KOMENTARZ
Tomasz Dąbrowski
Dyrektor Departamentu Energetyki w Ministerstwie Energii
Rozwój gospodarczy Polski, w szczególności w odniesieniu do konkurencyjności przemysłu i dobrobytu gospodarstw domowych, jest ściśle związany z kondycją sektora energetycznego. Dlatego nieustannie podnoszona jest potrzeba zapewnienia akceptowalnych cen energii elektrycznej i ciepła oraz bezpieczeństwa dostaw.
Sektor energetyczny w Polsce stoi przed poważnymi wyzwaniami wynikającymi zarówno z uwarunkowań europejskich, jak krajowych. Odnoszą się one w szczególności do:
- konieczności modernizacji sektora energetycznego,
- postępującego coraz szybciej procesu zakończenia budowy rynku wewnętrznego energii,
- zobowiązań wynikających z pakietu klimatyczno-energetycznego oraz z unijnej polityki środowiskowej.
Chciałbym przypomnieć, iż w marcu br. Rada Europejska przyjęła konkluzje dotyczące Unii Energetycznej, obejmującej pięć ściśle ze sobą powiązanych i wzajemnie się wzmacniających wymiarów:
- bezpieczeństwo energetyczne, solidarność i zaufanie,
- w pełni zintegrowany europejski rynek energii,
- efektywność energetyczna przyczyniająca się do ograniczenia popytu,
- dekarbonizacja gospodarki,
- badania naukowe, innowacje i konkurencyjność.
Polska jest zaangażowana w prace nad Unią Energetyczną i wspiera te działania, które wzmacniają bezpieczeństwo energetyczne kraju, promują zrównoważony rozwój energetyki i jednocześnie zapewniają akceptowalne ceny energii dla gospodarstw domowych i przemysłu.
Ze względu na konieczność modernizacji sektora wytwórczego, w tym wyłączenia wysłużonych bloków energetycznych, zostały podjęte ważne decyzje inwestycyjne o budowie nowych bloków (Opole, Kozienice, Jaworzno, Turów, Stalowa Wola i in.). Inwestycje te przyczynią się do zapewnienia odpowiedniego poziomu mocy w systemie elektroenergetycznym, a po drugie przyczyniają się do wypełnienia polskich zobowiązań klimatycznych ze względu na znaczną różnicę pomiędzy sprawnościami nowych bloków (45÷46 %) a sprawnościami bloków, które zastaną wycofane (33÷36 %). Bloki te nie będą także miały problemów z dostosowaniem się do coraz ostrzejszych wymagań środowiskowych.
Jeśli chodzi o wysokosprawną kogenerację, to nasz kraj jest w czołówce państw unijnych produkujących energię elektryczną i ciepło w wysokosprawnej kogeneracji. Nadal istnieje potencjał dla rozwoju źródeł kogeneracyjnych, w tym zamiany istniejących ciepłowni węglowych na elektrociepłownie. Powinniśmy wykorzystać nasz atut, jakim jest dobrze rozwinięta sieć ciepłownicza i wykorzystywać ją dla rozwoju wysokosprawnej kogeneracji. Ponadto scentralizowane systemy ciepłownicze eliminują w dużych miastach problem tzw. niskiej emisji.
Należy podkreślać rolę efektywności energetycznej. Jak pokazują zeszłoroczne badania Komisji Europejskiej wzrost efektywności energetycznej o 1proc. pozwala ograniczyć import gazu o 2,6 proc., a w warunkach polskiego systemu elektroenergetycznego ma on przełożenie ograniczenie zużycia około 300 tyś. ton węgla kamiennego. Wzrost efektywności energetycznej poprawia również konkurencyjność gospodarki.
Dalsza transformacja polskiej gospodarki, w tym energetyki, w kierunku niskoemisyjnym jest konieczna, ale proces ten musi przebiegać w sposób racjonalny z punktu widzenia kosztów i wyborów technologicznych. Istotne jest, aby transformacja nie stwarzała zagrożeń dla konkurencyjności polskiej gospodarki i aby mogła być wykorzystana do kreowania nowych obszarów aktywności i przewag konkurencyjnych.
Przekształcenia krajowego sektora energetycznego będą wspierane z wykorzystaniem środków unijnych, m.in. w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko oraz Regionalnych Programów Operacyjnych. W ramach tych programów przewiduje się finansowanie projektów m.in. z zakresu promocji odnawialnych źródeł energii, kogeneracji i efektywności energetycznej, wdrażania strategii niskoemisyjnych oraz rozwoju infrastruktury, w tym sieci przesyłowych i dystrybucyjnych gazu i energii elektrycznej. Ponadto Konkluzje Rady Europejskiej z października 2014 r. w sprawie ram polityki klimatyczno-energetycznej do 2030 r. przewidują m. in. Wprowadzenie dla niektórych państw członkowskich – takich jak Polska – dwóch instrumentów:
– Funduszu Modernizacyjnego przeznaczonego na wsparcie poprawy efektywności energetycznej i modernizacji systemów energetycznych oraz
– Bezpłatnego przydziału uprawnień do emisji CO2 dla sektora energetycznego na wsparcie realnych inwestycji służących modernizacji sektora.
