Wróbel: Jak Polska może wskoczyć na unijną „falę renowacji” budynków? (ANALIZA)
„Fala renowacji” to od kilku miesięcy jeden z najczęściej powtarzanych terminów w Brukseli w odniesieniu do transformacji energetycznej. Polacy mogą się włączyć w tę inicjatywę z korzyścią – pisze Paweł Wróbel, szef Gate Brussels i współpracownik BiznesAlert.pl.
Polski dorobek wynikający z doświadczeń prowadzonego programu „Czyste Powietrze” może być cennym wkładem w prace nad szczegółami tej inicjatywy, której szczegóły Komisja Europejska przedstawi we wrześniu w formie unijnej strategii. Tym bardziej, że jest to obecnie jeden z największych tego typu programów w państwach UE. To szansa nie tylko podzielenia się dobrymi praktykami, lecz także możliwość uzyskania bardzo dużego wsparcia finansowego ze strony UE. Warunkiem będzie zgodność z regulacjami dotyczącymi wydatkowania funduszy UE po 2021 roku.
Bez budynków nie ma Europejskiego Zielonego Ładu
W ramach realizacji transformacji energetycznej Unia stawia w pierwszej kolejności na modernizację budynków. Wynika to z potencjału realizacji unijnych celów energetyczno-klimatycznych tj. zwiększania efektywności energetycznej oraz OZE, a także redukcji CO2 – jaki leży w tym sektorze. Komisja wskazuje, że ‘budynki’ odpowiadają za największą tj. ok. 40 procent konsumpcję energii w UE, a także ok. 36 procent emisji CO2. Zaś nowe budynki zużywają ok. połowę energii mniej niż podobne budynki oddawane do użytkowania 20 lat temu. Skalę potrzeb podkreśla fakt, iż ok. 80 procent dzisiejszych budynków w Unii wciąż będzie użytkowana w 2050 roku, z tego 75 procent jest nieefektywna energetycznie. Komisja w swoich analizach zauważa, iż w celu realizacji neutralności klimatycznej 2050 obecny poziom renowacji budynków w UE powinien zostać co najmniej podwojony. Ten postulat dotyczy także realizacji celów Unii do 2030 roku, tj. rozwijania OZE, efektywności energetycznej i redukcji CO2. W ciągu najbliższych dziesięciu lat potrzebne są dodatkowe środki publiczne i prywatne szacowane dla całej UE na poziomie ok. 325 mld euro rocznie, w tym 250 mld euro w budynkach mieszkalnych, a 75 mld euro w budynkach sektora publicznego. Ponadto, szczególnie podkreślana jest rola inwestycji w ramach „fali renowacji” w kontekście wychodzenia z kryzysu gospodarczego oraz pobudzania rynku pracy. Dotyczy to w dużej mierze zatrudnienia w mikro, małych i średnich przedsiębiorstwach, we wszystkich państwach członkowskich. Sektor budowlany odpowiadający za prawie 10% unijnego PKB tworzy około 18 mln miejsc pracy – bezpośrednio i pośrednio zatrudnionych. Oczywiście, szczególnie z polskiej perspektywy warto podkreślić, iż do korzyści zaliczyć należy poprawa jakości powietrza co ma wpływ na kwestie zdrowotne.
Money, money, money
Priorytetowy charakter inwestycji w modernizacje sektora budynków został potwierdzony w przedstawionej pod koniec maja br. propozycji wieloletniego budżetu UE na lata 2021-27 o wartości 1,1 bln euro oraz nowego antykryzysowego instrumentu „Next Generation EU” o wartości 750 mld euro. Warto podkreślić, że w nowym rozdaniu budżetowym mamy szansę pozostać jednym z głównych beneficjentów unijnych funduszy. Propozycja zakłada szereg możliwości finansowania modernizacji budynków. Tworzą one nowe możliwości dla krajowych programów, w tym dla zwiększenia skuteczności „Czystego powietrza” w Polsce. Finansowanie „fali renowacji” zapewnić mają przede wszystkim:
- Inicjatywa ReactEU
Źródło finansowania: instrument „Generation Next EU”.
