Kupiec: Obywatelska społeczność energetyczna, czyli demokratyzacja sektora?
28 lipca 2023 roku Sejm przyjął nowelizację ustawy Prawo Energetyczne, wprowadzającą do polskiego prawa instytucję obywatelskiej społeczności energetycznej. Podmiot ten ma umożliwić bezpośrednie zaangażowanie odbiorców końcowych rynku energii elektrycznej i biogazu. Zmiany wprowadzone w ustawie analizuje Bartłomiej Kupiec ze Stowarzyszenia „Z energią o prawie”.
Definicja i obszar działalności OSE
Zgodnie z art. 3 pkt 13f znowelizowanej ustawy Prawo Energetyczne (u.p.e.) obywatelska społeczność energetyczna (OSE) ma być podmiotem posiadającym zdolność prawną, który opiera się na dobrowolnym i otwartym uczestnictwie, i w którym uprawnienia decyzyjne i kontrolne przysługują członkom, udziałowcom lub wspólnikom będącym wyłącznie osobami fizycznymi, jednostkami samorządu terytorialnego, mikro lub małymi przedsiębiorcami dla których działalność gospodarcza w sektorze energetycznym nie stanowi przedmiotu podstawowej działalności gospodarczej. Ma zapewnić korzyści środowiskowe, gospodarcze lub społeczne swoim członkom, udziałowcom, wspólnikom lub obszarom lokalnym, na których będzie prowadzić działalność. Definicja obywatelskiej społeczności energetycznej przedstawia różne możliwe typy działalności, które mogą być prowadzone w sektorze energetycznym. Mogą być to: wytwarzanie, dystrybucja, obrót, agregacja, magazynowanie energii elektrycznej, realizowanie przedsięwzięć służących poprawie efektywności energetycznej oraz świadczenie usług. W zależności od wykonywanej działalności musi przestrzegać obowiązków i ograniczeń mających zastosowanie do innych uczestników rynku w sposób niedyskryminujący i proporcjonalny. Ponadto, OSE może działać w zakresie biogazu. Ustawodawca nie dopuścił jednak działalności w zakresie energii cieplnej, co jest sprzeczne z dyrektywą RED II.
Interpretując motywy Dyrektywy 2019/944 i RED II należy zaznaczyć, że katalog działalności ma charakter zamknięty jedynie w odniesieniu do działalności w sektorze energetycznym, ale nie ogranicza możliwości podjęcia przez społeczność innych działań poza tym sektorem np. działania powiązane z rolnictwem. Zgodnie z projektowanym art. 11zi ust. 1 u.p.e., obywatelska społeczność energetyczna może wykonywać działalność np. w formie spółdzielni , stowarzyszenia rejestrowego, spółki osobowej, z wyłączeniem spółki partnerskiej
Członkostwo
Członkami obywatelskiej społeczności energetycznej mogą być wszelkie podmioty — obok osób fizycznych, jednostek samorządu terytorialnego, MŚP, także duzi przedsiębiorcy, niezależnie od miejsca zamieszkania lub siedziby, w tym także prowadzący działalność gospodarczą wyłącznie w sektorze energetycznym. Zgodnie z art. 11zj. znowelizowanej ustawy prawo energetyczne członek, udziałowiec lub wspólnik OSE zachowuje prawa i obowiązki wynikające z jego statusu jako odbiorcy końcowego lub odbiorcy aktywnego, w tym odbiorcy energii elektrycznej w gospodarstwie domowym, wynikające z przepisów ustawy prawo energetyczne. Członkowie OSE mogą prowadzić działalność za pomocą własnych instalacji OZE lub dzierżawionych.
Uprawnienia decyzyjne i kontrolne przysługują wyłącznie członkom, udziałowcom lub wspólnikom będącym osobami fizycznymi, jednostkami samorządu terytorialnego, mikro lub małymi przedsiębiorcami. Jednocześnie istnieje wymóg, aby dla owych podmiotów działalność gospodarcza w sektorze energetycznym nie stanowiła przedmiotu podstawowej działalności gospodarczej. Nowelizacja przewiduje również przepisy szczególne mające zastosowanie tylko do obywatelskich społeczności energetycznych działających wyłącznie w zakresie OZE, co ma na celu dokonanie transpozycji dyrektywy RED II. W zamieszczonym w nowelizacji art. 11zi ust. 2 prawo energetyczne . Przewidziano dodatkowe wymogi dotyczące uprawnień decyzyjnych i kontrolnych: muszą one w społeczności prowadzącej działalność tylko w zakresie OZE przysługiwać członkom, wspólnikom i udziałowcom zamieszkałym lub mającym siedzibę na obszarze działania tego samego OSD (art. 11zi ust. 2 ustawa prawo energetyczne). Oznacza to, że obywatelska społeczność działająca wyłącznie w zakresie OZE jest ograniczona w stosunku do „zwykłej” obywatelskiej społeczności wymogiem zamieszkania lub siedziby członków, wspólników i udziałowców posiadających uprawnienia decyzyjne i kontrolne na terenie jednego OSD.
