Fundusz Odbudowy gospodarek krajów Unii Europejskiej po pandemii koronawirusa miał docelowo wykluczać z możliwości finansowania projekty dotyczące paliw kopalnych. Opublikowane w piątek przez Komisję Europejską wytyczne dotyczące tego funduszu pod pewnymi warunkami pozwolą na finansowanie inwestycji w gaz ziemny.
Cele środowiskowe Funduszu Odbudowy
Fundusz Odbudowy gospodarek 27 krajów członkowskich wart jest 672,5 miliarda euro. Jego wydatkowanie będzie realizowane poprzez dotacje i pożyczki. Bruksela chce wykorzystać te środki, aby pomóc osiągnąć wytyczony cel neutralności klimatycznej do 2050 roku. Jednym z kryteriów jest przeznaczenie co najmniej 37 procent środków bezpośrednio na projekty realizujące cele klimatyczne. Co istotne, wszystkie inwestycje, które będą zrealizowane z tego funduszu, nie mogą być szkodliwe dla klimatu i środowiska.
Państwa UE, w tym Niemcy i Polska, planują zaś wykorzystanie gazu ziemnego, który jest paliwem kopalnym, jako paliwo pomostowe w drodze do odejścia od węgla. Komisja opublikowała w piątek wytyczne, aby pomóc krajom ocenić, czy ich plany wydatków nie szkodzą środowisku i celom klimatycznym.
Po pierwsze, nie szkodzić klimatowi
W piątek 12 lutego Komisja Europejska opublikowała rozporządzenie ustanawiające Instrument na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności (RRF), które stanowi, że żadna inwestycja ujęta w planie odbudowy i zwiększenia odporności nie powinna powodować poważnych szkód dla celów środowiskowych. Dokument nosi nazwę „Wytyczne techniczne dotyczące stosowania zasady „nie czyń poważnych szkód” na podstawie rozporządzenia ustanawiającego Instrument na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności”. W wydatnym rozporządzeniu określono, co stanowi tzw. „poważne szkody” dla sześciu celów środowiskowych. Inwestycje, które będą powodować wspomniane niżej szkody nie mogą być realizowane ze środków Funduszu Odbudowy. Warunki opisane są poniżej:
- Dana działalność wyrządza poważne szkody łagodzeniu zmian klimatu, jeżeli prowadzi do znaczących emisji gazów cieplarnianych;
- Dana działalność wyrządza poważne szkody adaptacji do zmian klimatu, jeżeli prowadzi do nasilenia niekorzystnych skutków obecnych i oczekiwanych, przyszłych warunków klimatycznych, wywieranych na tę działalność lub na ludzi, przyrodę lub aktywa;
- Dana działalność wyrządza poważne szkody zrównoważonemu wykorzystywaniu i ochronie zasobów wodnych i morskich, jeżeli działalność ta szkodzi dobremu stanowi lub dobremu potencjałowi ekologicznemu jednolitych części wód, w tym wód powierzchniowych i wód podziemnych lub dobremu stanowi środowiska wód morskich;
- Dana działalność wyrządza poważne szkody gospodarce o obiegu zamkniętym, w tym zapobieganiu powstawaniu odpadów i recyklingowi, jeżeli działalność ta prowadzi do znaczącego braku efektywności w wykorzystywaniu materiałów lub w bezpośrednim lub pośrednim wykorzystywaniu zasobów naturalnych, lub do znacznego zwiększenia wytwarzania, spalania lub unieszkodliwiania odpadów, lub jeżeli długotrwałe składowanie odpadów może wyrządzać poważne i długoterminowe szkody dla środowiska;
- Dana działalność wyrządza poważne szkody zapobieganiu zanieczyszczeniu i jego kontroli, jeżeli prowadzi do znaczącego wzrostu emisji zanieczyszczeń do powietrza, wody lub ziemi;
- Dana działalność wyrządza poważne szkody ochronie i odbudowie bioróżnorodności i ekosystemów, jeżeli działalność ta w znacznym stopniu szkodzi dobremu stanowi i odporności ekosystemów lub jest szkodliwa dla stanu zachowania siedlisk i gatunków, w tym siedlisk i gatunków objętych zakresem zainteresowania Unii.
