– Transformacja energetyczna wymaga od państw Unii Europejskiej nie tylko zmian technologicznych, ale także przemodelowania podejścia do produkcji, dystrybucji i konsumpcji energii. Chorwacja stoi przed wyjątkową szansą na wykorzystanie swojego potencjału odnawialnych źródeł energii oraz aktywizację lokalnych społeczności w dążeniu do zrównoważonego rozwoju. Społeczności energetyczne, w tym spółdzielnie energetyczne, mogą odegrać kluczową rolę w tej transformacji, promując model energetyczny, który jest bardziej demokratyczny, sprawiedliwy i przyjazny dla środowiska – pisze Bartłomiej Kupiec, ekspert ds. energetyki lokalnej w Stowarzyszeniu „Z energią o prawie”.
- Społeczności energetyczne reprezentują nowy model organizacyjny w sektorze energetycznym, opierający się na zaangażowaniu obywateli, lokalnych przedsiębiorstw i samorządów w produkcję, dystrybucję i zarządzanie energią odnawialną.
- Rozwój społeczności energetycznych w Chorwacji, podobnie jak w innych państwach UE , napotyka liczne wyzwania.
- Społeczności te mogą stać się fundamentem zrównoważonej transformacji energetycznej w Chorwacji, przyczyniając się do osiągnięcia niezależności energetycznej, redukcji emisji gazów cieplarnianych i zwiększenia zaangażowania obywateli w kształtowanie przyszłości energetycznej kraju.
Chorwacja w ostatnich latach, pod wpływem regulacji Unii Europejskiej i globalnych trendów związanych z dekarbonizacją, Chorwacja intensyfikuje działania na rzecz zwiększenia udziału innych źródeł odnawialnych, takich jak energia słoneczna, wiatrowa i biomasa. Chorwacja, mimo swojego ogromnego potencjału związanego z rozwojem fotowoltaiki, stoi przed znaczącymi wyzwaniami w osiągnięciu celów klimatycznych i energetycznych. Ostatnia ocena Komisji Europejskiej wskazuje, że kraj ten prawdopodobnie nie osiągnie założonego celu redukcji emisji gazów cieplarnianych o około 35 procent do 2030 roku w porównaniu z poziomami z 1990 roku. Ocena ta ujawniła, że Chorwacja nie spełnia oczekiwań w zakresie efektywności energetycznej i rozwoju odnawialnych źródeł energii.
Społeczności energetyczne w Chorwacji
Społeczności energetyczne reprezentują nowy model organizacyjny w sektorze energetycznym, opierający się na zaangażowaniu obywateli, lokalnych przedsiębiorstw i samorządów w produkcję, dystrybucję i zarządzanie energią odnawialną. Poprzez demokratyzację energetyki, te inicjatywy umożliwiają obniżenie kosztów energii dla uczestników, zwiększenie bezpieczeństwa energetycznego na poziomie lokalnym oraz przyczyniają się do redukcji emisji gazów cieplarnianych. Europejska legislacja, a szczególnie dyrektywy REDII i IEMD, ustanawiają ramy prawne wspierające rozwój tych wspólnot.
Transpozycja dyrektyw Unii Europejskiej do chorwackiego porządku prawnego stanowiła ważny krok w kierunku umożliwienia i wspierania tworzenia społeczności energetycznych. Ustawa o rynku energii elektrycznej oraz Prawo o odnawialnych źródłach energii określają ramy działania dla społeczności energetycznych, jednakże wprowadzone ograniczenia, takie jak maksymalna moc instalacji czy wymogi dotyczące formy prawnej, rodzą dyskusje na temat elastyczności i dostępności tych rozwiązań dla szerszej grupy zainteresowanych. Krytyka dotychczasowych regulacji koncentruje się na konieczności ich liberalizacji i dostosowania do dynamicznie zmieniającego się środowiska energetycznego oraz potrzeb lokalnych społeczności.
