ANALIZA
Andrzej P. Sikora
Mateusz P. Sikora
Instytut Studiów Energetycznych Sp. z o.o
Według danych dostarczonych przez AIS1 – strona internetowa lokacji statków MarineTraffic – tankowiec LNG „WilPride” (bandera norweska, nośność (DWT): 87677 i pojemności ładunku LNG 156007 CBM) w Barbórkę rano dostarczył ładunek z Sabine Pass do FSRU Toscana2, gazoportu znajdującego się na włoskim wybrzeżu między Livorno i Pizą. To pierwsza dostawa LNG ze Stanów Zjednoczonych do Włoch, a w ogóle czwarta dostawa amerykańskiego surowca do Europy, kiedy od lutego 2016 r. zaczął działać terminal skraplający Cheniere’s Sabine Pass. Od lutego 2016 r. wysyłali już ponad 40 ładunków wyprodukowanych z dwóch linii upłynniania gazu ziemnego i większość z nich lądowała w Ameryce Łacińskiej, a także w Afryce, Azji i Europie3. To pokazuje, że USA ma możliwość stać się trzecim co do wielkości dostawcą LNG na świecie do roku 2020, korzystając z pięciu terminali znajdujących się wzdłuż wybrzeża Zatoki Meksykańskiej. Szkoda, że najbliższy nam terminal w Maryland – Dominion Cove Point LNG jest jeszcze w powijakach4. Pisaliśmy w maju tego roku, że „rynek LNG wchodzi w nową fazę”. Następuje jego rozwój – większa ilość graczy powoduje większą przewidywalność rynku i stabilizację cen.
Wzrost płynności rynku skutkuje większym zainteresowaniem instytucji finansowych – w rezultacie pojawiają się nowe instrumenty finansowe i jeszcze większe zainteresowanie. Dzięki deregulacji rynków i powszechnym stosowaniu przetargów reguły gry stają się bardziej przejrzyste.
Przy dużej podaży klienci gotowi są na upłynnienie rynku, jego liberalizację, odejście od przynajmniej części kontraktów długoterminowych na rzecz dostaw spot oraz zwiększenie bezpieczeństwa dostaw5. Głównym argumentem, wielokrotnie już przez nas przytaczanym, jest czas transportu, a co za tym idzie jego koszt. Potwierdza to strona japońska mówiąc, iż transport amerykańskiego LNG ze Stanów Zjednoczonych do Japonii trwa 20 dni, transport do Europy wynosi tylko około 10. Przypomnijmy, że to otwarcie nowej części Kanału Panamskiego pozwoliło zredukować czas transportu do 20 dni z 34 dni przy założeniu trasy wokół południowych wybrzeży Afryki lub z 31 dni wybierając transport przez Kanał Sueski6. Jednocześnie, otwarcie kanału spowodowało redukcję z 20 do około 8/9 dni drogi w kierunku Ameryki Południowej.
Spadek cen LNG połączony ze wzrostem wielkości rynku spowodował, iż znacznie zmieniła się jego elastyczność. Producenci i konsumenci mają coraz większą swobodę wyboru partnerów działalności. Wykorzystanie rozliczeń – kontraktów swap może w znaczący sposób wpłynąć ciągle kreujący się światowy rynek LNG. Pamiętajmy, że LNG umożliwia znaczną dywersyfikację chociaż nie każdy ładunek LNG jest identyczny – gaz skroplony (podobnie jak klasycznie ropa naftowa) różni się składem; różni się też infrastruktura terminali – nie każdy system załadowczo-rozładowczy zainstalowany na statku wszędzie pasuje. Nie zmienia to jednak faktu, że przy prognozowanej nadpodaży na rynku LNG oraz niskich cenach surowca kontrakty swap mogą się okazać bardzo ciekawą alternatywą dla japońskich firm”.7 Ale także dla Europy.
18 listopada 2016 roku anonsowaliśmy8 o dorocznym opracowaniu WEO 2016 – World Energy Outlook 2016, opublikowana 16 listopada 2016 roku analiza Międzynarodowej Agencji Energetycznej (MAE) – w scenariuszu New Policies Scenario pojawia się prognoza, że światowy popyt na gaz ziemny będzie wzrastał średnio o 1,5 proc. rocznie do 2040 roku. Agencja podkreśla, iż gaz ziemny to surowiec najszybciej rozwijający się spośród paliw kopalnych, który zwiększa swój udział w światowym popycie na energię pierwotną z 21 proc. obecnie do 24 proc. w 2040 roku. Parę dni wcześniej (7 listopada 2016 roku) MAE opublikowała, po raz pierwszy, ale informując, że będzie robić to corocznie, opracowanie „Global Gas Security Review. How Flexible are LNG Markets in Practice? IEA 2016” (RAPORT) dotyczące już szczegółowo gazu ziemnego9, przede wszystkim koncentrując się na zagadnieniach związanych z LNG i elastycznością rynku dla tego surowca.