Rozporządzenie dopuszcza finansowanie gazu ziemnego
W rozporządzeniu czytamy, że w kontekście warunków określonych powyżej, środków dotyczących wytwarzania energii elektrycznej lub ciepła z wykorzystaniem paliw kopalnych oraz związanej z nim infrastruktury przesyłowej i dystrybucyjnej nie powinno się z reguły uznawać za zgodne z zasadą „nie czyń poważnych szkód” do celów RRF. Jak czytamy, istnieją alternatywne rozwiązania niskoemisyjne. Z drugiej jednak strony, z punktu widzenia łagodzenia zmian klimatu od tej ogólnej zasady Komisja dopuszcza, że w poszczególnych przypadkach można stosować ograniczone wyjątki w odniesieniu do środków dotyczących wytwarzania energii elektrycznej lub ciepła z wykorzystaniem gazu ziemnego oraz związanej z nim infrastruktury przesyłowej i dystrybucyjnej. Ma to szczególne znaczenie dla państw członkowskich takich jak Polska, które stoją w obliczu poważnych wyzwań związanych z odejściem od bardziej wysokoemisyjnych źródeł energii, takich jak węgiel kamienny, brunatny lub ropa naftowa.
Wyjątki te będą musiały spełniać szereg warunków określonych w załącznikach do rozporządzenia aby uniknąć efektu uzależnienia od wysokoemisyjności, oraz być zgodne z celami Unii w zakresie obniżenia emisyjności na lata 2030 i 2050. Państwa członkowskie będą musiały ponadto wykazać zgodność tych inwestycji gazowych z zasadą „nie czyń poważnych szkód” w odniesieniu do pozostałych pięciu celów środowiskowych. Kraje członkowie muszą więc wykazać, że inwestycje gazowe „nie wyrządzają znaczącej szkody” innym kwestiom środowiskowym.
– Aby zagwarantować, by środki były aktualne także w przyszłości i nie prowadziły do szkodliwych efektów uzależnienia, oraz aby promować korzystny dynamiczny wpływ, konieczne może być wprowadzenie towarzyszących im reform i inwestycji – czytamy w rozporządzeniu. Przykładem takich środków wspierających – jak czytamy dalej w rozporządzeniu – może być wyposażenie dróg w niskoemisyjną infrastrukturę (np. stacje ładowania pojazdów elektrycznych lub stacje tankowania wodoru) oraz wprowadzenie odpowiednich opłat za dostęp do dróg lub opłat z tytułu zatorów komunikacyjnych, lub szerzej zakrojone reformy i inwestycje mające na celu dekarbonizację krajowych koszyków energii elektrycznej lub systemów transportowych.
Schemat analizy inwestycji
W rozporządzeniu opisano schemat podejmowania decyzji. Każdy kraj musi przeanalizować daną inwestycję pod względem sześciu celów środowiskowych. W pierwszym etapie państwa członkowskie są proszone o wypełnienie listy kontrolnej, by określić, zgodności z zasadą „nie czyń poważnych szkód”.
Lista kontrolna opiera się na poniższym schemacie podejmowania decyzji, który zgodnie z treścią rozporządzenia, należy stosować w przypadku wszystkich środków w ramach planu odbudowy i zwiększania odporności.
Rządy państw członkowskich mają czas do końca kwietnia na przedstawienie Komisji planów wydatków, tzw. Krajowych Planów Odbudowach do zatwierdzenia.
Bartłomiej Sawicki
Krajowy Plan Odbudowy trafi do konsultacji do końca lutego, a do Komisji do końca kwietnia
