Badanie Komisji dotyczące tych mechanizmów wskazuje, że mogą one zwiększyć bezpieczeństwo dostaw energii elektrycznej. Wiele państw członkowskich musi jednak przeprowadzać bardziej szczegółową ocenę tego, czy są one konieczne oraz zadbać o to, by były one odpowiednio ukierunkowane i racjonalne pod względem kosztów.
Zbędne i nieodpowiednie mechanizmy zdolności wytwórczych mogą zakłócać konkurencję, utrudniać przepływ energii elektrycznej między państwami i prowadzić do nadmiernych cen energii elektrycznej dla konsumentów. Komisja wzywa w tej chwili państwa członkowskie, zainteresowane strony działające w sektorze energii elektrycznej i inne podmioty do zgłaszania uwag dotyczących jej wstępnych ustaleń.
Komisarz Margrethe Vestager, odpowiedzialna za politykę konkurencji, stwierdziła: „Europejscy konsumenci i przedsiębiorcy nie powinni być narażani na przerwy w dostawie energii, a mechanizmy zdolności wytwórczych mogą przyczynić się do zmniejszenia tego ryzyka. Jednocześnie konsumenci nie powinni płacić za energię elektryczną zawyżonych cen i nie należy dopuszczać do zagrożenia konkurencji. Opublikowane dzisiaj sprawozdanie pokazuje, że państwa członkowskie mają jeszcze wiele do zrobienia, by móc lepiej oceniać faktyczną konieczność istnienia mechanizmów zdolności wytwórczych i poprawiać ich strukturę. Aby mechanizm zdolności wytwórczych był odpowiedni, musi on być otwarty i uwzględniać energię elektryczną, która może być dostarczana w UE między państwami członkowskimi, co przyczyni się do zbudowania unii energetycznej w Europie”.
W kwietniu 2015 r. Komisja wszczęła badanie sektorowe pod kątem pomocy państwa. Analizuje w nim środki krajowe, które mają zapewnić stałą dostępność odpowiednich mocy wytwórczych energii elektrycznej, a tym samym niezawodne dostawy energii (tzw. „mechanizmy zdolności wytwórczych”). Celem badania jest zgromadzenie informacji o tych mechanizmach, oraz zbadanie, czy zapewniają one dostateczne dostawy energii elektrycznej bez zakłócania konkurencji i wymiany handlowej na jednolitym rynku UE. Badanie to jest uzupełnieniem strategii UE na rzecz unii energetycznej, której celem jest utworzenie połączonego, zintegrowanego i bezpiecznego rynku energii elektrycznej w Europie.
W ciągu ubiegłego roku Komisja zebrała szereg informacji od ponad 120 uczestników rynku i organów publicznych na temat byłych, istniejących i planowanych mechanizmów zdolności wytwórczych w następujących 11 państwach członkowskich: Belgia, Chorwacja, Dania, Francja, Hiszpania, Irlandia, Niemcy, Polska, Portugalia, Szwecja i Włochy. W państwach tych istnieje 28 mechanizmów zdolności wytwórczych, które można podzielić na sześć różnych kategorii. Najczęściej spotykanym mechanizmem są rezerwy strategiczne. Polega on na tym, że państwo płaci konkretnym elektrowniom za to, by pozostawały w gotowości eksploatacyjnej w razie wystąpienia nagłej potrzeby. Najnowsze inicjatywy zgłoszone przez państwa członkowskie wskazują, że preferuje się ogólnie bardziej otwarte i integracyjne mechanizmy, które są zasadniczo dostępne dla wszystkich kategorii dostawców zdolności wytwórczych. Tendencja ta jest korzystna: abyśmy mogli zbudować prawdziwą unię energetyczna i zapewnić ograniczenie kosztów dla konsumentów i przedsiębiorstw do minimum, potrzebujemy takich mechanizmów zdolności wytwórczych, które będą dopuszczać uczestnictwo wszystkich rodzajów dostawców, czy to krajowych, czy zagranicznych, niezależnie od technologii.
W sprawozdaniu okresowym zwraca się jednak również uwagę na niedociągnięcia i niespójności w analizie rzeczywistej konieczności istnienia mechanizmów zdolności wytwórczych przeprowadzanej przez wiele państw członkowskich. Wydaje się również, że niektóre z mechanizmów zdolności wytwórczych mogłyby być lepiej ukierunkowane i bardziej efektywne kosztowo. Powyższe ustalenia nie przesądzają o wyniku oceny przez Komisję zgodności każdego z mechanizmów z unijnymi zasadami pomocy państwa, gdyż ocena ta wymaga indywidualnej analizy poszczególnych przypadków.
Mechanizmy zdolności wytwórczych mogą być konieczne…
Szereg państw członkowskich UE wyraża obawy, że dostawy energii elektrycznej mogą nie być w stanie zaspokoić popytu ze względu na niewystarczające inwestycje wynikające z niepewności na rynku oraz działań regulacyjnych. Ponadto ważne jest, aby popyt był w pełni zaspokojony również w sytuacjach, kiedy zabraknie energii pochodzącej ze źródeł odnawialnych (np. kiedy będzie mniej wiatru lub słońca).
