Świrski: Polityka Energetyczna Polski do 2050 – już dziś wiadomo co w niej będzie

KOMENTARZ

prof. nzw. dr hab. inż. Konrad Świrski,

Transition Technologies SA

Zazwyczaj łatwo pisze się strategię, a trudniej się ją realizuje. Ze strategiami energetycznymi było w Polsce do tej pory prosto – pojawiały się bowiem Polityki Energetyczne z horyzontem 20 i 30 letnim zarówno w roku 1990 jak i 1995, 2000, 2002, 2005, 2006, 2008, i 2010. Z samą realizacją może było ciężej, ale dokumenty powstawały.

W obecnych ciekawych czasach problem jest już na etapie samego opracowywania strategii, bo była zaplanowana na rok 2014 (odbyły się nawet szybkie letnie konsultacje i nieśmiało podano pierwsze daty), ale potem minął nowy rok i pierwszy kwartał i wreszcie pojawiła się zapowiedź, że jednak polityki energetycznej doczekamy się… na koniec 2015 roku.

Zapowiedź niesie ze sobą przekaz podprogowy, że lepiej nie ujawniać polityki energetycznej w najbliższym czasie (rok  wyborczy), że w końcu nie wiadomo kto będzie taką politykę firmował na koniec roku (rok wyborczy), a finalnie i otwarcie – że nie można zaplanować PEP bez finalnej decyzji dotyczącej europejskiego Pakietu Klimatycznego (grudzień 2015).  Jest to bowiem tak naprawdę skrzyżowanie dróg, a paryskie negocjacje i następnie trudna decyzja  Polski– co dalej – naturalnie wepchnie nas w jedną z dróg strategii energetycznej.

O tym że lepiej dziś otwarcie nie dyskutować wiedzą chyba wszyscy na rynku, bo same decyzje są bardzo trudne, a efekt dla kraju i społeczeństwa jest zawsze bolesny.  Że tak naprawdę do końca nie wiadomo na co się zdecydować–  Pakiet Klimatyczny i jaką przyjąć wobec niego strategię (dostosować się, nie dostosować, zapomnieć ?) Jak prowadzić  dalszą odbudowę mocy wytwórczych (np. bo wycofywanie starych jednostek z uwagi na ograniczenia emisji NOx i SO2 – przesunięte na 2019)? Czy uruchomić czy zatrzymać program jądrowy. Jak modernizować górnictwo węgla kamiennego? Czy planować nowe odkrywki węgla brunatnego (po 2025). I wreszcie chyba– jak oficjalnie przygotować społeczeństwo na to co nas energetycznie czeka, a niektóre grupy pracownicze na nieuchronną  zmianę zawodu?

Rok ma zawsze przynajmniej jedna cechę, że się kończy i po ogłoszeniu nowego PEP (Polityki Energetycznej Polski) do roku 2050 wejdziemy w następujące fazy:

Podstawowy dylemat – adaptacja coraz ostrzejszych decyzji klimatycznych Unii Europejskiej czy opt-out – próba wyjścia i nieprzyjęcie europejskiej polityki w tym obszarze.  Nie znając niuansów i prawniczych kruczków regulacji unijnych trudno powiedzieć na ile jest możliwe całkowity wyjście z obszaru Pakietu Klimatycznego UE (opt –out). Jednak coraz częściej pojawiające się tego typu sugestie pokazują, że w niektórych analizach może być to możliwe i wobec tego alternatywnym rozwiązaniem jest po prostu wyjście. Teoretycznie, klauzula opt – out daje członkowi UE możliwość wyłączenia z obowiązku wypełnienia części wymogów prawa unijnego wobec czego państwo członkowskie, które z określonych powodów nie chce brać udziału w działaniach objętych uregulowaniami traktatowymi, może to zgłosić jako opcję opt – out. Korzystała z tego zarówno Wielka Brytania jak i Dania choćby w zakresie Traktatu z Maastricht i jakoś dalej w Unii te kraje funkcjonują.   Opt-out zaczyna pojawiać się coraz bardziej praktycznie, ponieważ staje się też jasne, że Pakiet Klimatyczny i coś co nazywa się europejską polityką energetyczną – zdecydowanie skręca w stronę daleką od naszych oczekiwań (my – bezpieczeństwo energetyczne) i na sztandary wprowadza dekarbonizację (a wiec eliminację węgla – przynajmniej kamiennego z sektora energetycznego) oraz coraz ambitniejsze zadania dla energetyki odnawialnej, za chwilę nawet kosztem obligatoryjnych zakupów na wspólnym europejskim rynku.  O ile patrząc na zapisy i zobowiązania z perspektywy roku 2015 można udawać, że nic się nie stało, to za chwile wypełnianie literalnych zapisów w momencie zaciskania się pętli coraz mniejszych dozwolonych emisji i wyższych opłat za CO2 może po prostu skończyć się falą kolejnego exodusu przemysłu z naszego kraju, niezależnie od optymistycznych wizji reindustrializacji Europy.  Z każdym krokiem bliżej 2020 i jeśli Europa będzie dalej kontynuowała swoją nadrzędną wizję energetyczną (a na to wygląda), to samej Polsce coraz trudniej będzie się w niej zmieścić a więc każdemu potencjalnemu rządowi, podejmować niepopularne decyzje.