Okres finansowania projektów: 2020-2022.
Rodzaj wsparcia: granty.
Budżet: 55 mld, z tego 5 mld jeszcze w 2020 roku.
Szacunki dot. środków dla Polski: ok. 4 mld euro – zakładając, że do wyliczeń na dalszym etapie uzgodnień będzie służyła metodologia określająca wielkość części grantowej dla poszczególnych państw UE w ramach „Generation Next EU”.
Zasady wydatkowania: ReactEU ma być uzupełnieniem unijnych środków z polityki spójności w związku z tym należy założyć, że obowiązywać będą zasady wydatkowania określone w Rozporządzeniu ws. Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego i Funduszu Spójności. Ostateczny kształt rozporządzenia, które jest negocjowane od 2018 roku, będzie znany w ciągu kilku miesięcy. Wśród uzgodnionych zasad jest zgoda co do priorytetowego traktowania źródeł odnawialnych oraz efektywności energetycznej, a także wykluczenia ze wsparcia tzw. stałych paliw kopalnych (solid fossil fuels), m.in. węgla. Wciąż nieuzgodnioną kwestią jest ewentualna możliwość wspierania inwestycji w gaz ziemny. Na podstawie ostatnich wersji stanowisk Rady UE oraz Parlamentu Europejskiego najprawdopodobniej kryteria dotyczące funduszy spójności dopuszczą inwestycje związane z gazem tylko w wysokości maksymalnie do 1% alokacji dla danego państwa, a więc będzie to mała kwota. Dopuszczone prawdopodobnie będą tylko projekty zastępujące systemy ciepłownicze oparte o węgiel, bądź tylko w wysokosprawną kogenerację oraz efektywne sieci ciepłownicze.
Przedstawiciele Komisji podkreślają, iż celem ReactEU ma być przede wszystkim finansowanie „fali renowacji”, lokalnych sieci energetycznych, czy innowacji związanych z wodorem. Środki będą zasilać realizowane obecnie przez państwa programy spójności lub nowe inicjatywy po uzgodnieniu z Komisją Europejską.
W ramach ReactEU przewidziano środki finansowe dla państw członkowskich na pomoc techniczną w celu przygotowania planów wydatkowania.
- Środki z polityki spójności w ramach Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego oraz Funduszu Spójności
Źródło finansowania: budżet UE.
Okres finansowania projektów: 2021-27.
Rodzaj wsparcia: granty.
Budżet: 237 mld euro.
Szacunki dot. środków dla Polski: ok. 55 mld euro.
Zasady wydatkowania: zgodnie z rozporządzeniem ws. Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego i Funduszu Spójności (ERDF-FS) opisanym wyżej w punkcie dot. ReactEU.
- Program InvestEU
Źródło finansowania: instrument „Generation Next EU”.
Okres finansowania projektów: 2021-27.
Rodzaj wsparcia: gwarancje bankowe, które uruchomią pożyczki dla inwestorów.
Budżet: 30,3 mld euro, brak podziału na alokacje dla państw członkowskich. W ramach budżetu:
- 15,3 mld euro na dotychczasowe „segmenty” wśród których jest „zrównoważona infrastruktura” (sustainable infrastructure) dedykowana w dużej mierze finansowaniu „fali renowacji”, inwestycjom w OZE oraz interkonektory.
- 15 mld euro na nowy „segment” tj. „Instrument na Rzecz Inwestycji Strategicznych”. Ma wspierać budowanie solidnych i odpornych łańcuchów wartości w UE poprzez angażowanie europejskich przedsiębiorstw do inwestycji w strategicznych sektorach w tym m.in. w przemyśle niskoemisyjnym, cyberbezpieczeństwie, internecie rzeczy. Te obszary wpisują się w szeroko rozumiane nowoczesne budynki, które dzięki inteligentnym technologiom potrafią produkować, magazynować i pożytkować energię w inteligentny sposób.
