– W lipcu 2023 roku Sejm przyjął długo oczekiwaną nowelizację ustawy o odnawialnych źródłach energii. Projekt nowelizacji (UC99), zmodyfikowany w komisjach, zawarł szereg nowych regulacji, mających na celu wdrożenie unijnych dyrektyw. Zmiany objęły również regulacje dotyczące spółdzielni energetycznej – pisze Bartłomiej Kupiec ze Stowarzyszenia „Z energią o prawie”.
Zgodnie z nowym brzmieniem art. 2 pkt. 33a ustawy o OZE z dnia 20 lutego 2015 roku, spółdzielnia energetyczna jest spółdzielnią w rozumieniu art. 1 ust. 1 ustawy Prawo spółdzielcze z dnia 16 września 1982 roku lub spółdzielnia rolników zgodnie z ustawą z dnia 14 października 2018 roku. Celem jej działalności jest produkcja energii elektrycznej, biogazu, biogazu rolniczego lub biometanu, lub ciepła za pomocą instalacji odnawialnego źródła energii (OZE). Zajmuje się również obrotem i magazynowaniem energii w ramach działalności wyłącznie dla swoich członków. W znowelizowanych przepisach wyraźnie wskazano, że działalność spółdzielni może być prowadzona na rzecz spółdzielni energetycznej, wszystkich lub wybranych członków tej spółdzielni. Członkiem spółdzielni energetycznej może zostać każda osoba fizyczna lub prawna spełniająca warunki statutu spółdzielni. W myśl nowelizacji członkiem spółdzielni jest podmiot (osoba fizyczna lub prawna), którego instalacja OZE jest przyłączona do sieci dystrybucyjnej gazowej lub sieci ciepłowniczej, a także podmiot, do którego energia ze źródeł odnawialnych wytwarzana przez spółdzielnię energetyczną lub jej członków jest dostarczana w inny sposób niż za pośrednictwem sieci dystrybucyjnej gazowej lub sieci ciepłowniczej. Innym sposobem dostarczenia energii może być udostępnienie urządzeń do ładowania elektrycznego lub dostarczenie zmagazynowanej energii elektrycznej. obszar działania spółdzielni energetycznej określa się na podstawie wskazanych przez spółdzielnię energetyczną punktów poboru energii elektrycznej lub miejsc przyłączenia do sieci ciepłowniczej lub gazowej wytwórców i odbiorców będących członkami spółdzielni energetycznej lub miejsc wytwarzania oraz zużycia biogazu, biogazu rolniczego lub biometanu.
Rozliczenia wewnątrz spółdzielni
Rozliczenia między spółdzielnią a jej członkami będą realizowane na podstawie zasad ustalonych przez Walne Zgromadzenie wszystkich członków. Mogą one wynikać z rozporządzenia ministra klimatu i środowiska z dnia 23 marca 2022 roku dotyczącego prowadzenia rejestracji, bilansowania i udostępniania danych pomiarowych oraz rozliczeń spółdzielni energetycznych, albo na podstawie samodzielnie ustalonych zasad, pod warunkiem ich zgodności z Rozporządzeniem. Najbardziej obiektywne jest rozliczanie każdego członka, zarówno wytwórcy jak i odbiorcy, w każdej godzinie doby, co pozwala ustalić, jakie należności i od kogo powinny być egzekwowane.
Zewnętrzne rozliczenia i relacje
System net-meteringu oraz zwolnienie z uiszczania szeregu opłat (np. opłaty OZE) został utrzymany dla spółdzielni energetycznej. Oznacza to, że nadwyżka energii elektrycznej wytworzonej z instalacji OZE członka spółdzielni nad energią skonsumowaną przez pozostałych członków jest rozliczana ze sprzedawcą energii elektrycznej w ramach systemu opustów w stosunku 1:0,6 – za 1 MWh energii wprowadzonej do sieci ponad energię pobraną, członkowie spółdzielni mogą odebrać 0,6 MWh.
