Polski rynek energii elektrycznej wymaga większej innowacyjności w związku z rozwojem energetyki rozproszonej opartej o wykorzystanie instalacji OZE. Skuteczne wykorzystanie zasobów energetycznych wymaga inteligentnej koordynacji na szczeblu lokalnym, opartej o nowoczesne rozwiązania z zakresu IT – pisze Bartłomiej Kupiec, prawnik i analityk polityki zrównoważonego rozwoju ze Stowarzyszenia „Z energią o prawie”.
Rozwiązania IT przyszłością sektora energetycznego
Aby dostosować się do rosnącego znaczenia energetyki rozproszonej, uczestnicy rynku energii elektrycznej muszą zmienić nastawienie w celu wypracowania nowego modelu zarządzania wykorzystywanymi jednostkami wytwórczymi. Jednym z modeli zarządzania rozproszonymi jednostkami wytwórczymi OZE na lokalnym terenie są wirtualne elektrownie (ang. Virtual Power Plant). Wirtualna elektrownia to centralnie optymalizowany i sterowany za pomocą systemu IT zespół rozproszonych jednostek wytwórczych i/lub odbiorczych, połączonych lokalną siecią dystrybucyjną, który zbiera pomiary ze wszystkich źródeł wytwórczych na danym obszarze za pomocą inteligentnych liczników, i umożliwia zdalne sterowanie wytwarzaniem energii w poszczególnych jednostkach wytwórczych OZE, aby osiągnąć zaplanowaną wartość. Ponadto dzięki zastosowaniu rozwiązań z zakresu IT wirtualna elektrownia jest w stanie reagować zarówno na stany sieciowe jak i na sygnały cenowe z rynku energii elektrycznej, i tym samym odpowiednio dostosować swój sposób działania do zmieniających się warunków. Takie rozwiązania umożliwiają przezwyciężenie mankamentów wykorzystania oddalonych od siebie instalacji OZE, zlokalizowanych na danym terenie. Klastry energii, spółdzielnie energetyczne oraz inne rodzaje społeczności energetycznych mogą wdrożyć koncepcję wirtualnej elektrowni w celu osiągnięcia korzyści organizacyjnych i ekonomicznych. Wraz z rozwojem technologii magazynów energii wirtualne elektrownie będą stanowiły zamkniętą całość – sterowalną jednostkę, pozwalającą zaspokoić potrzeby energetyczne lokalnej społeczności, co wpisuje się w koncepcję społeczności energetycznych, które zakładają tworzenie samowystarczalnych energetycznie obszarów
Na gruncie prawnym koncepcja wirtualnej elektrowni jest ściśle powiązana z kwestią agregacji wynikającą z dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2019/944 z dnia 5 czerwca 2019 roku w sprawie wspólnych zasad rynku wewnętrznego energii elektrycznej (dalej: dyrektywa 2019/944) . Zgodnie z art. 2 pkt 18 agregacja jest funkcją wykonywaną przez osobę fizyczną lub prawną, która łączy wiele obciążeń po stronie odbiorców lub wytworzoną energię elektryczną do celów sprzedaży, zakupu lub wystawienia na aukcji na jakimkolwiek rynku energii elektrycznej. Obecnie polski ustawodawca pracuje nad uregulowaniem agregacji w projekcie nowelizacji ustawy Prawo energetyczne oraz ustawy o odnawialnych źródłach energii (UC74). Właściwa transpozycja koncepcji agregacji do polskiego porządku prawnego może doprowadzić do wzmożonej aktywności na płaszczyźnie rozwiązań z zakresu wirtualnej elektrowni.
Piaskownice regulacyjne a innowacje na rynku energii elektrycznej
Obowiązujące prawo, nienadążające za zmianami technologicznymi i ekonomicznymi, jest czasami czynnikiem ograniczającym innowacje w zakresie zarządzania energią w kierunku systemu opartego na energii odnawialnej (RE), który wymaga dopasowania popytu i podaży zarówno pod względem dostępnej energii, jak i przepustowości sieci. Rozwiązaniem prawnym mogącym stymulować rozwój innowacyjnych działań na rynku energii elektrycznej, w tym wirtualnych elektrowni, mogą być tzw. piaskownice regulacyjne (ang. regulatory sandboxes). Piaskownica regulacyjna to konstrukcja prawna, umożliwiająca podmiotom gospodarczym działanie w preferencyjnym środowisku prawnym w celu eksperymentowania z danym projektem lub usługą na złagodzonych zasadach. Skuteczne działanie piaskownic regulacyjnych wymaga przepisów zapewniających elastyczność prawną, na przykład w formie klauzul eksperymentalnych (ang. experimentation clauses) – tymczasowych przepisów umożliwiających prowadzenie eksperymentów. Piaskownice regulacyjne mają na celu zapewnienie przedsiębiorstwom rozpoczynającym działalność konkretnego wsparcia w radzeniu sobie z wymogami regulacyjnymi w odniesieniu do ograniczonej grupy klientów lub ograniczonego okresu czasu, a nawet zwolnienie przedsiębiorstw w ramach piaskownicy, spod działania niektórych przepisów. Dzięki temu innowacyjne przedsiębiorstwa mogą skoncentrować się w pierwszej kolejności na rozwoju swoich usług. Oznacza to, że w praktyce piaskownica regulacyjna to wydzielone, tymczasowe środowisko prawne, w którym przedsiębiorstwo może eksperymentować z innowacyjnymi rozwiązaniami. Jednocześnie piaskownice regulacyjne dają organom administracyjnym możliwość szybszego zrozumienia innowacyjnych modeli biznesowych i zmian na rynku, poprzez bliski kontakt z nowymi przedsiębiorstwami. Piaskownice regulacyjne mogą zapewnić możliwość poprawy szeroko rozumianego prawa energetycznego poprzez proaktywne monitorowanie tego sektora, gdyż administracja może zdobyć lepszą wiedzę w zakresie sposobów regulowania innowacji, zwłaszcza na bardzo wczesnym etapie ich rozwoju. W związku z tym organy regulacyjne mają możliwość opracowania lub przedłożenia podmiotom mającym inicjatywę ustawodawczą propozycji w zakresie dostosowania odpowiedniego środowiska legislacyjnego oraz mogą być w stanie szybciej i skuteczniej przewidywać konieczność wprowadzenia nowych regulacji dostosowanych do rozwoju sektora energetycznego w przyszłości.