MAE podkreśla, że „system energetyczny staje się coraz bardziej globalny i wzajemnie powiązany, wyzwania dla bezpieczeństwa gazowego ewoluują. Obecny okres nadpodaży gazu – napędzany przez nadwyżki zdolności produkcyjnych na rynku LNG – nie powinny przesłaniać znaczenia globalnego bezpieczeństwa gazowego”. Dalej pokazuje, że „obecna sytuacja może prowadzić do fałszywego poczucia komfortu w temacie bezpieczeństwa gazowego, który może szybko wyparować, gdy pojawią się warunki dla zmiany rynku” – bo czy dziś ktoś chce jeszcze pamiętać koniec pierwszej dekady XXI wieku, kiedy cały wolumen LNG był zakontraktowany, a PGNiG negocjował dostawy katarskiego LNG w warunkach dalekich od tegoż komfortu. Raport analizuje również, jak zareagował świat, rynki LNG, na wypadek w Fukushimie „poprzez studia przypadków poświęconych Japonii i Europie. Oba regiony mają możliwość przełączania paliwa, ale także mogą stawić czoła zmianom strukturalnym, takim jak odejście od węgla i ciężkiego oleju opałowego, wpływając na elastyczność rynku gazu i zatrzymując zdolność do reagowania na ogólnoświatowe wstrząsy”.
Raport daje również odpowiedź na dwa krytyczne pytania: jak silnie jest osadzony dziś nadmiarowy upstream gazu ziemnego w łańcuchu skraplania LNG i jego dostaw do sieci i jak elastyczna jest produkcja LNG?
Także wcześniejsze „[…] analizy pokazywały, że uruchomienie nowych projektów LNG w Australii, Stanach Zjednoczonych i Rosji spowoduje znaczną nadwyżkę zainstalowanej mocy i według MAE (w scenariuszu New Policies Scenario) jej wzrost wyniesie około 8 proc. rocznie do 202010.
MAE, dzięki World Energy Outlook 2016, wysłała w świat także bardzo ważną informację. Agencja pisze, że dodatkowy import LNG do Europy jest ograniczony po pierwsze przez powolny wzrost popytu spowodowany głównie przez niski poziom wzrostu gospodarczego oraz poprawę efektywności. Po drugie, wpływ na to ma niska cena emisji CO2, a w konsekwencji ceny węgla. Po trzecie, Amerykanie wprost informują o możliwości konkurencyjnych dostaw rosyjskiego surowca.” Jeszcze silniej akcentuje to analizowany Raport. Zwraca uwagę, że elastyczność instalacji łańcucha LNG nie jest oczywista, a oczywiście mniejsza niż się powszechnie uważa. Ponad 15% zdolności skraplających świata dziś nie pracuje. To tak jakby Malezje i Indonezję razem wyłączyć z rynku światowego. I większość wyłączeń spowodowana jest brakiem surowca – brakiem gazu ziemnego! Pozostałe powody to względy techniczne i wymogi bezpieczeństwa. Ale z drugiej strony raz włączona instalacja pracuje tak jakby w podstawie. Nie można swobodnie instalacji tych włączać i wyłączać. To oznacza brak wolnych mocy skraplających dla dostaw spot. Technologia wymusza zawieranie kontraktów długoterminowych i polowanie odbiorców na okazje, które zdarzają się wyjątkowo. Oznacza to także, że pierwszy raz w historii rynku węglowodorowego (nigdy nie charakteryzował się cyklicznością!) możemy zacząć obserwować cykliczność pracy instalacji LNG, co spowoduje przełożenie na próbę wymuszenia cykliczności wydobycia (produkcji, jak ładnie mówią Anglosasi) gazu ziemnego. I tu mamy kolejną nowość, bo taka cykliczność (przewidywalność) rysuje się przy możliwościach technologii szczelinowania hydraulicznego złóż węglowodorów niekonwencjonalnych. Jednakże ani amerykańskie, ani tym bardziej australijskie (metan z pokładów węgla – CBM!) instalacje skraplające nie są projektowane do użycia poniżej zaprojektowanej mocy znamionowej. Nie mają zaplanowanej/zaprojektowanej elastyczności.