Wstępne wyniki badania wskazują, że w niektórych regionach rynek sam w sobie może obecnie nie zagwarantować bezpieczeństwa dostaw na odpowiednim poziomie. Może to częściowo wynikać z faktu, że w wielu krajach istnieją raczej niskie limity cenowe, lub z obaw inwestorów, że ceny energii elektrycznej nie będą w czasach niedoboru energii wzrastać na tyle, by inwestycje w zdolności wytwórcze były opłacalne. Bieżące plany reform obecnego kształtu rynku energii elektrycznej – jeden z najważniejszych celów unii energetycznej UE – mają znacząco poprawić funkcjonowanie rynku w przyszłości. W konkretnych przypadkach mechanizmy zdolności wytwórczych mogą być jednak konieczne, jak na przykład w celu przetrwania okresów przejściowych, w których mogą wystąpić niedobory.
…ale muszą być adekwatne do rzeczywistych potrzeb…
Wstępne wyniki badania Komisji wskazują, że wiele z istniejących mechanizmów zdolności wytwórczych opracowano bez wcześniejszej oceny tego, czy na danym rynku bezpieczeństwo dostaw jest zagrożone. Prawie połowa państw członkowskich objętych badaniem nie określiła na podstawie odpowiednich metod, jaki poziom bezpieczeństwa dostaw należy zapewnić, zanim wprowadzi się mechanizm zdolności wytwórczych. Ponadto metody oceny bezpieczeństwa dostaw są bardzo różne w poszczególnych państwach członkowskich, co utrudnia porównanie i współpracę ponad granicami. Wiele ocen przeprowadza się z perspektywy czysto krajowej i nie bierze się pod uwagę możliwości dostaw z krajów sąsiadujących. Bez szczegółowej i bardziej zharmonizowanej metody pozwalającej na identyfikowanie problemów i ocenę ryzyka istnieje niebezpieczeństwo, że mechanizmy takie będą formą wykorzystywania środków publicznych do finansowania kosztownych zbędnych zdolności, których skutkiem będzie wzrost cen dla konsumentów i przedsiębiorstw w UE.
…a ich struktura wymaga poprawy
W sprawozdaniu okresowym podkreślono, że w szeregu państw członkowskich istnieją znaczne problemy w odniesieniu do struktury mechanizmów zdolności wytwórczych. Po pierwsze Komisja stwierdziła, że wiele państw członkowskich nie oceniło w odpowiedni sposób, jaka metoda byłaby najlepsza, by poprawić bezpieczeństwo dostaw. Po drugie w większości państw członkowskich cena płacona za zdolności wytwórcze energii elektrycznej nie jest ustalana w wyniku konkurencyjnej procedury, lecz określana przez państwo członkowskie lub dwustronnie negocjowana między państwem członkowskim a dostawcą zdolności wytwórczych. Stwarza to poważne ryzyko nadmiernej rekompensaty, a tym samym subwencjonowania dostawcy. Po trzecie liczne mechanizmy zdolności wytwórczych nie pozwalają na uczestniczenie w nich wszystkim potencjalnym dostawcom lub technologiom, co może niepotrzebnie ograniczać konkurencję między dostawcami lub prowadzić do podbijania ceny płaconej za zdolności wytwórcze. Ponadto badanie wykazało, że elektrownie z innych państw członkowskich rzadko są dopuszczane do bezpośredniego lub pośredniego uczestnictwa w krajowych mechanizmach zdolności wytwórczych.
Jeżeli te wszystkie wątpliwości się potwierdzą, takie mechanizmy zdolności wytwórczych mogą prowadzić do zakłócenia konkurencji i zwiększenia cen energii elektrycznej przez nadmierne faworyzowanie niektórych producentów lub technologii oraz mogą stworzyć przeszkody w transgranicznym handlu energią elektryczną.
Dalsze działania
Sprawozdanie okresowe jest otwarte do konsultacji publicznej. Komisja wzywa państwa członkowskie, zainteresowane strony działające w sektorze energii elektrycznej i inne podmioty do zgłaszania do dnia 6 lipca 2016 r. uwag dotyczących sprawozdania okresowego oraz załączonego doń dokumentu roboczego służb Komisji. Po otrzymaniu uwag Komisja opublikuje pod koniec bieżącego roku sprawozdanie końcowe z wyników przedmiotowego badania sektorowego. Tymczasem Komisja będzie w dalszym ciągu prowadzić ocenę mechanizmów zdolności wytwórczych pod kątem unijnych zasad pomocy państwa, a zwłaszcza wytycznych z 2014 r. w sprawie pomocy państwa na ochronę środowiska i cele związane z energią.
Badanie sektorowe przyczynia się również do realizacji celów Komisji w zakresie unii energetycznej. Wyniki badania zostaną w szczególności uwzględnione we wnioskach legislacyjnych dotyczących zmiany struktury rynku energii elektrycznej, które mają zostać przedstawione w jeszcze w tym roku.
Źródło: Komisja Europejska