Środki z programu InvestEU mają wygenerować gwarancje finansowe o wartości 72 mld euro co umożliwi inwestycje o wartości nawet do 400 mld euro.
Szacunki dot. środków dla Polski: program nie zakłada odrębnych alokacji dla poszczególnych państw unijnych, stąd nie ma gwarancji przydziału określonych środków dla państw. Jednak aktywizacja inwestorów w Polsce może przynieść środki na poziomie ok. 2-3 mld euro, które pozwolą wygenerować kilkanaście mld euro pożyczek na realizację inwestycji.
Zasady wydatkowania: określone są w Rozporządzeniu ustanawiającym program InvestEU, które od ogłoszenia propozycji KE w 2018 roku jest negocjowane przez Radę UE i Parlament Europejski. Uzgodnione już założenia wskazują, że także w tym przypadku w projektach energetycznych celem jest wsparcie przede wszystkim efektywności energetycznej i rozwijania OZE. Rozporządzenie wskazuje konkretne obszary i rodzaje inwestycji, które mogą być finansowane. Nacisk jest położony na projekty przyczyniające się do wdrażania postanowień „Porozumienia paryskiego”. Przedstawiciele Komisji Europejskiej podkreślają, iż celem InvestEU ma być przede wszystkim finansowanie „fali renowacji”, lokalnych sieci energetycznych oraz innowacji związanych z wodorem. Program zakłada możliwość łączenia udzielonych pożyczek z innymi instrumentami unijnymi, np. grantami z funduszy spójności, z Funduszu Modernizacyjnego lub Funduszu Innowacji – funkcjonujących w ramach systemu EU ETS.
Dodatkowym programem, o którym należy pamiętać przy okazji wspierania najnowocześniejszych technologii jest „Horyzont Europa”. Program ten będzie kontynuacją „Horyzontu 2020”. Celem jest wspieranie badań i innowacji. Budżet programu to ponad 94 mld euro na okres 2021-27. Środki te, w postaci grantów mogą wspierać badania nad nowoczesnymi technologiami niskoemisyjnymi w ogrzewnictwie i ciepłownictwie, oraz ich wdrażanie na szeroką skalę co jest kluczem do realizacji celu Europejskiego Zielonego Ładu w obszarze budynków.
Jakie inwestycje będzie wspierać Unia?
W przypadku wydatkowania środków unijnych, oprócz w/w rozporządzeń należy uwzględnić ramy unijnej polityki finansowej. U podstaw wydatkowania środków z nowej perspektywy finansowej leżą zasady tzw. taksonomii. Jest to system jednolitej klasyfikacji inwestycji, które przyczyniają się do zrównoważonego rozwoju. Od 2022 roku zacznie obowiązywać UE oraz państwa członkowskie. Jednoznacznie wskazuje, iż kierunek inwestycji w budynkach, to zwiększanie efektywności energetycznej, rozwijanie i integracji OZE i niskoemisyjnych źródeł jak pomp ciepła, fotowoltaiki i kolektorów słonecznych. Ponadto cyfryzacja, zarządzanie danymi oraz inteligentne opomiarowanie i sterowanie zużyciem energii, rozwijanie magazynów energii, a także infrastruktury ładowania pojazdów elektrycznych w domach. To inwestycje, które będą wspierane w ramach modernizacji budynków. Dodatkowo zidentyfikowano potrzebę wzmacniania inwestycji w kompetencje zawodowe pracowników sektora budowlanego. Brak odpowiedniej wiedzy i umiejętności w zakresie efektywności energetycznej, wykorzystania energii odnawialnej do produkcji ciepła i prądu, potencjału redukcji emisyjności to jedna z barier rozwoju nowoczesnych, zielonych budynków. Bez wątpienia wspierane będą strategie wzmacniania zielonych i cyfrowych kompetencji w tym sektorze.