Polski ustawodawca zamieścił w niedawno opublikowanym projekcie nowelizacji ustawy Prawo energetyczne oraz ustawy o odnawialnych źródłach energii (UC74),koncepcję wdrożenia piaskownicy regulacyjnej dla sektora energetycznego. Zgodnie z projektowanym art. 24b ust. 1 ustawy Prawo energetyczne, Prezes URE na uzasadniony wniosek osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej niebędącej osobą prawną, której odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną, będzie mógł w drodze decyzji administracyjnej, udzielić odstępstwa od stosowania określonych we wniosku przepisów ustawy, w celu realizacji projektu mającego na celu między innymi wdrożenia innowacyjnych technologii, usług, produktów, modeli współpracy użytkowników systemu, rozwiązań technologicznych lub teleinformatycznych na korzyść transformacji energetycznej, inteligentnych sieci i infrastruktur, rozwoju lokalnego bilansowania w zakresie niezbędnym do jego przeprowadzenia. Odstępstwo to może być przyznawane na maksymalny okres trzech lat, z możliwością jednokrotnego przedłużenia na okres do trzech lat – w zależności od decyzji Prezesa URE i etapu rozwoju projektu. Zgodnie z projektowanym art. 24b ust.2 . odstępstwo może dotyczyć:
1) warunków dostępu do sieci i korzystania z sieci instalacji określonych w art. 7 i 7a ustawy Prawo energetyczne;
2) warunków uzyskania i prowadzenia działalności objętej koncesją;
3) zakresu obowiązków, o których mowa w art. 45 i 47 ustawy Prawo energetyczne w przypadku gdy wnioskodawca nie ma statusu operatorem systemu dystrybucyjnego.
Powyżej przytoczony katalog ma charakter zamknięty. Udzielenie odstępstw ma być możliwe jedynie w przypadku spełnienia łącznie następujących warunków:
1) projekt przyczyni się do osiągnięcia celów polityki energetycznej państwa określonych w art. 13 ustawy Prawo energetyczne;
2) wnioskodawca uprawdopodobni oczekiwane korzyści wynikające z realizacji projektu dla funkcjonowania systemu elektroenergetycznego lub gazowego, użytkowników tych systemów albo inne korzyści środowiskowe, gospodarcze lub społeczne;
3) wnioskodawca wykaże istniejące bariery regulacyjne, utrudniające realizację projektu.
Przyznanie tymczasowego odstępstwa nie jest możliwe w sytuacji zaistnienia prawdopodobieństwa, iż realizacja projektu zagrozi prawidłowemu wykonywaniu usług przez operatorów sieci, bezpieczeństwu sieci lub bezpieczeństwu dostaw energii elektrycznej lub gazu – wprowadzenie takiej klauzuli jest podyktowane kwestią bezpieczeństwa energetycznego państwa.
Należy z aprobatą podkreślić, że odstępstwa udzielane przez Prezesa URE mają charakter indywidualny, gdyż są one udzielane na podstawie wniosku danego podmiotu ubiegającego się o tymczasowe zwolnienie spod danego obowiązku prawnego. Takie podejście umożliwia rozpatrzyć każdy przypadek indywidualnie. Jednakże na wnioskodawcy, który uzyska pozytywną decyzję od Prezesa URE ciążą określone obowiązki informacyjne względem kręgu potencjalnych zainteresowanych oraz Prezesa URE. Ponadto proponowane przepisy umożliwiają prezesowi URE, z urzędu lub na pisemny wniosek podmiotu, na który oddziałuje projekt, sprawowanie kontroli działań podmiotów, którym przyznano odstępstwa. Kontrola ta ma dotyczyć sposobu realizacji projektu w zakresie przestrzegania warunków określonych w treści decyzji administracyjnej. Po przeprowadzeniu kontroli, w sytuacji stwierdzenia nieprzestrzegania warunków określonych w decyzji administracyjnej, prezes URE jest zobowiązany do wezwania podmiotu kontrolowanego do usunięcia naruszeń z pouczeniem, iż ich nieusunięcie w określonym w wezwaniu terminie, spowoduje cofnięcie odstępstw.
Projektowane przepisy dotyczące piaskownicy regulacyjnej mogą przyczynić się do rozwoju innowacji opartych na wykorzystaniu zaawansowanych rozwiązań wykorzystujących np. sztuczną inteligencję. W środowisku piaskownicy regulacyjnej może rozwijać się koncepcja wirtualnej elektrowni lub inne koncepcje prowadzące do digitalizacji rynku energii elektrycznej. Należy jednak zaznaczyć, że piaskownica regulacyjna nie jest panaceum na potencjał lub ryzyko wszystkich wyzwań związanych z digitalizacją.
