródeł energii w  instalacjach odnawialnego źródła energii.

Wprowadzenie systemu gwarancji pochodzenia ciepła z OZE jest zgodne z dyrektywą RED II i  zostanie zaimplementowane przez nowelizację ustawy o odnawialnych źródłach energii

• Podmioty odpowiedzialne: minister właściwy ds. energii.
• Czynność: wprowadzenie do funkcjonującego systemu gwarancji energii elektrycznej, gwarancji pochodzenia ciepła systemowego wytwarzanego z odnawialnych źródeł energii.
• Okres: 2023.
• Oczekiwany efekt: dzięki zwiększającej się świadomości społecznej w sprawach środowiska, gwarancje staną się dodatkowym atutem dla klientów i motywacją dla przedsiębiorstw.
• Kontrybucja do celu: wzrost udziału OZE.

Trzecim elementem wsparcia ma być zmiana w modelu taryfowania.

Aktualny model kształtowania cen i stawek ciepła bazuje na dwóch podejściach:

• Kosztowym, w przypadku taryf dla ciepła wytworzonego w źródłach nie będących jednostkami kogeneracji i taryf dystrybutorów ciepła – ta metoda polega na analizie uzasadnionych kosztów prowadzenia działalności gospodarczej, uzasadnionych kosztów modernizacji i rozwoju oraz ochrony środowiska, uzasadnionej wielkości zwrotu z kapitału zaangażowanego w działalność. Na podstawie tej analizy ustalany jest planowany przychód, który jest podstawą do kalkulacji cen i  stawek opłat.
• Z zastosowaniem wskaźnika referencyjnego i średnich cen ciepła dla czterech grup stosowanych paliw – dla ciepła wytworzonego w jednostkach kogeneracji. Średnie ceny ciepła publikowane są przez Prezesa URE. Podejście to można uznać za benchmark, bazujący na średnich cenach ciepła ustalanych na podstawie kosztów uzasadnionych i uzasadnionego zwrotu z kapitału.

Podstawowym powodem konieczności zmiany zasad ustalania taryf jest trwałe niedofinansowanie przedsiębiorstw z sektora ciepłowniczego, które skutkuje ograniczonymi możliwościami inwestycyjnymi. Wskazuje na to przede wszystkim badanie Prezesa URE, w którym wskazuje się rentowność przedsiębiorstw wytwarzających i dystrybuujących ciepło na pograniczu opłacalności prowadzenia działalności gospodarczej, która maleje od 2016 roku do ujemnej rentowności wykazanej w  2019 roku.

Zgodnie z analizą, zmiany rozporządzenia Ministra Klimatu z dnia 7 kwietnia 2020 roku w sprawie szczegółowych zasad kształtowania i kalkulacji taryf oraz rozliczeń z tytułu zaopatrzenia w ciepło nastąpią w zakresie:

• zagwarantowania odrębnej oceny strumienia przychodów ustalonych na bazie kosztów uzasadnionych od ustalania wielkości strumienia planowanego zwrotu z kapitału tak, żeby w  postępowaniu o zatwierdzenie taryfy dla ciepła umożliwić przedsiębiorstwom energetycznym uzyskanie zagwarantowanej wielkości zwrotu z kapitału,
• wskazanie wielkości możliwych zmian dla poszczególnych pozycji kosztowych, mających na celu zrównoważenie interesów odbiorców i  przedsiębiorstw energetycznych oraz usprawnienie procesu taryfowania.

Dodatkowo, analiza możliwości zmiany rozporządzenia, a w niektórych przypadkach ustawy – Prawo energetyczne na potrzeby zmieniającego się otoczenia regulacyjnego, w szczególności umożliwienie stosowania nowych technik i technologii związanych z koniecznością stosowania źródeł OZE w  ciepłownictwie, co pociąga za sobą konieczność obniżenia temperatur nośnika w sieciach oraz pojawienie się rozproszonych źródeł ciepła, a także rozwoju dostaw chłodu sieciowego i sprzedaży ciepła do agregatów absorpcyjnych i adsorpcyjnych oraz stosowania magazynów ciepła:

• zmiany zasad koncesjonowania,
• analiza przepisów zawartych w art. 7b ustawy w kierunku zapewnienia bardziej rygorystycznego obowiązku przyłączania obiektów do sieci ciepłowniczej, zarówno ze strony przedsiębiorstw energetycznych, jak i projektantów nowopowstających obiektów,
• zmiana modelu taryfowego z uwzględnieniem większego zastosowania metod analizy porównawczej,
• zagwarantowanie minimalnego zwrotu z zaangażowanego kapitału dla inwestycji w OZE,
• zastosowanie ceny pułapowej, jako wielkości maksymalnej możliwej do ustalania w umowach z odbiorcami ciepła.

• Podmioty odpowiedzialne: minister właściwy ds. energii, URE.
• Czynność: wprowadzenie gruntownych zmian w taryfowaniu.
• Okres: 2022 – 2025.
• Oczekiwany efekt: zwiększenie motywacji do inwestowania w sektorze, uproszczenie procedur, ułatwienia dla małych źródeł odnawialnych.
• Kontrybucja do celu: wzrost udziału OZE, wzrostu ilości gospodarstw domowych wykorzystujących ciepło systemowe.

Kolejnym elementem wsparcia regulacyjnego jest umożliwienie wprowadzenia do obiegu chłodu z ciepła systemowego.