Zarówno operator systemu dystrybucyjnego elektroenergetycznego, z którym spółdzielnia energetyczna planuje współpracować, jak i sprzedawca zobowiązany, mają określone obowiązki w zakresie zawierania umów z spółdzielnią energetyczną. Rozliczenia ilości energii wprowadzonej do sieci dystrybucyjnej w porównaniu do ilości energii pobranej z tej sieci dla celów własnych spółdzielni energetycznej i jej członków, dokonuje się na podstawie wskazań urządzeń pomiarowo-rozliczeniowych, które są podłączone do sieci dystrybucyjnej elektroenergetycznej wszystkich członków spółdzielni energetycznej. Nowela ustawy o OZE z 2023 roku określa, że okresem rozliczeniowym jest miesiąc kalendarzowy. Znowelizowane przepisy określają jednoznacznie sposób realizacji obowiązku rozliczenia sprzedawcy zobowiązanego w przypadku spółdzielni energetycznej. Realizacja ta odbywa się na podstawie umowy kompleksowej zawieranej z każdym członkiem danej spółdzielni energetycznej, z uwzględnieniem odpowiednich ilości energii elektrycznej wytworzonej przez spółdzielnię energetyczną lub jej członków.
Zgodnie z nowym art. 38da. ust. 1. operator systemu dystrybucyjnego elektroenergetycznego, na którego obszarze spółdzielnia energetyczna ma zamiar rozpocząć działanie w zakresie wytwarzania energii elektrycznej ze źródeł odnawialnych, jest obowiązany do zawarcia ze sprzedawcą umowy o świadczenie usług dystrybucji albo do dokonania zmiany zawartej umowy o świadczenie usług dystrybucji w celu umożliwienia dokonywania przez tego sprzedawcę rozliczenia, w terminie 21 dni od dnia złożenia przez spółdzielnię energetyczną wniosku o zawarcie albo zmianę takiej umowy przez tego sprzedawcę. Ponadto to na operatorze sieci dystrybucyjnej spoczywa obowiązek zainstalowania każdemu z członków spółdzielni energetycznej licznika zdalnego odczytu w terminie 4 miesięcy od dnia wystąpienia przez spółdzielnię energetyczną z wnioskiem o zainstalowanie takiego licznika.
Zniesienie ograniczeń?
Nowelizacja usunęła istotne ograniczenie dotyczące liczby członków spółdzielni energetycznej, które wynosiło do tej pory 1000. Jest to zmiana zgodna z ideą energetyki obywatelskiej, według której do spółdzielni energetycznej mogą przystąpić wszyscy zainteresowani podmioty spełniające wewnętrzne zasady takiej społeczności, określone na podstawie statutu. Chociaż w nowelizacji doprecyzowano, że łączna moc zainstalowana elektryczna wszystkich instalacji odnawialnego źródła energii nie przekracza 10 MW, a ich sprawność wytwarzania energii elektrycznej umożliwia pokrycie w ciągu roku nie mniej niż 70% potrzeb własnych spółdzielni energetycznej i jej członków, to wymogi spełnienia określonego pokrycia zapotrzebowania oraz limity maksymalnej mocy zainstalowanej nie zostały zniesione. Należy jednak zaznaczyć, że polski ustawodawca opracował przepisy ułatwiające spółdzielniom energetycznym działającym w obszarze energii elektrycznej spełnienie powyższego warunku. Uznaje się, że spółdzielnia w energetyczna spełni powyższy warunek, jeżeli do dnia 31 grudnia 2025 roku złoży wniosek o zamieszczenie w wykazie spółdzielni energetycznej, prowadzonym przez Dyrektora Generalnego KOWR a sprawność wytwarzania energii elektrycznej wszystkich instalacji odnawialnego źródła energii umożliwi pokrycie w ciągu roku nie mniej niż 40% potrzeb własnych danej spółdzielni i jej członków. Rozwiązanie to jest preferencyjne gdyż wymóg pokrycia 70% zapotrzebowania stanowi barierę dla mieszkańców terenów miejsko-wiejskich lub wiejskich ze względu na koszty inwestycyjne związane z projektami OZE oraz stosunkowo niskim poziomem dochodowym wiejskich społeczności. Jednakże przyjęcie ram czasowych do 2025, należy uznać za zbyt krótkie, gdyż inwestycje w spółdzielnie energetyczny wciąż mają charakter pionierski i know-how ich prowadzenia w początkowej fazie działalności jeszcze nie dojrzał. Ustawodawca nie uzasadnił dlaczego wybrano rok 2025. Tym samym należałoby wydłużyć termin złożenia takiego wniosku przynajmniej do początku 2027 roku, tak aby inwestorzy mieli zagwarantowaną możliwość odpowiedniego zaplanowania przedsięwzięcia.
