– Polski rząd opublikował projekt pakietu legislacyjnego, potocznie nazywanego „Konstytucją dla wodoru”, który ma stanowić kamień milowy na drodze do osiągnięcia celów strategii wodorowej. […] Nowe przepisy stanowią rozwinięcie projektu prawa wodorowego, które polski rząd opublikował w 2022 roku. Projekt prezentuje się jako dojrzalsza forma regulacji, która wychodzi naprzeciw między innymi przepisom niedawno przyjętego na poziomie unijnym pakietu gazowego. Warto jednak odnotować, że nie określa żadnych mechanizmów wsparcia dla wytwarzania zielonego wodoru – piszą Karol Jaworecki i Laura Pytlińska, prawnicy kancelarii CMS, w BiznesAlert.pl.
- Polska, choć jest jednym z wiodących producentów wodoru w Unii Europejskiej, bazuje głównie na wodorze szarym z procesu reformingu gazu ziemnego lub innych węglowodorów powstających w procesie rafinacji ropy naftowej.
- Wzrost cen gazu oraz zielona transformacja Europy zmuszają Polskę do przeorientowania produkcji wodoru na odnawialny.
- Projekt odpowiada na priorytety Europejskiego Zielonego Ładu, który zakłada rozwój czystych technologii i osiągnięcie neutralności klimatycznej Europy do 2050 roku.
- Obowiązujące przepisy nie regulują działalności w sektorze wodorowym, poza przypadkami dostarczania wodoru siecią gazową; budowa rynku wodoru w Polsce wymaga w konsekwencji zmian organizacyjnych i strukturalnych – podnosi kancelaria CMS.
W maju 2024 roku polski rząd opublikował projekt pakietu legislacyjnego, potocznie nazywanego „Konstytucją dla wodoru” („Projekt”), który ma stanowić kamień milowy na drodze do osiągnięcia celów strategii wodorowej. Projekt zakłada stworzenie podstaw dla rozwoju rynku zielonego wodoru i jego wykorzystania na rzecz osiągnięcia neutralności klimatycznej oraz wzmocnienia konkurencyjności polskiej gospodarki.
Tło rynkowe i geneza nowych przepisów
Polska, choć jest jednym z wiodących producentów wodoru w Unii Europejskiej, bazuje głównie na wodorze szarym z procesu reformingu gazu ziemnego lub innych węglowodorów powstających w procesie rafinacji ropy naftowej. Wzrost cen gazu oraz zielona transformacja Europy zmuszają Polskę do przeorientowania produkcji wodoru na odnawialny. Projekt odpowiada na priorytety Europejskiego Zielonego Ładu, który zakłada rozwój czystych technologii i osiągnięcie neutralności klimatycznej Europy do 2050 roku. W odpowiedzi na plany unijne, Polska przyjęła w 2021 roku Strategię Wodorową, obejmującą wdrożenie technologii wodorowych w energetyce i ciepłownictwie oraz dekarbonizację przemysłu. Projekt zakłada stworzenie stabilnego otoczenia regulacyjnego dla wodoru odnawialnego.
Ogólne założenia budowy rynku wodoru w Polsce
Obowiązujące przepisy nie regulują działalności w sektorze wodorowym, poza przypadkami dostarczania wodoru siecią gazową; budowa rynku wodoru w Polsce wymaga w konsekwencji zmian organizacyjnych i strukturalnych. Projekt wprowadza niezbędną siatkę pojęciową dla mechanizmów regulacyjnych, rezygnując z definicji wodoru, ale proponując definicje wodoru niskoemisyjnego, odnawialnego i pochodzenia niebiologicznego. Wodór ma być czwartą kategorią paliwa, obok paliw stałych, ciekłych i gazowych. Wprowadzono definicje systemowe i regulacje dotyczące operatorów rynku wodoru oraz gazu. Parametry jakościowe wodoru zostaną z kolei określone w specjalnym rozporządzeniu wykonawczym.
Wyznaczenie operatorów oraz ich obowiązki
W początkowej fazie rozwoju rynku wodoru kluczowe będzie wykorzystanie potencjału obecnego operatora systemu przesyłowego gazu, który może przejąć część zadań przyszłego operatora wodorowego. Projekt zakłada przyspieszenie rozwoju rynku wodoru poprzez wykorzystanie istniejących aktywów gazowych. Operatorzy systemu wodorowego, w tym systemów przesyłowego, dystrybucyjnego i magazynowania, będą wyznaczani decyzjami Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki na okres nie dłuższy niż 50 lat. Określono wymagania formalne dla operatorów oraz zasady tak zwanego unbundlingu i niezależności, co oznacza, że operatorzy nie będą mogli prowadzić działalności wytwórczej ani obrotu wodorem. Projektowane przepisy definiują obowiązki operatorów, takie jak prowadzenie ruchu sieciowego, zapewnienie bezpieczeństwa dostaw oraz przygotowanie instrukcji ruchu i eksploatacji sieci wodorowej i instalacji magazynowych. Szczegółowe warunki funkcjonowania systemu wodorowego określi minister właściwy do spraw energii w dedykowanym rozporządzeniu.
Zasady dostępu do sieci wodorowej
W projekcie uregulowano przyłączenie do sieci wodorowej na zasadach równego traktowania, jeżeli istnieją techniczno-ekonomiczne warunki przyłączenia do sieci i podmiot ubiegający się o przyłączenie spełnia te warunki (third party access).
