Instytut Jagielloński opublikował raport o odpadach w Polsce. Ponad jedna trzecia tego sektora nadal działa w szarej strefie. To i inne wyzwania wymagają zdaniem IJ zmiany otoczenia regulacyjnego.
Według danych GUS, w 2018 roku wyprodukowaliśmy ok. 128,6 mln Mg odpadów, z czego ok. 90 procent to odpady poprodukcyjne, a pozostałe 10 procent to odpady komunalne. W tym samym roku, ok. 49 procent odpadów poprodukcyjnych nadal trafiało na składowiska zamiast podlegać procesom odzysku i ponownego wykorzystania. W przypadku odpadów komunalnych, recyklingowi poddano ok. 26 procent z nich, natomiast ok. 42 procent przeznaczono do składowania.
Według szacunków IJ dla 2019 roku, sektor gospodarki odpadami w Polsce wart był ok. 15,3 mld PLN (z czego ok. 7,5 mld PLN dotyczy odpadów poprodukcyjnych, a ok. 7,8 mld PLN dotyczy odpadów komunalnych). Dla roku 2024 szacunkowe wartości to odpowiednio: ok. 20,9 mld PLN, w tym ok. 8,4 mld PLN odpady produkcyjne oraz ok. 12,5 mld PLN odpady komunalne.
Sektor gospodarki odpadami w Polsce charakteryzuje się wysokim udziałem szarej strefy (ok. 30 – 40 procent wolumenu odpadów), brakiem transparentności i zdolności do osiągania celów recyklingowych, a także wysokim stopniem oligopolizacji. Powyższe negatywne zjawiska sprawiają, że przy obecnej wartości rynku gospodarki odpadami komunalnymi Polska tracić może rocznie między 2,0 a 2,7 mld PLN nieodprowadzonych podatków.
Kluczowe deficyty zidentyfikowane w obecnym funkcjonowaniu sektora, mogące utrudniać transformację w kierunku GOZ obejmują:
– istnienie rozwiązań regulacyjnych (instytucjonalnych), które utrudniają dalsze ograniczanie szarej strefy;
– istnienie rozwiązań regulacyjnych (instytucjonalnych), których efektem jest oligopolizacja sektora;
– istnienie rozwiązań regulacyjnych (instytucjonalnych) uniemożliwiających (utrudniających) osiąganie celów recyklingowych systemu gospodarowania odpadami komunalnymi, w tym zbyt niska, w stosunku do celów ekologicznych systemu gospodarki odpadami, efektywność systemu przetwarzania odpadów;
– istnienie różnych systemów gospodarowania odpadami dla tych samych frakcji odpadów (m.in. komunalnych, opakowaniowych i zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego);
– brak synergii pomiędzy gospodarką odpadami i innymi sektorami gospodarki, w tym sektorem energetycznym.
– Spodziewany wzrost wartości sektora (patrz wyżej) oznacza coraz większe wyzwania, przynosząc nowe szanse, jak i potęgując zagrożenia w przypadku zaniechania odpowiednich działań.
– Największa wartość dodana w ramach GoOZ wynikać będzie ze zdolności optymalnego przetwarzania, odzyskiwania i ponownego wykorzystania wartościowych frakcji odpadów, a nie prostego procesu odbioru i zdeponowania odpadów na składowisku. Stworzenie właściwego środowiska regulacyjnego oraz operacyjnego gospodarki odpadami w Polsce zadecyduje o kosztach funkcjonowania systemu, co przełoży się na konkurencyjność innych branż, dochody budżetu państwa, czystość środowiska oraz jakość życia Polaków.
Wysokopoziomowe propozycje kierunków zmian, które powinny umożliwić osiągnięcie korzyści o znaczeniu systemowym to:
zapewnienie transparentnych mechanizmów działania sektora oraz narzędzi stymulacji GoOZ,
wzmocnienie nadzoru nad rynkiem i zwiększenie jego spójności i przejrzystości.
Potencjalne korzyści z wdrożenia powyższych kierunków działań to:
– ok. 2,5 mld zł dodatkowych wpływów z VAT rocznie w wyniku dalszego ograniczenia zjawiska szarej strefy;
– lepsze wykorzystanie środków publicznych (w tym także środków UE) przeznaczonych na ochronę środowiska i gospodarkę odpadami;
– rynku przed monopolizacją ze strony dużych podmiotów;
– możliwość powstawania nowych firm (szczególnie MSP) i rozwój rynku odbioru, przetwarzania, recyklingu i obrotu surowcami wtórnymi oraz szansa ekspansji dla polskich przedsiębiorstw już funkcjonujących na rynku;
– stworzenie warunków (otoczenia regulacyjnego) umożliwiających rozwój innowacyjnych metod i technologii gospodarki odpadami, w tym metod i technologii pozwalających na ewolucję systemu w kierunku GoOZ;
– ograniczenie wykorzystywania surowców pierwotnych w gospodarce na rzecz surowców wtórnych – odzyskanych i ponownie wykorzystanych.