Podsumowanie
W obliczu niedawnej nowelizacji polskiej ustawy o odnawialnych źródłach energii (OZE) z 2023 roku, konieczne jest przeanalizowanie zgodności nowych regulacji, w tym systemu wsparcia dla spółdzielni energetycznych, z dyrektywą RED II. Istotne jest przede wszystkim zbadanie, czy zastosowany system rozliczeń (net-metering) oraz zwolnienia z niektórych opłat, są zgodne z przepisami dyrektywy. Dyrektywa RED II stawia bowiem wymóg, aby podmioty odpowiadające koncepcji społeczności energetycznej, takie jak spółdzielnie energetyczne, ponosiły proporcjonalne opłaty sieciowe, co budzi wątpliwości co do zgodności polskiego prawa z jej postanowieniami.
Dodatkowo, w świetle art. 22 i motywu 71 dyrektywy RED II , system wsparcia dla podmiotów spełniających koncepcję społeczności energetycznej działającej w zakresie OZE powinien być tak skonstruowany, aby umożliwić im uzyskanie dodatkowych korzyści ekonomicznych poprzez efektywne wykorzystanie posiadanych zasobów i kapitału inwestycyjnego, a nie poprzez zwalnianie z opłat, które ponoszą inni uczestnicy sektora energetycznego. W tym kontekście, obecny system wsparcia dla spółdzielni energetycznej, polegający na systemie opustów oraz zwolnieniu z szeregu opłat, wydaje się być sprzeczny z treścią dyrektywy REDII, gdyż faworyzuje ją na tle innych uczestników rynku. Istnieje zatem konieczność zrewidowania kształtu systemu wsparcia dla spółdzielni energetycznych w Polsce np. poprzez stworzenie ram czasowych na korzystanie z niego przez spółdzielnię energetyczną.
Mimo licznych pozytywnych zmian, nowelizacja ustawy o OZE z 2023 roku nie uwalnia w pełni potencjału spółdzielni energetycznej. Należy uznać, że spółdzielnia energetyczna w rozumieniu ustawy o OZE nie odpowiada w pełni treści dyrektywy RED II, odnoszącej się do społeczności energetycznej działającej w obszarze OZE. Oznacza to, że nowelizacja z lipca 2023 roku nie uporządkowała sytuacji prawnej społeczności energetycznych w Polsce i nie dostosowała ich do treści unijnych dyrektyw. Ustawodawca powinien umożliwić spółdzielni energetycznej sprzedaż wyprodukowanej energii podmiotom zewnętrznym. Działalność spółdzielni energetycznych może nie tylko prowadzić do zwiększenia udziału OZE w krajowym miksie energetycznym, ale również stanowić formę inicjatywy obywatelskiej, której głównym podmiotem i beneficjentem jest obywatel. Zatem mogą mieć one pozytywny wpływ na zrównoważony rozwój społeczno-gospodarczy na szczeblu lokalnym. W ten sposób mogą również przyczynić się do zwalczania ubóstwa energetycznego i tworzenia zielonych miejsc pracy w danym obszarze.
Słońce i wiatr zapewnią jedną trzecią globalnej energii do 2030 roku. Ceny jeszcze bardziej spadną