Współpraca z przedsiębiorstwami energetycznymi działającymi w sektorze wodorowym oparta zostanie na wyodrębnionych typach umów – umowy przyłączeniowej, umowy sprzedaży wodoru, umowy o świadczenie usług przesyłania lub dystrybucji wodoru albo umowy kompleksowej, która oprócz dostarczania wodoru będzie mogła obejmować również świadczenie usług magazynowania wodoru.
Za przyłączenie do sieci wodorowej operatorzy pobierać będą opłaty ustalone na podstawie rzeczywistych nakładów poniesionych na realizację przyłączenia.
Sprawy sporne dotyczące odmowy przyłączenia do sieci wodorowej albo zawarcia odpowiedniej umowy rozstrzygane będą przez Prezesa URE.
Reglamentacja działalności gospodarczej – koncesje i rejestr
Autorzy Projektu zrezygnowali z nakładania na przedsiębiorców obowiązku uzyskania koncesji na prowadzenie działalności w zakresie wytwarzania wodoru. Prowadzenie takiej działalności jest obecnie zwolnione z obowiązku koncesyjnego, a nakładanie takiego wymogu stanowiłoby istotny ciężar administracyjny i na obecnym etapie rozwoju rynku wodoru byłoby nieuzasadnione. Obowiązek koncesyjny nie obejmie również wytwarzania energii elektrycznej z wodoru niskoemisyjnego. Koncesji nie będzie ponadto wymagać prowadzenie działalności związanej z przesyłaniem oraz dystrybucją wodoru – w tym przypadku uznano, że przepisy dotyczące wyznaczania operatorów zapewnią wystarczający poziom kontroli regulacyjnej i odpowiednio zabezpieczą interesy państwa.
Koncesja będzie natomiast konieczna dla prowadzenia niektórych rodzajów działalności związanych z magazynowaniem i obrotem wodorem. Co do zasady, magazynowanie wodoru będzie wymagało uzyskania koncesji, z wyjątkiem lokalnego magazynowania w małych instalacjach magazynowych wodoru (to jest magazynowania wodoru w miejscu jego wytworzenia lub w miejscu przeznaczonym do sprzedaży na cele transportowe w instalacji o pojemności mniejszej lub równej 55 tys. Nm3). Obrót wodorem również będzie objęty obowiązkiem koncesyjnym, co nie będzie dotyczyć jedynie przypadku, gdy roczna wartość obrotu nie przekracza równowartości miliona euro.
Operatorzy systemów wodorowych będą prowadzić rejestry instalacji magazynowych wodoru przyłączonych do systemu wodorowego. Obowiązek uzyskania wpisu do rejestru dotyczyć będzie instalacji, które nie są małymi instalacjami magazynowymi wodoru.
Ułatwienia w obszarze procesu inwestycyjnego
Budowa lub przebudowa sieci wodorowych o ciśnieniu roboczym nie wyższym niż 0,5 MPa, a także budowa przyłączy wodorowych oraz budowa urządzeń do oczyszczania wodoru o przepustowości nie większej niż 250 kg wodoru na dobę nie będą wymagać pozwolenia na budowę, a jedynie zgłoszenia budowy lub wykonywania innych robót budowlanych. Pozwolenie na budowę ani zgłoszenie nie będzie z kolei wymagane dla obiektów kontenerowych wraz z instalacjami i przyłączami oraz związanych z nimi sieciami wodorowymi lokalizowanych na terenach zamkniętych wyznaczonych decyzją Ministra Obrony Narodowej.
Budowa i utrzymywanie instalacji i urządzeń służących do transportu wodoru lub jego magazynowania, a także innych obiektów i urządzeń niezbędnych do korzystania z tych instalacji i urządzeń, zostały uznane za cel publiczny. Regulacja taka pozwoli na przyspieszenie uzyskiwania niezbędnych pozwoleń administracyjnych oraz ograniczy możliwość wzruszenia takich pozwoleń w ramach sporów przed organami administracji lub sądami administracyjnymi.
Transport substancji niebezpiecznych rurociągami wodorowymi nie będzie pozwalał na zakwalifikowanie zakładu do kategorii zakładu o zwiększonym ryzyku wystąpienia awarii lub o dużym ryzyku wystąpienia awarii – z wyjątkiem przypadku, gdy taki transport będzie odbywał w zakładzie, który już wcześniej został zakwalifikowany do jednej z podanych kategorii. Dzięki takiej regulacji operator zakładu nie będzie podlegał wzmocnionym obowiązkom kontrolnym i szerokim obowiązkom natury administracyjnej.
Podsumowanie
Nowe przepisy stanowią rozwinięcie projektu prawa wodorowego, które polski rząd opublikował w 2022 roku. Projekt prezentuje się jako dojrzalsza forma regulacji z 2022 roku, która wychodzi naprzeciw między innymi przepisom niedawno przyjętego na poziomie unijnym pakietu gazowego.
Warto jednak odnotować, że projekt w obecnym kształcie nie określa żadnych mechanizmów wsparcia dla wytwarzania zielonego wodoru. Ministerstwo Klimatu i Środowiska prowadzi jednak prace nad nowymi rozwiązaniami wspierającymi inwestycje w zielony wodór, które zostaną oparte na mechanizmie kontraktu różnicowego. Oczekiwać trzeba, że Projekt stanowić będzie podstawę dla dalszego rozwoju regulacji dotyczących wodoru odnawialnego, gdyż zielony wodór stanowić będzie istotny komponent transformacji energetycznej całej Unii.
