Postępująca transformacja energetyczna najczęściej utożsamiana jest z odchodzeniem od źródeł energii opartych na węglu na rzecz odnawialnych źródeł energii takich jak np. energia wiatru czy słońca. Przejście na niskoemisyjne źródła energii zaczyna jednak w większym stopniu dotykać sektora gazowego, czego wyraz coraz częściej można znaleźć w unijnych dokumentach – piszą Jan Sakławski i Wojciech Modzelewski, prawnicy z kancelarii Brysiewicz i Wspólnicy.
Europejski Bank Inwestycyjny (dalej: EBI) w projekcie polityki kredytowej dla sektora energetycznego z 24 lipca 2019 r.[1] wskazał, że od 2021 r. nie będzie wspierał inwestycji związanych z innym gazem niż gazem kwalifikującym się jako niskoemisyjny. Oznacza to, że na wsparcie od EBI będą mogły liczyć tylko takie projekty gazowe, które będą dostosowywały istniejącą infrastrukturę pod niskoemisyjne gazy lub pod mieszaninę tych gazów z gazem ziemnym. Kolejnym impulsem do zmian w sektorze gazu ziemnego będzie następny, czwarty pakiet gazowy (ang. Gas Package 2020), którego kształt Komisja Europejska najprawdopodobniej zaprezentuje w przyszłym roku 2020. Z doniesień prasowych i stanowisk prezentowanych przez zainteresowane podmioty wynika, że czwarty pakiet gazowy będzie w znacznej mierze poświęcony regulacjom gazów ze źródeł odnawialnych i tzw. sector coupling, czyli łączeniu sektora elektroenergetycznego z gazowym. Polska nie powinna pozostawać na marginesie tego trendu.
Zmiany w finansowaniu
Trzeba zwrócić uwagę na ryzyko że w najbliższej przyszłości infrastruktura gazowa będzie mogła liczyć na unijne wsparcie finansowe tylko w kontekście przystosowywania istniejącej sieci gazowej pod transport gazów ze źródeł odnawialnych takich jak wodór [2]. W dyrektywie w sprawie promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych przyjętej w ramach pakietu zimowego znalazła się zachęta dla państw członkowskich do rozszerzenia gwarancji pochodzenia na gazy ze źródeł odnawialnych (w tym na wodór) oraz postanowienia o zobowiązaniu operatorów systemów gazowych do publikowania osobnych taryf przyłączeniowych za przyłączanie gazu z odnawialnych źródeł w oparciu o obiektywne, przejrzyste i niedyskryminacyjne kryteria. Pytanie, które na ten moment pozostaje bez odpowiedzi, to czy regulacje unijne wprowadzą szczegółowe klasyfikacje wodoru. Innymi słowy, czy będzie np. dopuszczalne mieszanie (ang. blending) wodoru z gazem ziemnym, a jeśli tak, to w jakich proporcjach, by mógł on zostać uznany za gaz niskoemisyjny.
W Polsce cały czas brakuje dokumentu strategicznego, który w sposób wyczerpujący wskazałby kierunek rozwoju technologii wodorowych. Zarówno Polityka Energetyczna Polski do 2040 r. [3], jak i Krajowy plan na rzecz energii i klimatu [4] w niewielkim zakresie odnoszą się do wykorzystywania wodoru. Dotychczasowy projekt Polityki Energetycznej Polski do 2040 r. w zakresie wodoru wskazuje, że jego wykorzystanie przyczyni się optymalnego wykorzystania krajowych zasobów energetycznych oraz wdrożenia gospodarki o obiegu zamkniętym. Co w pewnym zakresie może być poczytywane jako sygnał dla rynku, że znaczenie wodoru w polskiej gospodarce będzie rosło. Należy zauważyć, że podmioty chcące rozwijać technologie oparte o wodór potrzebują długoterminowego dokumentu strategicznego, który gwarantowałby pewność uwarunkowań biznesowych. Warto dla przykładu wskazać na projekt Krajowego planu na rzecz energii i klimatu opracowanego przez Wielką Brytanię [5], w którym przewidziano ponad 25 mln funtów na badania w zakresie wykorzystania wodoru w ciepłownictwie oraz badania możliwości wykorzystania wodoru w gospodarstwach domowych, wodór został również zidentyfikowany jako jeden z obszarów energetyki leżący w obszarze zainteresowania Wielkiej Brytanii.