Rejestracja OSE
W świetle art. 11zm ust. 1 i 3 ustawy prawo energetyczne, do rozpoczęcia działalności przez Obywatelską Społeczność Energetyczną (OSE) wymagany jest wpis do wykazu obywatelskich społeczności energetycznych, nadzorowanego przez Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki (URE). Równocześnie, OSE będzie musiała uzyskać status prawnie uznanej przez wpis do rejestru Krajowego Rejestru Sądowego (KRS). W sytuacji, gdy OSE zamierza podjąć działalność podlegającą obowiązkowi posiadania koncesji lub wpisu do rejestru działalności regulowanej, niezbędne stanie się pozyskanie stosownej koncesji lub wpisu.
Proces rejestracji przez Prezesa URE jest inicjowany na wniosek OSE, której reprezentacja musi być wykonana przez upoważnionego przedstawiciela lub organ. Wniosek powinien zawierać między innymi informacje o OSE, przewidywanym rocznym zapotrzebowaniu na różne typy energii, które są przedmiotem działalności OSE, a także musi być dołączony statut lub umowa OSE. Wymóg określenia przewidywanego rocznego zapotrzebowania i może stanowić wyzwanie formalne, zwłaszcza dla nowo powstałych społeczności, których teoretycznie głównymi członkami są podmioty niezwiązane bezpośrednio z sektorem energetycznym.
Należy podkreślić, że odmowa wpisu OSE do wykazu, która może mieć miejsce w przypadkach określonych w ustawie Prawo energetyczne, ma formę decyzji administracyjnej. Z kolei wykreślenie z wykazu OSE jest czynnością materialno-techniczną. Oznacza to, że w sytuacji wykreślenia, społeczność nie ma praw do odwołania przewidzianych w kodeksie postępowania administracyjnego dla decyzji administracyjnych, co ogranicza możliwości prawne służące ochronie praw społeczności. Dlatego zaleca się wprowadzenie obowiązku rozstrzygania o wykreśleniu z rejestru w formie decyzji administracyjnej.
Powyższe aspekty proceduralne mogą stwarzać nadmierne przeszkody dla tworzenia i funkcjonowania społeczności, co może budzić obawy z punktu widzenia wymogów niedyskryminacyjnych, sprawiedliwych, proporcjonalnych i przejrzystych procedur, które są przewidziane przez dyrektywy unijne.
Podsumowanie
Wprowadzenie obywatelskiej społeczności energetycznej stanowi ważny filar rozwoju energetyki obywatelskiej, gdyż Umożliwiają one bowiem obywatelom zrzeszanie się w podmiot, który umożliwia im demokratyczne współdecydowanie o rozwoju OZE na lokalnym terenie, co wpisuje się w założenia energetyki obywatelskiej. Po stronie wad tego rozwiązania można wymienić ryzyko wywołania sporego zamieszania. Prawodawca doprowadził do namnożenia różnych rodzajów społeczności energetycznych (spółdzielnia energetyczna, klaster energii) o różnych zakresach prawnych, regulowanych różnymi aktami prawnymi.
Należy zauważyć, że ustawa Prawo energetyczne zawiera jedną definicję prawną, która próbuje łączyć dwie koncepcje społeczności energetycznych z dyrektywy REDII i dyrektywy 2019/944. To podejście jest nie tylko niejednoznaczne, ale wręcz wprowadza zamieszanie.Porównując to z innymi krajami europejskimi, jak Austria, która wprowadziły dwa oddzielne pojęcia – Erneuerbare Energie Gemeinschaft dla transpozycji REDII i Bürgerenergiegemeinschaft dla transpozycji dyrektywy 2019/944 – polska próba połączenia obu tych koncepcji pod jedną definicją wydaje się krótkowzroczna. Polska próba połączenia definicji z dwóch dyrektyw doprowadziła do częściowego braku implementacji dyrektywy RED II w tym zakresie. Mogą także powstać obawy o nadmierne wymogi formalne na etapie tworzenia społeczności oraz brak zapewnienia pełni praw przy wykreśleniu z rejestru OSE.
