Europa zmaga się z ograniczeniem możliwości przesyłu gazu. W Polsce ich nie ma
Z najnowszego raportu Agencji ds. Współpracy Organów Regulacji Energetyki (ACER, Agency for Cooperation of Energy Regulators) wynika, że kontraktowe ograniczenia przesyłowe gazu w UE spadają o 50 procent. Ograniczenia kontraktowe, a więc różnica między rosnącym zapotrzebowaniem a ograniczeniami technicznymi, stwierdzono na 19 stronach punktów wejścia do lub wyjścia z systemu, co stanowi około pięć procent wszystkich punktów unijnych połączeń międzysystemowych. Poziom ten spada, ale nadal doskwiera przy rezerwacji przepustowości. Raport nie wskazuje zaś na wystąpienie ograniczeń kontraktowych na połączeniach z polskim gazowym systemem przesyłowym.
O raporcie
Agencja ds. Współpracy Organów Regulacji Energetyki (ACER, Agency for Cooperation of Energy Regulators) opublikowała 8. raport z monitorowania sytuacji związanej z ograniczeniami kontraktowymi w Unii Europejskiej oraz sposobami radzenia sobie z nimi. W połowie każdego roku ACER publikuje sprawozdanie z monitorowania ograniczeń w punktach połączeń międzysystemowych. Badanie dotyczy produktów z zakresu zdolności ciągłej sprzedawanych w poprzednim roku z uwzględnieniem handlu zdolnościami przesyłowymi na rynku wtórnym oraz wykorzystaniem zdolności przerywanych.
Procedury zarządzania ograniczeniami wprowadzają zasady traktowania niewykorzystanej przepustowości w ramach zawartych umów, co ma na celu ułatwienie transgranicznej wymiany gazu, z poszanowaniem istniejących umów w punktach transgranicznych, a jednocześnie z umożliwieniem dostępu do rynku innym uczestnikom.
Wnioski: Liczba punktów z ograniczeniami spada
Występowanie ograniczeń kontraktowych jest postrzegane jako czynnik blokujący wymianę transgraniczną gazu ziemnego i tym samym hamujący rozwój wspólnego rynku gazu w UE.
Przechodząc do wniosków z raportu ACER, ograniczenia kontraktowe stwierdzono na 19 stronach punktów IP (wejście do lub wyjście z systemu), co stanowi około pięć procent wszystkich punktów połączeń międzysystemowych w UE. Oznacza to zmniejszenie liczby stron IP z ograniczeniami kontraktowymi o połowę w porównaniu z 2019 rokiem i powrót do poziomu z 2017 roku. 17 z 19 stron IP (89 proc.) w 2020 roku miało już ograniczenia kontraktowe w poprzednich okresach.
Liczba premii aukcyjnych dla rocznych, kwartalnych i miesięcznych produktów z zakresu zdolności drastycznie spadła ze 138 w 2019 roku do 44 w 2020 roku (o ok. 70 procent), a wolumen nieudanych zamówień spadł z poziomu około 3 tys. GWh/d w 2019 roku do 372 GWh/d w 2020 roku.
– Wielkość przepustowości udostępnionej w ramach rynku wtórnego oraz alokacji przepustowości przerywanej w punktach IP z ograniczeniami kontraktowymi, przekroczyła wielkość przepustowości, jaką bezskutecznie zamawiali użytkownicy sieci w pierwotnych aukcjach – wynika z raportu.
Ponadto to, mechanizm nadsubskrypcji i wykupu (oversubscription and buy-back scheme) pozostaje najczęściej stosowaną procedurą zarządzania ograniczeniami, mimo iż zdolności udostępniane za pośrednictwem mechanizmu udostępniania zdolności ciągłej z jednodniowym wyprzedzeniem na zasadzie „wykorzystaj lub strać” (firm day-ahead use-it-or-lose-it – FDA UIOLI) i mechanizmu rezygnacji z zakontraktowanej zdolności (surrender of contracted capacity) znacznie wzrosły w porównaniu z 2019 roku, a 59 procent punktów IP z ograniczeniami kontraktowymi jest już objętych mechanizmem FDA UIOLI. – W stosunku do pozostałych IP z ograniczeniami kontraktowymi krajowe organy regulacyjne muszą podjąć stosowne działania polegające na zobowiązaniu operatora systemu przesyłowego do stosowania mechanizmu FDA UIOLI – czytamy w raporcie ACER, który przytacza URE. W 2020 roku w wyniku zastosowania procedur zarządzania ograniczeniami dodatkowe przepustowości udostępniono w dziesięciu państwach członkowskich UE oraz w Wielkiej Brytanii w porównaniu z 7, 11, 10 i 12 krajami w poprzednich okresach, tj. odpowiednio w 2016, 2017, 2018 i 2019 roku (wliczając Wielką Brytanię).
Ograniczenia kontraktowe. Czym są?