Transport i magazynowanie
Wodór może być przesyłany systemem gazociągów lub w ruchu drogowym w cysternach lub w naczepach ze sprężonym wodorem. Ze względu na właściwości wodoru, aktualny stan gazociągów nie pozwala na jego transport w dużych ilościach. Według danych polskiego operatora systemu przesyłowego obecna infrastruktura sieci przesyłowej pozwala na przesył w niektórych częściach systemu paliwa składającego się do 10% z wodoru [6]. Dlatego biorąc pod uwagę rosnące znaczenie wodoru jako mniej emisyjnego zamiennika dla gazu ziemnego, spółki z branży gazowniczej będą miały możliwość skorzystania z dofinansowań unijnych na programy pilotażowe lub na inwestycje mające na celu modernizacje sieci gazociągów pod transport wodoru. Przedsiębiorcy mogą również liczyć na krajowe programy dofinansowujące. Narodowe Centrum Badań i Rozwoju prowadzi program magazynowania wodoru, który realizowany jest według nowej formuły problem driven research [7]. 1 marca 2019 r. rozpoczęła się druga faza programu. Zakwalifikowanych zostało do niej pięciu wykonawców. Każdy z nich otrzyma nawet do 2,5 mln zł na realizację prac badawczo-rozwojowych. Zmagazynowany wodór może być wykorzystywany do zasilania ogniw paliwowych wytwarzających prąd elektrycznych w sposób bezpieczny dla środowiska. Należy jednak podkreślić, że aby „rewolucja wodorowa” się dokonała konieczne jest w pierwszej kolejności zidentyfikowanie popytu na wodór. Oznacza to, że w szczególności najwięksi odbiorcy gazu ziemnego powinni zadeklarować w jakim zakresie są w stanie dostosować swoje urządzenia pod wodór. Dopiero po identyfikacji skali popytu rynek będzie w stanie na niego odpowiedzieć.
Wykorzystanie w energetyce
Wykorzystanie wodoru często kojarzone jest z projektami Power-to-Gas (P2G) polegającymi na wytwarzaniu wodoru i tlenu w procesie elektrolizy nadmiaru generowanej energii przez np. wiatraki. Projekty pilotażowe P2G prowadzone są aktualnie w wielu europejskich państwach. Pewne jest, że, pomimo daleko mniejszej emisyjności, na poziomie unijnym gaz ziemny staje się powoli tak samo traktowany jak węgiel i istnieje ryzyko, że bez dofinansowań unijnych rozbudowa krajowego systemu gazociągów może w najbliższej przyszłości zwolnić. Dofinansowanie danej inwestycji będzie jednak wciąż możliwe, jeżeli udowodni się, że dany projekt inwestycyjny spełnia odpowiednie kryteria środowiskowe.
Wodór może również z powodzeniem być stosowany w transporcie. Jeden z międzynarodowych koncernów samochodowych udostępnił niedawno ok. 6 tyś patentów opracowanych przy planowaniu, rozwijaniu i produkcji jednego ze swoich modeli wodorowych. Branża transportowa w zakresie wykorzystania wodoru może liczyć na dofinansowanie przede wszystkim z Funduszu Niskoemisyjnego Transportu (dalej: „Fundusz”) powołanego na podstawie ustawy z dnia 6 czerwca 2018 r. o zmianie ustawy o biokomponentach i biopaliwach ciekłych oraz niektórych innych ustaw. Zgodnie z projektem rozporządzenia w sprawie szczegółowych warunków udzielania oraz sposobu rozliczania wsparcia udzielonego ze środków Funduszu, które w dniach 4-9 września 2019 r. będzie przedmiotem obrad komisji prawniczej, na wsparcie mogą liczyć m.in: przedsiębiorcy, którzy posiadają siedzibę lub oddział na terytorium Polski na budowę lub rozbudowę infrastruktury dla dystrybucji lub sprzedaży wodoru. Dofinansowanie ma wynosić nie więcej niż 50% kosztów kwalifikujących się do objęcia wsparciem, przy czym wsparcie na inwestycję związaną z budową lub rozbudową jednego punktu tankowania nie może przekroczyć 3 000 000 zł. Pomoc mogą również uzyskać producenci środków transportu wykorzystujących do napędu wodór oraz przedsiębiorcy prowadzący działalność w zakresie produkcji podzespołów do takich środków transportu, przy tym kwalifikują się jedynie inwestycje początkowe w budowę zakładu lub instalacji służącej do produkcji środków transportu wykorzystujących wodór lub w budowę zakładu lub instalacji służącej do produkcji podzespołów wykorzystywanych wyłącznie w środkach transportu zasilanych wodorem. Wsparcie przewidziane zostanie również dla publicznego transportu zbiorowego działającego w szczególności w aglomeracjach miejskich, uzdrowiskach, na obszarach, na których ustanowione zostały formy ochrony przyrody wykorzystującego wodór w zakresie nabycia autobusów napędzanych wodorem. Pomoc z Funduszu można uzyskać również na zakup nowych pojazdów i jednostek pływających zasilanych wodorem. Niestety wodór w sektorze transportowym nie jest wciąż tak popularny jak energia elektryczna. Wynika to przede wszystkim z wyższych kosztów zakupu i eksploatacji pojazdu napędzanego wodorem oraz wyższymi kosztami budowy stacji tankowania wodoru. Co jednak istotne, wodór nadaje się do napędzania transportu ciężkiego tj. ciężarówek i lokomotyw lepiej od energii elektrycznej. Potencjał wodoru w transporcie kolejowym dostrzegły Jastrzębska Spółka Węglowa oraz PKP Cargo, które 14 czerwca 2018 r. podpisały list intencyjny na rzecz wspólnych, innowacyjnych przedsięwzięć inwestycyjnych związanych z komercyjnym wykorzystaniem paliwa wodorowego [8] .
