Uczciwe rynki energii mogą i powinny być idealnym miejscem do ustanowienia skutecznego systemu czystej energii przynoszącego rzeczywistą redukcję emisji gazów cieplarnianych – pisze dr Józef Sobolewski.
Czy zliberalizowane rynki energii działają efektywnie i uczciwie? Wiele osób odpowiedziałoby: TAK. Mamy przecież takie rynki energii w Europie, gdzie wszyscy mają taką samą możliwość sprzedaży swoich produktów i istnieje wybór konsumenta. Ale czy te rynki naprawdę działają dobrze? Oczywiście NIE. Czy potrafisz sobie wyobrazić rynek, na którym można pozyskać, na przykład samochód za darmo, a sprzedawca płaci dodatkowe pieniądze, aby przekonać Cię do tego „zakupu”? Taka sytuacja zdarza się regularnie w Niemczech, największym rynku energii w Europie.
Sytuacja wynika z faktu, że rynek ten został zaprojektowany w celu zachęcania do wytwarzania energii elektrycznej z subsydiowanej energii odnawialnej. Z drugiej strony zniechęca do inwestycji w pozostałe źródła, gdy ceny energii spadają poniżej kosztów ich wytworzenia. Aby zachęcić do koniecznych inwestycji w inne źródła energii, zapewnia się jeszcze więcej subsydiów. To, co zaczęło się jako próba stworzenia konkurencyjnego otwartego rynku, umożliwiającego przejście na system czystej energii, przekształciło się w system ręcznie zarządzany przez rządy i komisje unijne.
Wspaniale jest móc korzystać z wiatru, wody i słońca, które są zasobami, których nikt nie posiada i które mają ślad niski węglowy. Ale zasoby wody są ograniczone, a dwa największe pozostałe źródła, wiatr i słońce, nie są stabilne. Istnieje rozdźwięk między potrzebami konsumentów, którzy chcą energii o każdej porze dnia i nocy, a sporadycznymi lub sezonowymi odnawialnymi źródłami energii. Aby z nich skorzystać, system energetyczny musi posiadać zarówno elastyczność jak i niezawodność działania w tym samym czasie.
Powinniśmy także stworzyć równe warunki działania na rynkach energii, które optymalizują zasoby energii niskoemisyjnej już istniejące i wytwarzają sygnały inwestycyjne w przyszłą czystą energię, oraz gdzie energia jądrowa konkuruje na równych warunkach z innymi technologiami niskoemisyjnymi i jest doceniana za swój wkład w niezawodnym, odpornym i niskoemisyjnym miksie energetycznym. W zbyt wielu zliberalizowanych rynkach energii długoterminowe umowy zakupu energii są negocjowane poza rynkiem, a zatem nie mogą zapewnić prawidłowych sygnałów motywujących do inwestycji, ponieważ krótkoterminowa zmienność cen powoduje wzrost ryzyka inwestycyjnego.
Aby zdefiniować uczciwy rynek energii, potrzebujemy sześciu podstawowych zasad:
- Bezpieczeństwo sieci (bezpieczeństwo dostaw) powinno być utrzymywane niezależnie od wszystkich okolicznościach, chyba że ma zastosowanie wystąpienie siły wyższej;
- Wszystkie normalne koszty operacyjne (w tym wszystkie koszty zewnętrzne, takie jak emisje zanieczyszczeń, unieszkodliwianie odpadów i likwidacja źródła) powinny zostać zinternalizowane;
- Ryzyko rynkowe powinni ponosić uczestnicy rynku, a nie klienci, chyba że zostaną one wyraźnie zaakceptowane;
- Wszyscy wytwórcy powinni oferować moc dyspozycyjną (tzn. muszą mieć dostępne rezerwowe zdolności wytwórcze lub magazynowe, aby dotrzymać swoich umów na dostawy energii). Koniec z priorytetowym dostępem do sieci dla nie-dyspozycyjnej energii;
- Dostawcy powinni oferować ceny, które pokrywają wszystkie ich koszty (bez ukrytych kosztów, bez dumpingowych cen);
- Niezależni administratorzy rynku powinni publikować publicznie dostępne informacje o cenach w czasie rzeczywistym.
Uczciwy rynek energii będzie również potrzebował pewnych zasad rynkowych zapewniających wszystkim uczestnikom taką samą pozycję na równych warunkach.
