Pomimo inauguracji Funduszu na Rzecz Regionów Górniczych i Pogórniczych, nie wiadomo czy środki na ten cel znajdą się w nowym budżecie Unii Europejskiej. To ważne, ponieważ Polska może być jego największym beneficjentem – pisze Bartłomiej Sawicki, redaktor portalu BiznesAlert.pl.
Założenia programu
Węgiel jest obecnie wydobywany w 41 regionach w 12 krajach UE, co czyni go najbardziej rozpowszechnionym paliwem kopalnym w UE, napędzającym gospodarkę europejską. Ponadto sektor węglowy zapewnia miejsca pracy dla około 240 000 osób, w tym 180 000 w kopalniach węgla i węgla brunatnego oraz 60 000 w tego rodzaju elektrowniach. To paliwo stanowi także prawie jedną czwartą całkowitej produkcji energii elektrycznej w UE i jest istotnym paliwem w procesach przemysłowych, takich jak produkcja stali. Dzieje się tak wciąż mimo spadku zużycia węgla w Europie. Utrzymujący się, wciąż istotny, udział węgla w procesach przemysłowych w UE, stoi w sprzeczności z innym unijnym postulatem odnoszącym się do redukcji emisji CO2.
Spadające zużycie węgla doprowadziło do zamknięcia kopalni w wielu regionach w całej Europie. Aby zagwarantować, że żadne regiony nie pozostaną w tyle w kierunku gospodarki neutralnej dla klimatu, w grudniu 2017 roku Komisja uruchomiła „platformę dla regionów w procesie transformacji”. Platforma jest kluczową – jak podkreśla Komisja – częścią inicjatywy transformacji regionów, intensywnie wykorzystujących węgiel, zawartych jako nielegislacyjny element pakietu „Czysta energia dla wszystkich Europejczyków”.
Platforma regionów węglowych w okresie transformacji ma na celu zapewnianie im w okresie przejściowym pomocy technicznej i doradztwa w celu dostosowania do potrzeb. Obszarem pomocy jest przygotowanie strategii i zarządzania oraz identyfikacja projektu.
W lutym 2019 roku Komisja Europejska uruchomiła sekretariat odpowiedzialny za zarządzanie wydarzeniami i spotkaniami platformy, wsparcie techniczne i materiały. Obecnie trwają projekty pilotażowe w 14 regionach: Śląsk (Polska), Zachodnia Macedonia (Grecja), Trenczyn (Słowacja), Morawy i Śląsk, Usti i Karlowe Wary (Czechy), Dolina Jiu (Rumunia), Asturia, Aragonia, Kastylia-León i Kastylia-La Mancha (Hiszpania), Brandenburgia, Saksonia i Saksonia Anhalt (Niemcy).
Realia
Podczas konferencji eksperckiej zorganizowanej przez Polskie Stowarzyszenie Energetyki Wiatrowej na temat funduszu na rzecz transformacji regionów, która odbyła się w środę 7 sierpnia, mówił Witold Naturski, Zastępca Dyrektora Przedstawicielstwa Komisji Europejskiej w Polsce. Tłumaczył, że wielkość tego funduszu ma wynosić 5 mld euro. Problem polega jednak na tym, że każdy nowy instrument, który ma pojawić się w ramach unijnego budżetu musi zostać przedstawiony przed jego projektowaniem. Fundusz, o którym mowa pojawił się w trakcie trwania kończącej się perspektywy budżetowej. Dlatego też środki były poszukiwane w ramach funduszy już zatwierdzonych. Inicjatywa ta pozwoliła jednak na przesunięcia w programach operacyjnych na poziomie krajów członkowskich w ramach decyzji krajów członkowskich. Projekty można więc kwalifikować do istniejących funduszy UE.
