Produkcja surowców krytycznych w krajach UE wynosi ok. 3 procent ich światowego zużycia, natomiast ich konsumpcja wynosi 25 procent. Różnica pokrywana jest chińskim importem. Sytuacja zmierza do zasadniczej zmiany, gdyż krytyka chińskiej polityki ulega coraz większemu zaostrzeniu, a w odpowiedzi Chiny ograniczają dostęp do swojego rynku surowców krytycznych. Obok biurokratycznych decyzji UE w tej sprawie, Włochy, Niemcy i Francja zawarły sojusz surowcowy na wspólne inwestycje w wydobycie potrzebnych im surowców krytycznych.
Coraz bardziej krytyczna sytuacja surowcowa w Europie wywołuje pozytywne działania przeciwstawiające się tej sytuacji. Począwszy od Komisji Europejskiej, po rządy poszczególnych krajów, trwają konkretne inicjatywy uzyskania samowystarczalności w zaopatrzeniu kontynentu w najbardziej potrzebne minerały. Tworzony dla tego celu szereg dokumentów, decyzji i postanowień jest elementem mobilizującym do uzyskania pozytywnego rezultatu końcowego.
Słabą stroną tej aktywności jest brak jej przełożenia na konkretne projekty górnicze. Z wielu powodów nie jest to natychmiast możliwe. Przeznaczane na ten cel miliardy euro i USD nie są w stanie zmienić tego w krótkim okresie czasu. Tym bardziej, że mimo podjętych działań dystans między surowcowymi liderami a Europą nadal się powiększa.
Surowcowa Szwecja
O zaistniałej w tej materii sytuacji informuje najbardziej górniczo aktywna Szwecja. Jej urząd Geological Survej of Sveden szeroko omawia sytuację surowców krytycznych w UE. Informuje, że kraje europejskie czeka trudna, długa i wyboista droga do samowystarczalności w sytuacji, kiedy UE zużywa około jednej czwartej światowych surowców, ale produkuje ich tylko trzy procent. Unijna ustawa o surowcach krytycznych z 23 maja 2024 roku wskazuje na potrzebę ponad trzykrotnego zwiększenia ich wydobycia do 2030 roku, co w ciągu najbliższych pięciu lat jest mało prawdopodobne, ponieważ nic wielkiego nie dzieje się w tej sprawie. Szwedzki urząd geologii podkreśla, że ograniczona samowystarczalność surowcowa byłaby możliwa, gdyż europejski kontynent nie jest wcale ubogi w poszukiwane przez UE surowce krytyczne.
Europie wszystkiego brakuje
Istniejące rozpoznanie geologiczne tych zasobów jest prawdopodobnie na terenie UE wystarczające, lecz to dopiero początek. Brakuje górniczych biur projektowych, instytutów badawczych i kadry zawodowej mającej realizować te projekty. Po ich sporządzeniu muszą one przejść procedury kwalifikacyjne, takie jak ochrona środowiska, zgody lokalnych samorządów, uzgodnienia międzyministerialne i szereg innych jeszcze akceptacji administracyjnych, co od strony przygotowania górniczej inwestycji trwa co najmniej pięć lat, a w wielu europejskich krajach znacznie dłużej.
Szwedzki urząd uważa, że postulat ten wielce ambitny z przyczyn czysto techniczno – organizacyjnych nie może być zrealizowany we wspomnianym terminie, mimo jego politycznego wsparcia na najwyższych europejskich szczeblach władzy. Nie mówiąc już o tym, że szereg krajów UE nic nie robi w tej sprawie, a nawet przeciwnie uważa górnictwo za profesję niszczącą środowisko i przeciwną zielonej transformacji.
Zagrożenia surowcowe UE
O trudnej sytuacji surowcowej UE pod koniec maja informuje też amerykańska agencja ASP. Powołując się na raport paryskiej agencji energetycznej MAE stwierdza, że światowe źródła wydobycia kluczowych minerałów są coraz bardziej skoncentrowane w zaledwie kilku krajach, a w szczególności w Chinach, co sprawia, że gospodarka światowa jest podatna na przerwy w dostawach, które mogą zakłócić działalność przemysłu i wpłynąć na wzrost cen ich konsumentów.