Czy to już konieczność?
W związku z odchodzeniem od paliw kopalnych polska gospodarka musi poszukiwać alternatywnych i finansowo opłacalnych zamienników. Ze względu na niskoemisyjność wodoru może on z powodzeniem zastępować gaz ziemny, z tym że na początku jego występowanie w sieciach będzie najprawdopodobniej przybierało formę mieszaniny gazu ziemnego i wodoru. Wodór z powodzeniem może znaleźć zastosowanie w petrochemii, hutnictwie i ciepłownictwie. Dla rozwoju tej branży wciąż konieczne są zmiany w obowiązującym prawie oraz konieczne jest przedstawienie dokumentu strategicznego, który wskazywałby na politykę Polski w zakresie wykorzystania wodoru w sposób kompleksowy. Brak jasnych regulacji powoduje, że inwestorzy mogą mieć problem z efektywnym i przede wszystkim szybkim przeprowadzeniem procesów inwestycyjnych. W związku z rosnącą rolą wodoru polski ustawodawca powinien zastanowić się nad wprowadzeniem odpowiednich przepisów, które ułatwią inwestorom realizację przedsięwzięć opartych o wodór. Pozytywnie należy ocenić fakt, że przedsiębiorstwa, które planują zaangażować się wykorzystywanie wodoru mogą liczyć na zarówno krajowe jak i unijne dofinansowania. Wsparcie można uzyskać zarówno na projekty pilotażowe związane z wykorzystaniem wodoru, na zakup pojazdów napędzanych wodorem czy na budowę stacji tankowania, której budowa i obsługa została uregulowana w odmienny sposób od stacji ładowania pojazdów elektrycznych. W związku z faktem, że technologie do pozyskiwania i transportowania wodoru są bardzo kosztowne, prawidłowo skonstruowany system wsparcia może stanowić nieodzowny impuls do pobudzenia tego rynku.
Dla potencjalnych inwestorów przydatny może okazać się raport Technicznej Grupy Ekspertów dotyczący taksonomii czyli listy rodzajów działalności gospodarczej z kryteriami wydajności dla ich wkładu w sześć celów środowiskowych [9]. Co ważne projekty, których działalność spełnia kryteria taksonomii, mogą kwalifikować się do skorzystania z funduszy kapitałowych i dłużnych zorientowanych na ochronę środowiska (do 13 września 2019 r. trwają konsultacje do ww. raportu prowadzone przez Komisje Europejską). Należy zauważyć, że potencjał wodoru jest dostrzegany już przez największe spółki rafineryjne (ORLEN [10] , LOTOS [11]) i energetyczne (PGNiG [12] , PGE [13]) a jego znaczenie będzie w najbliższej przyszłości niewątpliwie rosnąć. Pozostaje więc oczekiwać w najbliższej przyszłości nowych inwestycji, które będą miały na celu wykorzystanie rozlicznych możliwości jakie to paliwo daje i może dawać polskiej gospodarce.
Bibliografia
[1] https://www.eib.org/attachments/draft-energy-lending-policy-26-07-19-en.pdf
[2] vide przywołane wyżej stanowisko EBI
[3] https://bip.mos.gov.pl/index.php?id=5608
[4] https://www.gov.pl/attachment/01f5256f-582a-47a6-b41a-42215e4a76e0
[5] https://ec.europa.eu/energy/sites/ener/files/documents/unitedkingdom_draftnecp.pdf
[6] https://biznesalert.pl/gaz-system-39-zjazd-gazownikow/
[7] https://www.ncbr.gov.pl/programy/fundusze-europejskie/poir/magazynowanie-wodoru/
[8] https://www.jsw.pl/media/wydarzenia/artykul/ambitny-projekt-wodorowy-jsw-oraz-pkp-cargo/
[9] https://ec.europa.eu/info/sites/info/files/business_economy_euro/banking_and_finance/documents/190618-sustainable-finance-teg-report-taxonomy_en.pdf
[10] https://www.orlen.pl/PL/BiuroPrasowe/Strony/ORLEN-oferuje-na-stacjach-tankowanie-wodoru.aspx
[11] https://www.lotos.pl/322/n,4857/lotos_uruchomil_trzecia_instalacje_do_produkcji_wodoru
[12] http://pgnig.pl/aktualnosci/-/news-list/id/pgnig-zainwestuje-w-technologie-wodorowe/newsGroupId/10184
[13] https://gramwzielone.pl/magazynowanie-energii/101108/pge-szykuje-instalacje-powertogas