PSEW chce wykorzystać środki na transformację i wybudować centrum szkoleniowe dla OZE na Śląsku
Naturski zauważył, że Komisja zdaje sobie sprawę z wysiłku związanego z transformacją energetyczną i z wyzwaniami, z którymi muszą spotkać się mieszkańcy regionów górniczych i pogórniczych. – W ciągu 10 lat wydobycie i zużycie węgla spadło w UE o 35 procent, a więc o jedną trzecią. Polska jako największy konsument i producent tego surowca jest narażona na największe konsekwencje wynikające z tego faktu – powiedział przedstawiciel Komisji, zaznaczając jednocześnie, że transformacja na Śląsku ma miejsce od lat. 90. W latach 1997–2001 zamknięto 25 kopalń, obecny rząd zobowiązał się do zamknięcia 8 z 22 istniejących. W sektorze górniczym bezpośrednio pracuje ok. 100 tys. osób, co stanowi ok. 2 procent populacji Górnego Śląska.
Europejskie regiony węglowe mogłyby z sukcesem przestawić się na fotowoltaikę
To właśnie Parlament Europejski rekomendował Komisji, aby ta przeznaczyła 5 mld euro na fundusz w przyszłym budżecie na lata 2021–2027. Chodzi o to, aby powstał osobny fundusz, dedykowany temu celowi, którym jest transformacja energetyczna. Walka o niego wciąż trwa i mimo, że deklaracje unijnych polityków wskazują, iż on powstanie, nie jest jeszcze to ostatecznie przesądzone. Obecnie Śląsk wygospodarował 100 mln euro w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego. Zostało do niego zgłoszonych łącznie 30 projektów, a 6 zostało zaakceptowanych przez tzw. Country Teamy, a więc zespoły oceniające te projekty. Tylko jeden ze zgłoszonych projektów na Śląsku, a więc rewitalizacja Parku Śląskiego, terenu już niegdyś rewitalizowanego, pochłonie 50 mln euro. Jest jeszcze jednak wiele do zrobienia. Dla przykładu, Czechy znalazły środki unijne rzędu 230 mln euro w ramach programów operacyjnych, które przeznaczą na rewitalizację. Nautrski zauważył, że pod tym względem warto ujmować także inne regiony w Polsce, a więc także Dolny Śląsk i Wielkopolskę. Niemcy skupili już wokół tego programu 4 regiony.
Co ważne, skupienie się na problemach regionów pogórniczych w Europie pokazuje, że węgiel to wciąż istotny element gospodarczego krajobrazu naszego kontynentu. Z 41 regionów węglowych i powęglowych, 19 zostało wytypowanych do pilotażu, a w 8 na terenie 12 krajów jest on obecnie wdrażany. – Pokazuje to, że nawet Stara Europa nie odeszła jeszcze całkowicie od węgla. Odejście postępuje, ale będzie spowodowane czynnikami obiektywnymi, jak spadek znaczenia węgla w gospodarce, a nie decyzjami administracyjnymi – podkreślił przedstawiciel Komisji.
Mimo, że dyskusja na temat tego programu trwa od dwóch lat to wciąż nie jest przesądzone, że środki z nowego budżetu UE posłużą na wydatkowanie w ramach tego instrumentu na regiony pogórnicze. Należy jednak pamiętać, że środki te nie mogą być wydatkowane na ponowny rozwój węgla i zapewne ten zapis można znaleźć w budżecie UE, który będzie dotyczył tego instrumentu. Jerzy Buzek, były premier i były przewodniczący Komisji Przemysłu, Badań Naukowych i Energii, jeden z propagatorów Funduszu na rzecz regionów pogórniczych, podczas ostatniego Forum Programowego Koalicji Obywatelskiej przestrzegł, że wciąż nie jest pewne czy i w jakim kształcie środki na ten specjalny fundusz zostaną zabezpieczone.
Buzek zaapelował do KE o nowe propozycje wsparcia regionów górniczych
Można być jednak dobrej myśli. Podczas niedawnej wizyty nowej przewodniczącej Komisji Europejskiej, Ursuli von der Leyen, strona polska miała uzyskać pełne poparcie dla powstania tego specjalnego funduszu w ramach budżetu UE. Przewodnicząca miała wyrazić poparcie starań Parlamentu Europejskiego, aby fundusz ostatecznie mógł być zasilany bezpośrednio z zarezerwowanych na ten cel środków unijnych.