Elastyczność pojawi się więc raczej dzięki elastyczności wydobycia z nowych kierunków i spowoduje przekierowanie surowca tam, gdzie będzie bardziej potrzebny, gdzie klient będzie gotów więcej za niego zapłacić. Jednak, jak podkreślają autorzy Raportu, dla Europy oznaczać to będzie przede wszystkim arbitraż pomiędzy ceną gazu ziemnego w rurze, a możliwą dostawą LNG. Arbitraż taki może spowodować pojawienie się transakcji swap na rynku europejskim. Transakcja swap jest to umowa pomiędzy stronami polegająca na wymianie przedmiotu transakcji, w tym przypadku LNG.
W praktyce wygląda to tak, że jedna strona kontraktu zwana dajmy na to „pierwszą stroną” dostarcza gaz „drugiej stronie” w miejsce, które jest bardziej preferowane przez tą stronę, a w zamian za to „druga strona” zobowiązuje się na dostarczenie (bezpośrednio lub za pośrednictwem przewoźnika (-ów)) energetycznie równoważną ilość gazu „pierwszej stronie” lub też trzeciemu odbiorcy lub przedstawicielowi tej strony1. Celem jest oczywiście zmniejszenie kosztów. Przykładem transakcji, której przedmiotem jest wymiana zakontraktowanych ładunków LNG jest zawarty w tym roku kontrakt pomiędzy francuskim gigantem energetycznym grupą Total a przedstawicielem indonezyjskiego rynku LNG spółką Pertamina. W ramach tej umowy swap od 2020 roku Total ma zakupić około 0,4 mln ton (0,55 mld m³) rocznie skroplonego gazu ziemnego pochodzącego z terminala Corpus Christie i przeznaczonego dla firmy Pertamina (kontrakt pomiędzy Cheniere Energy a Pertamina). Równolegle natomiast Total ma dostarczyć indonezyjskiej spółce od 0,4 (0,55 mld m3) do 1 mln ton (1,38 mld m3) LNG rocznie przez okres 15 lat od 2020 roku. Gaz ma pochodzić z globalnego portfela firmy Total. Czy nie jest to wyobrażalne dla pary QATARGAS / GAZPROM EXPORT?
Wracając do Raportu wskazujemy za autorami, że w latach 2011-2015 wykorzystanie infrastruktury LNG spadło w Europie z 45% do 25% i to przy oddaniu do użytkowania terminala LNG w Świnoujściu. W tym okresie zdolności wzrosły ze 179 mld m³ do 211 mld m³ ale ten spadek wykorzystania zatrzymał się w 2015 roku.
Raport bardzo ciekawie przedstawia możliwość wymiany paliw pomiędzy węglowodorami, a węglem do wytwarzania energii elektrycznej. Polityka UE promująca zasoby odnawialne praktycznie wymusza odchodzenie od węgla (mimo ograniczonego ciągle wyłączania elektrowni węglowych) doprowadziła do pojawienia się nadwyżek energii.
Warto jeszcze podkreślić rolę i znaczenie magazynów dla gazu ziemnego. Ten obszar zajmuje znaczną część dokumentu. Szczególnie Europa, która jest silnie uzależniona od importu tego surowca, a także od fluktuacji i możliwej zmiany dostawcy musi bardziej skoncentrować się na magazynowaniu. Wynikiem małego zróżnicowania ceny pomiędzy zimą a latem jest brak zainteresowania zdolnościami magazynowymi i ich wykorzystywaniem czy zamawianiem dla celów komercyjnych. Duża zmienność zapotrzebowania na ten surowiec pomiędzy latem i zimą powoduje, że brak odpowiednich pojemności daje dużą ekspozycję na ryzyko związane z brakiem możliwości realizacji zwiększonych dostaw natychmiastowych (tzw. spot). Przywołamy tu jeden tylko, ale za to bardzo ciekawy rysunek (Rys. 2) pokazujący podejście do magazynowania gazu ziemnego w Europie.
Rys. 1 Magazynowanie gazu versus bezpieczeństwo dostaw, Źródło: Raport na podstawie „The Role of Gas Storage in Internal Market and in Ensuring Security of Supply.”
Na żółto zaznaczona Dania, gdzie obowiązek magazynowania ma operator system przesyłowego, na zielono dostawca gazu, na niebiesko magazynowanie strategiczne oraz na szaro – brak obowiązku magazynowania, który dotyczy rynków najbardziej otwartych i płynnych jak Wielka Brytania i Niemcy.