Rozwój społeczności energetycznych w Chorwacji, podobnie jak w innych państwach UE , napotyka liczne wyzwania. Bariery technologiczne, takie jak ograniczona dostępność i wysokie koszty nowoczesnych technologii OZE, stanowią pierwszy z istotnych problemów. Kolejnym wyzwaniem są bariery finansowe, w tym ograniczony dostęp do startowego finansowania projektów i wsparcia ze strony państwa oraz instytucji finansowych. Ponadto, aspekty społeczne, w tym brak świadomości i zaufania do nowych form produkcji energii, mogą hamować zaangażowanie obywateli. Przypadki oporu społecznego, wynikające z obaw przed zmianami w krajobrazie czy wpływem na środowisko lokalne, wymagają skutecznych strategii komunikacji i zaangażowania społeczności w proces planowania i realizacji projektów.
Jednak Chorwacja posiada również interesujące przykłady lokalnych spółdzielni energetycznych. W mieście Križevci pierwsze projekty crowdfundingu obywatelskiego na rzecz odnawialnych źródeł energii rozpoczęły się w latach 2018-2019. Projekty te polegały na inwestycjach mieszkańców w instalację paneli słonecznych na dachach centrum rozwoju i technologii parku miejskiego. Projekty, będące wynikiem współpracy miasta Križevci i Zelene Energetske Zadruge (Zielonej Spółdzielni Energetycznej) z Zagrzebia – organizacji promującej rozwój, użytkowanie i inwestycje w odnawialne źródła energii przez obywateli – okazały się sukcesem. W 2020 roku w Križevci powstała spółdzielnia energetyczna KLIK. Głównym celem KLIK jest pomoc w rozwoju miasta niezależnego energetycznie i promowanie przejścia na neutralność klimatyczną. Społeczność wykorzystuje innowacyjne narzędzia, w tym technologię blockchain, do łączenia mikrosieci i handlu energią elektryczną między użytkownikami. Dzięki aktywnemu zaangażowaniu lokalnej ludności udało się zabezpieczyć ponad 50 000 euro inwestycji krajowych na lokalną produkcję energii odnawialnej, co przyczyniło się do znaczącej redukcji emisji gazów cieplarnianych, równoważnej około 7,72 tonom CO2 rocznie.
Na wyspie Krk funkcjonuje spółdzielnia Krk, założonej w celu promowania samowystarczalności energetycznej i dekarbonizacji wśród mieszkańców wyspy poprzez decentralizację produkcji i cyfryzację usług, demokratyzując je. Obecnie na wyspie znajduje się 175 domów indywidualnych z niewielkimi instalacjami fotowoltaicznymi (PV), a celem jest podwojenie tej liczby do końca roku oraz połączenie wszystkich domów z PV w inteligentną sieć, tworząc społeczność energetyczną. Spółdzielnia uruchomiła również projekt, który obejmuje instalację 1000 indywidualnych małych systemów fotowoltaicznych i dwóch dużych systemów zdolnych do produkcji energii dla całej wyspy, w tym dla środków transportu elektrycznego. Celem projektu jest produkcja energii z odnawialnych źródeł, aby wyspa mogła być samowystarczalna energetycznie w zimie i sprzedawać nadwyżki energii latem.
Społeczności energetyczne mogą stać się fundamentem zrównoważonej transformacji energetycznej w Chorwacji, przyczyniając się do osiągnięcia niezależności energetycznej, redukcji emisji gazów cieplarnianych i zwiększenia zaangażowania obywateli w kształtowanie przyszłości energetycznej kraju. Wyzwania na tej drodze są znaczące, ale równie wielki jest potencjał i korzyści płynące z aktywizacji społeczności lokalnych. Aby w pełni wykorzystać potencjał społeczności energetycznych, Chorwacja musi podjąć szereg działań na poziomie politycznym i operacyjnym. Zmiany w prawodawstwie powinny ułatwić tworzenie i funkcjonowanie społeczności energetycznych, redukując biurokrację i wprowadzając zachęty finansowe. Edukacja i podnoszenie świadomości społecznej na temat korzyści płynących z energii odnawialnej i modeli partycypacyjnych są kluczowe dla zwiększenia zaangażowania obywateli. Współpraca międzysektorowa, łącząca sektor publiczny, prywatny i organizacje pozarządowe, może przyspieszyć wymianę wiedzy i doświadczeń, a także mobilizować niezbędne zasoby. Wsparcie ze strony Unii Europejskiej, zarówno finansowe, jak i eksperckie, będzie miało kluczowe znaczenie dla przyspieszenia transformacji energetycznej w Chorwacji.
