– Raport Narzędziownie dla miast: Strategiczne podejście do realizacji Agendy 2030 jest efektem projektu „Nordyckie dni dla Polski” oraz inicjatywy Twin Transition of Cities, w ramach którego pięć ambasad nordyckich we współpracy z Radą Ministrów Nordyckich postanowiło podzielić się swoimi doświadczeniami i najlepszymi praktykami z zakresu zrównoważonego rozwoju miast – pisze autorka raportu Małgorzata Greszta.

• Polska osiągnęła znaczący sukces w realizacji Celów Zrównoważonego Rozwoju zgodnie z Agendą 2030, plasując się na 9. miejscu spośród 166 krajów. Jednakże, mimo ogólnego sukcesu, istnieją obszary wymagające szczególnej uwagi, takie jak Cel 2. (Zero głodu) i Cel 14. (Życie pod wodą), które otrzymały „czerwone światło” w Globalnym Indeksie SDG – czytamy w raporcie.
• Pomimo postępu w realizacji Celu 11. dotyczącego zrównoważonych miast i społeczności, Polska odnotowała wolniejsze tempo postępu w porównaniu ze średnią dla UE, o około 9 procent. Istnieją również istotne zróżnicowania między polskimi regionami i miastami pod względem stopnia realizacji Celów Zrównoważonego Rozwoju, co może wymagać bardziej ukierunkowanych działań – piszą autorzy raportu.
• Aby osiągnąć cele Agendy 2030, konieczne jest formalne podejście do zrównoważonego rozwoju w miastach, obejmujące tworzenie planów strategicznych i polityk miejskich, demokratyzację procesu planowania oraz podejmowanie konkretnych działań. Partycypacja mieszkańców, innowacyjne podejścia i współpraca pomiędzy sektorami są kluczowe dla skutecznej realizacji założeń zrównoważonego rozwoju – czytamy w raporcie.

– Nordyckie miasta są wzorem zdrowego organizmu, zasilane czystą energią pochodzącą z odnawialnych źródeł, świadome emisji i efektywności energetycznej, co pozwala ich mieszkańcom oddychać czystym powietrzem – czytamy w raporcie.

W polskich miastach rozpala się dyskusja o przyszłości ich struktur, kształtujących dynamikę rozwoju i środowisko sprzyjające zdrowiu oraz neutralizujące negatywny wpływ na klimat. Podobne debaty toczą się na całym świecie, a już zrealizowane projekty wskazują na trendy, które definiują miasto przyszłości. Niemniej jednak, obecne inwestycje nie są pozbawione krytyki. Właśnie w tym kontekście warto przyjrzeć się krytycznym uwagom kierowanym wobec współczesnych projektów urbanistycznych. Jednym z najbardziej naglących problemów jest omijanie lokalnych ram planowania przestrzennego. Decyzje o warunkach zabudowy często są podejmowane bez demokratycznego procesu, co prowadzi do niekompletnych realizacji, monokultury mieszkaniowej lub biurowej, pozbawionej infrastruktury społecznej.

Inwestycje mieszkaniowe często kierowane są na potrzeby mobilnej elity, z pominięciem lokalnych potrzeb społecznych, co prowadzi do izolacji społeczności. Te nowoczesne projekty często skupiają się na prezentacji wizerunku, zaniedbując korzyści publiczne i różnorodność społeczną oraz środowiskową. Jednak warto spojrzeć na przykład duńskiego Kopenhagi, gdzie proces przebudowy północnego portu (Nordhavn) był wyjątkowy. Projekt oparty był na koncepcji autentyczności, czerpiąc inspiracje z tradycji i stylu życia miasta. Wynikiem był dynamiczny, otwarty, zrównoważony obszar miejski, integrujący różne grupy społeczne i funkcje.

W związku z tym, narzędziem do budowania autentycznych miast są założenia projektu Portu Północnego: miasto przyjazne dla środowiska, tętniące życiem, dla każdego, nad wodą, dynamiczne, otwarte i o zrównoważonej mobilności. Choć nie każde miasto może zastosować identyczne rozwiązania, te zasady mogą służyć jako inspiracja do tworzenia autentycznych, różnorodnych i zrównoważonych osiedli. Kluczowe jest silne powiązanie społeczności lokalnej z miejscem, zapewnienie stabilności czynszów oraz ochrona przed spekulacją na rynku nieruchomości. Tylko wtedy możemy stworzyć miasta, w których mieszkańcy zechcą zapuszczać korzenie, czując się pewnie i mile widziani.