Ma to związek z większym udziałem w systemie ciepłowniczym jednostek gazowych. Aby usprawnić i uelastycznich ich funkcjonowanie, planuje się rozwój nowych zastosowań tj. trigeneracji. Trigeneracja oznacza uzyskanie trzeciego obok ciepła i energii elektrycznej produktu z jednostek kogeneracji – chłodu. W absorberach z wytworzonego ciepła produkowany jest chłód, przez co rentowność elektrociepłowni wzrasta w  okresie letnim.

Wdrożenie produkcji chłodu do polskich systemów ciepłowniczych stoi przed szeregiem wyzwań: zbyt niska temperatura czynnika roboczego używanego w systemie poza okresem grzewczym, niska elastyczność instalacji, konieczność rozbudowy infrastruktury. Prace rozwojowe nad implementacją trigeneracji do krajowych systemów powinny być prowadzone przez polskich naukowców, we współpracy z przemysłem i administracją publiczną w hubach naukowo-technologicznych.

Konieczne jest dostosowanie regulacji do łatwiejszego prowadzenia działalności związanej z  trigeneracją. W planach jest wyłączenie dostaw chłodu z procesu taryfowania przez Prezesa URE. Jako nowa, potencjalnie kosztowna technologia, trigeneracja powinna mieć możliwość swobodnego rozwoju w  oparciu o umowy cywilnoprawne pomiędzy producentami a odbiorcami. Poza wsparciem regulacyjnym, trigeneracja będzie mogła liczyć na wsparcie finansowe ze środków publicznych

• Podmioty odpowiedzialne: minister właściwy ds. energii, URE, NFOŚiGW.
• Czynność: zmiany w regulacjach dotyczących chłodu z ciepła sieciowego, wsparcie finansowe.
• Okres: 2022-2040.
• Oczekiwany efekt: rozwój chłodu sieciowego w Polsce.
• Kontrybucja do celu: implementacja nowych technologii.

Piątym elementem jest wsparcie najuboższych odbiorców ciepła systemowego, narażonych na wzrosty kosztów pozyskania ciepła.

Ze względu na wzrost kosztów surowców oraz potrzebę inwestycji w modernizację środków wytwórczych oraz utrzymanie sieci, wzrosną koszty ciepła systemowego. Konieczne zatem jest stworzenie mechanizmu wsparcia najbardziej narażonych odbiorców aby nie doprowadzić do wzrostu narażonych na tzw. ubóstwo energetyczne.

Mechanizmy i narzędzia wsparcia będą zależały od rozwoju sytuacji na rynkach energii i paliw oraz zidentyfikowanych  potrzeb mieszkańców.

• Podmioty odpowiedzialne: minister właściwy ds. energii, samorządy terytorialne.
• Czynność: prowadzenie działań osłonowych mających na celu ograniczenie ubóstwa energetycznego.
• Okres: 2021-2050.
• Oczekiwany efekt: podtrzymanie wsparcia społecznego dla procesu transformacji ciepłownictwa, ograniczenie ilość odłączeń od sieci ciepłowniczych.
• Kontrybucja do celu: wzrostu ilości gospodarstw domowych wykorzystujących ciepło systemowe.

Szóstym i ostatnim punktem wsparcia regulacyjnego jest wparcie realizacji gminnych planów rozwoju zaopatrzenia w ciepłownictwo, energie elektryczną i paliwa gazowe.

Stworzenie założeń planu, w oparciu o wymagania Strategii dla ciepłownictwa oraz PEP 2040 powinno być obowiązkowe w przypadku ubiegania się o wsparcie finansowe ze środków publicznych, zarówno krajowych jak i unijnych. Głównym celem oraz jednocześnie wymogiem w sektorze dostaw ciepła, stawianym w niniejszej Strategii byłoby doprowadzenie lokalnych systemów ciepłowniczych do statusu efektywnego.

– Należy wziąć pod uwagę ograniczone możliwości urzędów lokalnych i ułatwić wykonanie tego zadania poprzez zwiększenie środków na szkolenie doradców energetycznych. Obecnie funkcjonuje program kształcenia ekspertów energetycznych dla jednostek administracji terytorialnej w ramach Projektu  „Ogólnopolski system wsparcia doradczego dla sektora publicznego, mieszkaniowego oraz przedsiębiorstw w zakresie efektywności energetycznej oraz OZE”. Program jest prowadzony przez Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska, we współpracy z wojewódzkimi funduszami ochrony środowiska. W ramach projektu, poza organizacją szkoleń pracowników gmin, zatrudnieni doradcy wspierają samorządy w  zakresie przeprowadzania inwestycji w OZE oraz podczas tworzenia Planu Gospodarki Niskoemisyjnej. Według  aktualnych danych, zostało przeszkolone ok. 1600 osób – czytamy w dokumencie.

• Podmioty odpowiedzialne: minister właściwy ds. energii, JST.
• Czynność: wyegzekwowanie obowiązku sporządzania planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe.
• Okres: 2023-2030.
• Oczekiwany efekt: 100% gmin z planem zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe oraz z ekspertem do spraw energetycznych w 2030 roku.
• Kontrybucja do celu: wzrost ilości gospodarstw domowych wykorzystujących ciepło systemowe.

Ciepłownictwo może liczyć w procesie transformacji na szereg funduszy wsparcia zarówno krajowych jak i europejskich.

Opracował Mariusz Marszałkowski