W przypadku miedzi, litu, kobaltu, grafitu i pierwiastków ziem rzadkich ustalono, że średni udział w rynku trzech największych krajów produkujących te metale wzrósł z 82% w 2020 r. do 86% w 2024 r. Chiny nadal są wiodącym producentem rafinerii dającym końcowe produkty 19 z 20 strategicznych minerałów objętych badaniem, a ich średni udział wynosi około 75% światowej produkcji.
Dyrektor wykonawczy IEA Fatih Birol w wypowiedzi dla ASP wskazał na narastające w tej sprawie zagrożenia dla UE, stwierdzając że obecna tendencja do ograniczania eksportu i powodowania sporów handlowych budzi coraz większe obawy. Tym bardziej, że krytyczne łańcuchy dostaw minerałów mogą być bardzo podatne na wstrząsy podażowe, czy to z powodu ekstremalnych warunków pogodowych, awarii technicznej czy zakłóceń w handlu.
Trójporozumienie
Sytuacją tą coraz bardziej zaniepokojone są kluczowe państwa UE, które podejmują działania nie czekając na realizację wspólnych projektów zapowiedzianych jej dyrektywami. Według euronews., w połowie maja trzy państwa; Włochy, Niemcy i Francja zapowiedziały koncentracje prywatnego kapitału w wysokości 2,5 mld USD dla realizacji programów zaopatrzenia tych krajów w surowce krytyczne. Pod koniec czerwca tego roku ma być uruchomiony program zaopatrzenia tych krajów w niezbędne surowce.
Francuska inicjatywa
Benjamin Gallezot, przedstawiciel premiera Francji odpowiedzialny za zarządzanie dostawami strategicznych minerałów i metali, ogłosił, że rząd przeznaczy 500 mln euro na krajowy fundusz mineralny, a resztę pokryje prywatna spółka Infravia Capital Partners, która ma docelowo zebrać 2 mld euro. Francuski fundusz obejmie cały łańcuch wartości – górnictwo, przetwarzanie i recykling – a także obejmie mniejszościowe udziały w projektach, które będą wymagały operatora branżowego do ich prowadzenia. Gallezot podkreślił, że ogólna strategia i cel inwestycyjny funduszu mają zostać określone wspólnie z rządem francuskim.
Niemieckie zaniepokojenie
Szczególne zaniepokojenie sytuacją surowcową panuje w Niemczech. Londyńskie Stowarzyszenie Geologiczne w połowie czerwca poinformowało, że już w 2020 roku, Bundestag Niemiec wydał ustawę o danych geologicznych, która zobowiązuje władze federalne i krajowe (landy) do przyjmowania i udostępniania danych geologicznych opinii publicznej w całej Republice. Ustawa zawiera obowiązek zabezpieczenia danych geologicznych, aby były one stale dostępne do zadań geologicznych dla władz rządowych i lokalnych.
Na szczeblu centralnym Niemiecka Agencja Zasobów Mineralnych (Deutsche Rohstoffagentur, DERA) analizuje światową produkcję minerałów i produktów rafineryjnych oraz ocenia skalę ryzyka związanego z dostawami. Centrum Badawczo-Rozwojowe ds. Skutków Górnictwa ( Forschungs- und Entwicklungszentrum Bergbaufolgen , FEZB) opracowuje nowe koncepcje łagodzenia skutków działalności górniczej i rekultywacji terenów kopalnianych oraz rozpoczęło badania w dziedzinie wydobycia węgla Krajowy organ w sprawie minerałów konfliktowych (Deutsche Kontrollstelle für Sorgfaltspflichten in Rohstofflieferketten – DEKSOR) jest odpowiedzialny za stosowanie tego rozporządzenia i przeprowadzanie kontroli ex post w celu zapewnienia, że przedsiębiorstwa objęte rozporządzeniem i inni unijni importerzy w sposób należycie staranny wypełniają swoje obowiązki.
Adam Maksymowicz