Na zakończenie chcielibyśmy jeszcze wskazać, że w Raporcie dodatkowo, specjalnie niejako opisano rynek Ukrainy, gdzie zużycie gazu ziemnego dramatycznie spadło, a zapasy magazynowe są najniższe od lat. Problem ten poruszaliśmy jeszcze w opracowaniu z października 2015 roku2, a temat dylematów i zmartwień ukraińskich powraca rokrocznie, brakuje tylko bezpiecznych rozwiązań. Dlatego też, warto dziś zwrócić specjalną uwagę na tą publikację IAE licząc, że na trwale wpisze się w potrzeby unii energetycznej – o ile powstanie.
W momencie zakrętu dziejowego, wyborów w Austrii, referendum we Włoszech, bardzo silnie zarysowujących się separatyzmów, izolacjonizmów i braku otwartości na to co zewnętrzne, po dłuższym okresie czasu OPEC uzyskał jednomyślność co do ograniczenia wydobycia. OPEC uzgodniło zmniejszenie od 1 stycznia 2017 roku poziomu wydobycia o 1,2 mln do 32,5 mln baryłek dziennie. Co prawda Jeff Colgan, profesor na Uniwersytecie Browna, wskazał w FT, że od 1982 roku OPEC była oszukiwana przez swoich członków przez 96 proc. czasu, i stwierdził, że ta ostatnia umowa będzie „dla większości bezsensowna”. Na porozumieniu, jeśli rzeczywiście będzie przestrzegane, zyska przede wszystkim cały sektor łupkowy w Stanach Zjednoczonych, który znakomicie pokazał jak bardzo był odporny na bessę i spadki cen surowców. Tym właśnie jest dziś szeroko rozumiana elastyczność wydobycia…
1 Ministry of Petroleum and Natural Gas, „Guidelines on Swapping of Natural Gas”, 2011r.
2 Kaliski M., Sikora A., Sikora M., „Who will fill the Ukrainian gas storage facilities?”, Polityka Energetyczna – Energy Policy Journal ISSN 1429 – 6675, Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energią PAN, Tom 18 Zeszyt 3, str. 61-74, październik 2015 – http://www.min-pan.krakow.pl/pliki/czasopisma/polityka%20energetyczna/PE201555/06-str-61-74.pdf
3 https://www.marinetraffic.com/pl/ais/home/centerx:18/centery:41/zoom:8 (dostęp 3 grudnia 2016 r.)
4 shareholding: Endesa Europa SL (Endesa) with 30.5%, IRIDE Mercato with 30.5%, OLT Energy Toscana (OLT-E) with 23% and Golar Offshore Toscana with 16%. http://www.hydrocarbons-technology.com/projects/livorno/
5 Sikora A., Sikora M., „Gaz ziemny – Rosja łatwo nie odda swojej strefy wpływów” (Natural gas – Russia will not give up its sphere of influence), CIRE, 24.10.2016 – http://cire.pl/item,136160,13,0,0,0,0,0,gaz-ziemny—rosja-latwo-nie-odda-swojej-strefy-wplywow.html
6 Sikora A., Sikora M., „U.S. LNG czyli price is still the king”, CIRE, 17.05.2016 – http://www.cire.pl/item,129411,13,0,0,0,0,0,us-lng-czyli-price-is-still-the-king.html/
7 Sikora M., Sikora A., „Ekonomia, a swap LNG” (Economy and LNG Swaps), Biznes Alert, 3.08.2016 – http://biznesalert.pl/ekonomia-a-swap-lng-analiza/
8 http://www.eia.gov/todayinenergy/detail.cfm?id=26892
9 Sikora M., Sikora A., „Ekonomia, a swap LNG” (Economy and LNG Swaps), Biznes Alert, 3.08.2016 – http://biznesalert.pl/ekonomia-a-swap-lng-analiza/
10 Sikora A., Sikora M., „Gaz ziemny na wodzie” (Gas on water), CIRE, 18.11.2016 – http://cire.pl/item,137358,2,0,0,0,0,0,gaz-ziemny-na-wodzie.html
11 Global Gas Security Review. How Flexible are LNG Markets in Practice? IEA 2016 https://www.iea.org/publications/freepublications/publication/GlobalGasSecurityReview2016.pdf (RAPORT)
12 Sikora A., Sikora M., „Nadchodzą ciekawe czasy?” Rośnie atrakcyjność LNG na spocie (ANALIZA)”, Biznes Alert, 1.07.2016 – http://biznesalert.pl/nadchodza-ciekawe-czasy-rosnie-atrakcyjnosc-lng-spocie-analiza/
