Ochrona środowiska naturalnego oraz zmniejszenie zależności od importu paliw, prowadzące do poprawy bezpieczeństwa energetycznego, to jedne z ważniejszych wyzwań stojących przed Starym Kontynentem. Rozwój odnawialnych źródeł energii jest działaniem pozwalającym upiec dwie pieczenie na jednym ogniu. Niemniej, sygnały z rynku energetycznego nie pozwalają osiągnąć dynamiki wzrostu pożądanej przez decydentów. Aby stymulować rozwój energetyki alternatywnej w ramach UE, dopuszczalna jest pomoc publiczna mająca zachęcić do inwestycji w OZE. Celem niniejszego artykułu jest przedstawienie podstawowych mechanizmów wsparcia występujących w Europie – pisze Patryk Rojek z SKNE w Szkole Głównej Handlowej w Warszawie.
Taryfy gwarantowane
Taryfy gwarantowane (ang. feed-in tariff) to najprostszy system wsparcia wytwórców. Inwestor otrzymuje stałą cenę za wprowadzenie jednostki energii do sieci. Jest to model, w którym ryzyko zmian cen energii jest wyeliminowane – inwestor otrzymuje wynagrodzenie zależne wyłącznie od wolumenu wyprodukowanej energii elektrycznej. Z jednej strony nie zachęca to wytwórcy do aktywnego udziału w rynku energii (m.in. podążania za stroną popytową), z drugiej, promuje maksymalne wykorzystanie odnawialnych źródeł energii. System taryf gwarantowanych jest rekomendowany do wsparcia małych projektów niekomercyjnych (gospodarstwa domowe) oraz nowych technologii (ang. infant technology).
System premiowy
System premiowy (ang. feed-in premium) polega na przyznaniu wytwórcom premii do ceny energii elektrycznej na rynku hurtowym. Premia może mieć charakter stały lub zmienny (np. może być zależna od różnych indeksów cenowych). Jako ewolucja systemu taryf gwarantowanych, system premiowy pozwala zlikwidować ułomności swojego starszego brata – wytwórcy są zmotywowani do podążania za popytem przy pomocy sterowalnych (dispatchable) odnawialnych źródeł energii (np. elektrowni wodnych wyposażonych w jaz spiętrzający). Pozwala to na lepszą integrację źródeł odnawialnych z rynkiem energii.
Wprowadzenie zmiennych premii pozwala kreować elastyczny system wsparcia oraz zminimalizować koszt pomocy publicznej. W przypadku wysokich cen energii, przy których instalacja osiąga parytet sieci (ang. grid parity), nieuzasadniona premia może zostać odebrana. Wsparcie może zostać również odebrane w przypadku ujemnych cen energii. Ryzyko związane z bardzo niskimi cenami energii może zostać wyeliminowane wykorzystując próg cenowy, poniżej którego system premiowy zachowuje się jak system taryf gwarantowanych.
System kwotowy
Najdłużej funkcjonującym w Polsce systemem wsparcia, który budzi wiele kontrowersji ze względu na ogromną zmienność, jest system kwotowy (ang. quota obligation, zwany również systemem zielonych certyfikatów). Regulator nakłada na podmioty gospodarcze (np. spółki obrotu, domy maklerskie) obowiązek wykazania, że część wykorzystywanej energii elektrycznej pochodzi z instalacji odnawialnych źródeł energii. Wytwórcom przyznaje się prawo majątkowe, tzw. certyfikat, za jednostkę “wytworzonej” energii elektrycznej. W celu spełnienia obowiązku kwotowego, podmioty zobowiązane kupują certyfikaty i umarzają je przed odpowiednim urzędem. W przypadku niedopełnienia zobowiązania ponoszona jest opłata zastępcza.
Problemem systemu zielonych certyfikatów jest ekspozycja inwestora na kolejne ryzyko
– wahania cen praw majątkowych. Dodatkowo, brak rozróżnienia na poszczególne technologie wytwórcze może prowadzić do homogenizacji struktury wytwarzania – zostanie zdominowana przez najbardziej efektywne odnawialne źródło energii.
Aukcje
Minimalizacja kosztu społecznego poprzez promocję najbardziej konkurencyjnych projektów przyświecała wprowadzeniu systemu aukcyjnego. Organ publiczny wzywa inwestorów do złożenia swoich ofert w aukcji, w której maksymalna ilość zakontraktowanej energii jest ograniczona. Najlepsze projekty (projekty wymagające najmniejszej pomocy) wygrywają wsparcie, które może mieć postać m.in. taryfy gwarantowanej, premii czy też dotacji. Widzimy zatem, że nie jest to samodzielny system wsparcia, lecz metoda wyznaczania jego poziomu. W celu uniknięcia sytuacji, w której niska liczba uczestników wywinduje koszt wsparcia do nieuzasadnionego poziomu, dokonuje się obliczeń ex ante określających maksymalny poziom możliwej do uzyskania pomocy publicznej. System aukcyjny podzielony jest na tzw. koszyki, w których konkurują ze sobą poszczególne technologie oraz wielkości instalacji.
Dotacje, kredyty, ulgi podatkowe
Powszechnie występującymi systemami wsparcia są dotacje oraz kredyty. Nisko oprocentowane pożyczki oraz granty obniżają koszt kapitału, co w przypadku niektórych inwestycji może być korzystniejsze od wsparcia w czasie eksploatacji. W Polsce projekty dofinansowywane są przez NFOŚiGW oraz WFOŚiGW.
Ulgi podatkowe mogą mieć różne formy m.in. zwolnienia z akcyzy oraz VAT energii wytworzonej w instalacji OZE lub odpisu kosztów inwestycyjnych.
Rekomendacje Komisji Europejskiej oraz trendy
Mając na uwadze możliwy negatywny wpływ pomocy publicznej na funkcjonowanie wolnego rynku oraz koszty społeczne, Komisja Europejska wydała dokument, w którym przedstawia swoje rekomendacje dotyczące systemów wsparcia (European Commission guidance for the design of renewables support schemes). Podstawowymi wytycznymi jest ograniczenie przyznawanego wsparcia do minimalnego wymaganego poziomu, projektowanie systemów, które nadążają za spadającymi kosztami OZE oraz stabilność prawa.
Analizując raporty CEER (Status Review of Renewable and Energy Efficiency Support Schemes in Europe) można zauważyć panujący trend w projektowaniu mechanizmów wsparcia – promowanie konkurencyjności oraz integrację OZE z rynkiem energii.
W 2013 roku, wśród 23 państw objętych raportem, 17 stosowało taryfy gwarantowane, 6 system premiowy, 7 zielone certyfikaty i tylko 3 granty inwestycyjne. Cztery lata później, analizując ponownie wybrane kraje, widzimy rosnące wykorzystanie systemu premiowego (13 państw) oraz aukcji OZE (10 państw).