Tak więc PEP 2050 jeśli ma być realistyczny – w pierwszym kroku powinien zdecydować czy Polska przyjmuje (z cała konsekwencją) europejskie regulacje i dostosuje do tego swój mix energetyczny czy też to odrzuci (również z cała konsekwencją) i będzie realizować własną drogę. Tak naprawdę wszystkie wcześniejsze próby skonstruowania PEP 2050 polegały na próbie pogodzenia „ognia z wodą” przy minimalnej ilości generowanej pary – czyli jednocześnie i przyjęcie europejskich regulacji, ale i jednocześnie odsunięcie konsekwencji dla polskiej energetyki i przemysłu – co może da się zrobić do roku 2020, ale już nie dalej.

Tabela poniżej w uproszczony sposób pokazuje konsekwencje dla danej wybranej strategii:

Żadnego dobrego rozwiązania nie ma i nikt najmądrzejszy nie wymyśli super fajnej, bezbolesnej strategii (no może poza „meteorytami” – politykami którzy umieją dobrze obiecywać i wymyślać kolejne dotacje dla prosumentów). Patrząc na procenty w energy mix,  może się wydawać,  że różnice są niewielkie, ale z punktu widzenia technicznego to dwa zupełnie różne scenariusze i nie da się znaleźć niczego pośrodku. Scenariusz z Pakietem Klimatycznym może być tylko ostrzejszy – jeszcze wyższe ceny certyfikatów CO2 i kolejne wyższe cele generacji energii z OZE, przy możliwym też  zwiększaniu corocznej konsumpcji energii – jeszcze trudniejsze do osiągnięcia technicznie lub również okupione bardzo kosztownym importem energii lub certyfikatów z zagranicy. Z kolei zapomnienie o europejskich regulacjach, może prowadzić do braku zainteresowania modernizacją i utrzymaniem lobby węglowego i jak było już wiele razy w przeszłości – brakiem zmian. Tak wiec – niezależnie kto będzie odpowiedzialny za końcowe opracowanie i opublikowanie PEP 2050, jego konsekwencje będą trudne i bolesne.  Dlatego też paradoksalnie, pozytywne jest to, że energetyka schodzi z linii dyskusji wyborczych i politycznego przeciągania liny. Niezależnie od siły politycznej jaka będzie u steru Polski w kolejnych latach – problemy będą te same i trzeba będzie je w końcu rozwiązać.  Dlatego jak zawsze powtarzam – marzy mi się coś w rodzaju opt-out energetyki z dyskusji politycznych i przyjęcie, że PEP 2030 czy 2050 będzie dla wszystkich polityków taki sam, i że być może jutro będzie trzeba znaleźć się po drugiej stronie barykady i albo powstrzymać się z krytyką albo samemu zdecydować o rozwiązaniu problemów, które łatwo było krytykować z boku. Najgorsze jednak co może się stać…  to pomysł który zawsze przychodzi najłatwiej …czyli jak mawiała Scarlett O’Hara „Pomyślę o tym jutro” – a więc dalsza kombinacja tych dwóch sprzecznych strategii – z jednej strony podpisujemy unijne zobowiązania, ale z drugiej unikamy przygotowania polskiej energetyki do ich wykonania, a samym pracownikom sektora i użytkownikom końcowym płacącym za energię, mówimy, że nic się nie stanie. O ile w perspektywie roku wyborczego, nawet kwartał wydaje się długim okresem to nagle może się okazać, że minie lat 3 a nawet 5 i wtedy będziemy musieli reagować w pośpiechu. I aby nie stało się tak jak parafrazując stary kawał z lat komunistycznych „Przed wojną (obecnie przed Pakietem Klimatycznym) staliśmy nad przepaścią, ale teraz zrobiliśmy wielki krok naprzód” …