Gdzie Polskie miasta są obecnie?

Polska znalazła się na dobrej ścieżce w realizacji Celów Zrównoważonego Rozwoju zgodnie z Agendą 2030. Globalny Indeks SDG, który opiera się na ponad 120 wskaźnikach zrównoważonego rozwoju, umieszcza Polskę na 9. miejscu spośród 166 krajów. To oznacza, że Polska osiągnęła 81,8 procent realizacji Celów, co jest lepszym wynikiem niż średnia dla krajów OECD. Polska wdrożyła Cel dotyczący zrównoważonych miast i społeczności na poziomie 87,8 procent, co plasuje ją w czołówce krajów realizujących ten Cel. Sukces ten zawdzięczamy m.in. odpowiednim warunkom mieszkaniowym i dostępowi do usług w miastach.

Jednak narzędzie SDG Dashboard wskazuje na obszary wymagające szczególnej uwagi. Niepokojące są wyniki dla Celu 2. (Zero głodu) oraz Celu 14. (Życie pod wodą), które otrzymały „czerwone światło”, co sugeruje potrzebę skupienia się na tych obszarach. Natomiast Cele związane z walką z ubóstwem i ochroną różnorodności biologicznej na lądzie uzyskały „zielone światło”, co świadczy o ich wysokiej realizacji. W przypadku Celu 11. (Zrównoważone miasta i społeczności), mamy do czynienia z „żółtym światłem”, co oznacza, że mimo ogólnego sukcesu istnieją pewne wyzwania, takie jak jakość powietrza i transport publiczny, które wymagają uwagi i działań naprawczych.

– Rozwój Polski w kierunku osiągnięcia 17 Celów Zrównoważonego Rozwoju w porównaniu z innymi państwami UE jest tematem wartym uwagi. W przypadku Celu 11 dotyczącego zrównoważonych miast i społeczności, odnotowano umiarkowany postęp w Polsce w ciągu ostatnich 5 lat – czytamy w raporcie.

Niemniej jednak, tempo tego postępu w Polsce było wolniejsze niż średnia dla UE, o około 9 procent. Faktory takie jak zmniejszenie narażenia na hałas, spadek liczby ofiar śmiertelnych w wypadkach drogowych oraz wzrost przypadków przedwczesnych zgonów związanych z pyłami PM2,5 przyczyniły się do tego spowolnienia. W celu oceny, czy polskie regiony i miasta skutecznie realizują Cele Zrównoważonego Rozwoju, można odwołać się do Indeksu SDG dla regionów i miast opracowanego przez OECD. Ten indeks wykorzystuje około 60 wskaźników zrównoważonego rozwoju i umożliwia ocenę postępu na poziomie regionalnym i lokalnym w krajach OECD, włączając Polskę. Wyniki tego indeksu pokazują znaczne zróżnicowanie między polskimi regionami pod względem stopnia realizacji Celów Zrównoważonego Rozwoju. Na przykład, w odniesieniu do Celu 11, region małopolski osiąga najniższą wartość indeksu – 13 procent, podczas gdy w regionie pomorskim wynosi ona 71 procent. Warto jednak zaznaczyć, że żaden region w Polsce nie osiągnął średniej dla krajów OECD, która wynosi 73 procent.

Podobne zróżnicowania obserwuje się w kontekście Celu 8, dotyczącego wzrostu gospodarczego i godnej pracy. Podkarpacki region Polski osiąga najniższą wartość indeksu dla tego celu – 76 procent, co jest zgodne ze średnią dla krajów OECD. Jednak pozostałe regiony osiągają wartości indeksu powyżej średniej OECD, a niektóre nawet bliskie 100 procent. Analizy Indeksu SDG dla miast OECD pokazują również znaczne zróżnicowanie na poziomie lokalnym w Polsce pod względem realizacji poszczególnych Celów.