Finansowanie ze środków UE nie przewiduje wspierania inwestycji w instalacje węglowe, np. kotły opalane węglem. Na obecnym etapie uzgodnień bardzo wiele wskazuje na to, iż również instalacje oparte o gaz jako paliwo, np. piecyki gazowe nie będą wspierane z funduszy UE. Być może pojawią się wyjątki od tej reguły – np. związane z tymi inwestycjami, które równolegle rozwijać będą infrastrukturę wodorową. Jednak będą to tylko odstępstwa od reguły, a do tego z bardzo wieloma ograniczeniami. W tym miejscu warto wskazać, że KE widzi rolę jaką gaz ma odegrać jako paliwo przejściowe w osiąganiu celów redukcji emisji CO2. Jednak Komisja stoi na stanowisku, iż inwestycje związane z gazem ziemnym nie wymagają wsparcia środkami publicznymi jakimi są fundusze UE.
Jak skutecznie uruchomić środki UE?
Wydatkowanie unijnych środków, w taki sposób by mogły finansować krajowe programy np. „Czyste Powietrze” wymaga przeglądu przyjętych kryteriów finansowania. Jest to szczególnie ważne by szybko i skutecznie uruchomić unijne fundusze z uwagi na fakt, iż część środków będzie dostępna tylko w okresie do 2022 roku. Muszą one być spójne z zasadami w/w rozporządzeń – tak by móc je uruchamiać na wsparcie inwestycji. To oznacza, że „Czyste Powietrze”, a także ewentualnie inne krajowe lub regionalne programy, które będą korzystać z funduszy „fali renowacji” muszą realizować cele klimatyczno-energetyczne tj. obniżać emisje CO2, rozwijać efektywność energetyczną oraz zwiększać udziału OZE w ogrzewnictwie, ciepłownictwie i energetyce. Walce ze smogiem, która jest tak ważna w batalii o dobrej jakości powietrze w Polsce, muszą towarzyszyć działania z katalogu unijnej polityki klimatycznej. Stąd nie ma co liczyć na finansowanie z UE programu w ramach którego jest możliwa wymiana „kopciuchów” na kotły węglowe.
Kolejnym krokiem, który trzeba wykonać po krajowej stronie to wpisanie kwestii modernizacji budynków do Krajowego Planu ds. Energii i Klimatu (KEPiK) na lata 2021-2030. Wersja przesłana pod koniec ubiegłego roku do KE nie widzi tego obszaru. To zaś przełoży się na brak ram wsparcia z unijnych funduszy. Co więcej, po krajowej stronie wciąż jest przygotowanie długoterminowej strategii renowacji budynków (National Long-Term Renovation Strategy), które państwa członkowskie powinny były przygotować do 10 marca 2020 roku. Ten obowiązek wynika ze zrewidowanej Dyrektywy ws. charakterystyki energetycznej budynków (EPBD) z 2018 roku. Strategia taka wg. unijnych regulacji, stanie się częścią KPEiK.
Warto również zwrócić uwagę, iż w przypadku inicjatywy „Generation Next EU” bardzo ważną rolę odgrywać będą rekomendacje dla państw w ramach tzw. „semestru europejskiego”. Stąd wszelkie działania programujące wydatkowanie środków na modernizację budynków powinny uwzględniać również cele „semestru europejskiego”, którego rola systematycznie rośnie.
Dalsze szczegóły unijnej inicjatywy będą zależały od wyników negocjacji propozycji nowego budżetu UE na lata 2021-27 oraz „Generation Next EU”, które powinny zakończyć się do końca tego roku.
* Obliczenia kwot możliwych środków finansowych dla Polski bazują na analizie propozycji KE oraz rozmowach z urzędnikami KE, są szacunkowe i mogą różnić się od ostatecznych decyzji.