Zasady rynkowe dla równych warunków działania
- Konsumentom (gospodarstwom domowym i małym przedsiębiorstwom) sprzedawcy detaliczni / zakłady energetyczne muszą zaoferować standardową umowę ze stałą taryfą na minimum 12–24 miesięcy, chyba że wyraźnie uzgodniono inaczej;
- Sprzedawcy detaliczni energii nigdy nie mogą odcinać dostaw energii odbiorcom płacącym, z wyjątkiem wystąpienia siły wyższej;
- Regulatorzy rynku energii powinni ustanowić rynki hurtowe czasowo dostosowane do zapewnienia niezawodnych dostaw energii, na przykład 15-60 minut naprzód, dzień naprzód lub wiele miesięcy naprzód;
- Sprzedawcy detaliczni energii muszą płacić za energię zakupioną od wytwórców na zakontraktowany okres dostawy (tj. 15-60 minut naprzód, dzień naprzód lub wiele miesięcy naprzód);
- Wytwórcy energii muszą dostarczać energię przez zakontraktowany okres, z wyjątkiem wystąpienia siły wyższej (to znaczy muszą mieć dostęp do mocy rezerwowej i / lub opcji magazynowania na własny koszt);
- Operator systemu przesyłowego podejmuje / zamawia usługi bilansujące (w celu wsparcia ustalonego poziomu zdolności rezerwowej lub ograniczenia nadwyżki podaży) oraz usługi kontroli częstotliwości w celu zapewnienia stabilności systemu na bieżących rynkach energii.
Podsumowując, system czystej energii oparty na zasadach uczciwego rynku energii może wykorzystywać:
- Energię jądrową zapewniającą niezawodność dostaw (i także pewną elastyczność) na długoterminowych rynkach energii, które odpowiadają zapotrzebowaniu / podaży obciążenia w podstawie;
- Niestabilną energię odnawialną, pod warunkiem że można ją w krótkim okresie czasu uznać za dyspozycyjną, czyli zapewniająca niezawodność dostaw. Zobowiązanie do mocy wytwórczej nie będzie nieuzasadnione jeśli producenci niestabilnej energii będą zdolni licytować na rynku dnia bieżącego i dnia następnego;
- Dyspozycyjne źródła odnawialne, które oferują sezonową lub długoterminową niezawodność i elastyczność, takie jak energia wodna i geotermalna; biogaz lub inne elektrownie cieplne spalające biomasę w sposób zrównoważony, to kolejna opcja na rynku. Ale powinniśmy wziąć pod uwagę, że rośliny usuwają CO2 z atmosfery i nie jest optymalne uwalnianie tych gazów z powrotem do atmosfery przez spalanie.
Tak zdefiniowany uczciwy rynek energii staje się przestrzenią, w której sygnały inwestycyjne oparte są na wartości ekonomicznej dla konsumentów. Interesujące jest to, że w Wielkiej Brytanii regulator rynku, Urząd Rynku Gazu i Energii Elektrycznej oraz związki zawodowe utworzyły spółdzielnie konsumenckie w celu negocjowania układów zbiorowych z zakładami energetycznymi. Uznaje się, że siła rynkowa zakładów energetycznych musi być zrównoważona, jeśli konsumenci mają otrzymać uczciwą ofertę. W każdym przypadku odbiorcy powinni mieć prawo do standardowej umowy na dostawy zaakceptowanej jako uczciwej przez organ regulacyjny rynku energii.
W ten sam sposób drobni producenci energii, na przykład farmerzy z pojedynczymi turbinami wiatrowymi na ich ziemi lub prosumenci z panelami słonecznymi na dachach, tworzą spółdzielnie producentów w Polsce, aby móc skorzystać z decentralizacji podaży i popytu na energię. Agregatorzy dostaw energii mogą zapewnić drobnym producentom energii dostęp do rezerwowych mocy wytwórczych lub magazynowych, aby umożliwić im wypełnienie zobowiązań umownych.
Czy możemy mieć konkurencyjne rynki energii, które działają na równych warunkach dla producentów, detalistów i konsumentów? Tak możemy!
Dr Sobolewski jest byłym dyrektorem Departamentu Energii Jądrowej w Ministerstwie Energii. W artykule wyrażone są jedynie osobiste opinie autora. Artykuł jest tłumaczeniem artykułu, który ukazał się w World Nuclear News (http://www.world-nuclear-news.org/Articles/Viewpoint-Creating-a-level-playing-field-in-energy).