Rynek energii elektrycznej w Polsce i nowa architektura rynku Unii Europejskiej:
Szczególnej uwagi wymagają toczące się obecnie prace nad nową architekturą unijnego rynku energii elektrycznej. W lipcu br. Komisja Europejska opublikowała pakiet dokumentów dotyczących nowej architektury rynku w odniesieniu do energii elektrycznej. Trwają obecnie konsultacje i dyskusje ze wszystkimi zainteresowanymi stronami nad zakresem niezbędnych zmian legislacyjnych w trzecim pakiecie liberalizacyjnym i w innych unijnych aktach prawnych. Zakończeniem tego procesu będzie opublikowanie przez Komisję pod koniec 2016 r. wniosków legislacyjnych do dalszego procedowania w Radzie Unii Europejskiej i Parlamencie Europejskim.
Z pewnością proces ten będzie miał istotny wpływ na sposób funkcjonowania krajowych rynków energii. Polska popiera zakończenie procesu budowy wewnętrznego rynku energii i będzie aktywnie wspierać działania zmierzające do eliminacji zaburzeń i przestrzegania tych samych zasad przez wszystkich uczestników rynku. Przyszły model rynku energii UE powinien w większym stopniu brać pod uwagę ograniczenia natury technicznej wynikające z praw fizyki, zaś regionalna współpraca międzysystemowa powinna być dalej rozwijana, przy pozostawieniu odpowiedzialności za bezpieczeństwo energetyczne w danym państwie członkowskim.
Udział Polski w wewnętrznym rynku energii Unii Europejskiej pozostaje na razie na stosunkowo ograniczonym poziomie. Wynika to zarówno z istniejących możliwości technicznych naszych połączeń transgranicznych, jak i ze zniekształceń w funkcjonowaniu tego rynku oraz z dynamicznego rozwoju niemieckich niestabilnych źródeł wiatrowych, którym nie towarzyszy adekwatna rozbudowa wewnętrznej infrastruktury przesyłowej. W związku z tymi uwarunkowaniami, zwiększenie wymiany handlowej energii elektrycznej na kierunku zachodnim i południowym nie nastąpi do czasu technicznego rozwiązania problemu tzw. przepływów kołowych na granicy polsko-niemieckiej.
Badania, rozwój i innowacyjność:
Polska, dla dalszego rozwoju i sprostania wzrastającej konkurencji na poziomie regionalnym musi dążyć do wyższego poziomu społeczno-gospodarczego opartego na inwestycjach w wiedzę i produkty o wysokiej wartości dodanej, o wysokim poziomie innowacyjności. Dotyczy to także sektora energetycznego, zwłaszcza w obliczu postępującej coraz szybciej transformacji energetycznej i rozwoju technik komunikacyjnych. Polska ma w ten sposób szansę unowocześnić swoje zaplecze technologiczne, poprawić bezpieczeństwo energetyczne oraz stworzyć wiele nowych miejsc pracy.
W ostatnim czasie nastąpił w Polsce znaczny postęp w zakresie finansowania projektów badawczo-rozwojowych dla energetyki ze środków budżetowych Narodowego Centrum Badań i Rozwoju oraz pochodzących ze środków finansowych przedsiębiorstw. Równolegle trwało wykorzystywanie środków unijnych, głównie w ramach Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka, który dla kolejnej perspektywy finansowej UE na lata 2014-2020 przekształcił się w program Innowacyjny Rozwój.
Zauważalne jest większe zaangażowanie spółek energetycznych, zwłaszcza tych największych, w projekty badawczo-rozwojowe i innowacyjne. Niebawem powinien zostać uruchomiony sektorowy program dla energetyki, dofinansowany z budżetu Narodowego Centrum Badań i Rozwoju.
Piąty wymiar Unii Energetycznej – badania naukowe, innowacje i konkurencyjność, będzie mocno wspierany m. in. z unijnego programu Horyzont 2020, zgodnie z priorytetami wskazanymi w Europejskim Strategicznym Planie Technologii Energetycznych (tzw. SET Planu).
Zauważalne jest uaktywnienie w Polsce, w sferze B+R, także małych i średnich przedsiębiorstw, często biorących udział w konkursach na dostępne środki z różnych instrumentów. Jest to bardzo obiecujący sygnał, który stwarza uzasadnioną podstawę do kontynuacji prowadzonych działań w obszarze promowania innowacyjności polskiego przemysłu i sektora energetycznego.