Ograniczenia kontraktowe to – jak tłumaczy URE – zgodnie z definicją zawartą w rozporządzeniu TPA – rozumiane są jako sytuacja, w której poziom zapotrzebowania na zdolność ciągłą (zagwarantowaną przez operatora systemu przesyłowego na podstawie umowy z użytkownikiem sieci) przekracza zdolność techniczną. – Oznacza to, że gdy w punkcie IP, w którym sprzedana jest cała dostępna przepustowość, istnieją wolne moce wskutek niewykorzystywania jakiejś części tej sprzedanej przepustowości, to nie mogą one być udostępnione przez operatora systemu przesyłowego ze względu na ich zarezerwowanie w umowie z danym użytkownikiem sieci – wyjaśnia URE.
Przyjętym sposobem radzenia sobie z ograniczeniami kontraktowymi są procedury zarządzania ograniczeniami, które wprowadzają zasady traktowania niewykorzystanej przepustowości w ramach zawartych umów, co ma na celu ułatwienie transgranicznej wymiany gazu, z zachowaniem poszanowania istniejących umów w punktach transgranicznych IP, a jednocześnie z umożliwieniem dostępu do rynku innym uczestnikom. – W przypadku ograniczeń kontraktowych, operator systemu przesyłowego oferuje niewykorzystaną zdolność na rynku pierwotnym na warunkach przewidujących co najmniej jednodniowe wyprzedzenie i na zasadach przerywanych. Natomiast użytkownicy sieci zamierzający samodzielnie odsprzedać lub poddzierżawić swoją niewykorzystaną zakontraktowaną zdolność, powinni mieć prawo do takich działań na rynku wtórnym – z zachowaniem indywidualnych rozwiązań przyjętych w państwie członkowskim co do powiadamiania operatora systemu przesyłowego o takich działaniach – wyjaśnia URE.
Rekomendacje ACER dla operatów
ACER w związku z ograniczeniami wezwał ENTSOG i operatorów systemów przesyłowych (TSO) do poprawy jakości danych, wdrożenia automatycznego przetwarzania danych i udostępniania danych na jednej platformie. ENTSOG/TSOs powinni też zapewnić, aby wyniki aukcji z premią i dane dotyczące wszystkich niedostępnych produktów z zakresu zdolności były przesyłane na TP ENTSOG (transparency platform) oraz aby informacje te były zgodne z informacjami przekazywanymi przez platformy rezerwacyjne.
ENTSOG/TSOs powinni również zmierzać do tego, aby TP zawierała aktualne informacje nt. wirtualizacji punktu IP w tym listy adresów IP, w których ma zastosowanie wirtualizacja, oraz nt. identyfikacji wirtualnego przesyłania zwrotnego (tj. nt. braku zdolności technicznej w IP). ENTSOG/TSOs powinni także kontynuować doskonalenie i kontrolę jakości spójności kodów EIC. Należy także gromadzić dane według ustalonego szablonu, co ma fundamentalne znaczenie dla umożliwienia użytkownikom danych wydajnego i skutecznego łączenia zbiorów danych od różnych dostawców.
ENTSOG powinno na bieżąco aktualizować i publikować listę stron IP ze względu na stosowanie zasad dotyczących mechanizmów alokacji przepustowości (CAM) i zasad dotyczących procedur zarządzania ograniczeniami (CMP). Agencja zwraca uwagę, że korekt pod tym względem wymaga w szczególności etykietowanie stron IP, w których występuje wirtualne przesyłanie zwrotne bez możliwości technicznych dla fizycznego przepływu gazu.
ENTSOG powinno również dążyć do przeniesienia na swoją platformę (TP) informacji o produktach z zakresu zdolności powiązanej (bundled capacity), które są obecnie publikowane oddzielnie (niezależnie) przez poszczególne platformy rezerwacyjne przepustowości. Należy dążyć do tego, aby na jednej platformie były dostępne wszystkie upubliczniane dane dotyczące przesyłania gazu, w tym związane z CAM, CMP, bilansowaniem i taryfami tak, aby umożliwić zainteresowanym stronom skuteczny dostęp do wszystkich wymaganych informacji w zharmonizowanej formie.
Rekomendacje ACER dla Komisji Europejskiej
Rekomendacje ACER dla Komisji Europejskiej dotyczą poprawy efektywności wykorzystania wyników analiz prowadzonych na potrzeby Raportu o ograniczeniach poprzez zmianę legislacyjną rozporządzenia TPA, a dokładniej załącznika do rozporządzenia z wytycznymi dotyczącymi procedur zarządzania ograniczeniami.
Potrzebna jest też synchronizacja ram czasowych analizy na potrzeby raportu dotyczącego ograniczeń (rok kalendarzowy) z okresem aukcyjnym, który pokrywa się z rokiem gazowym (1.10. danego roku – 30.09. następnego roku). Istniejące zapisy nie pozwalają ACER na przyjęcie innego okresu do analiz niż rok kalendarzowy.
Zdaniem ACER należy także doprecyzować CMP GL (Congestion Management Procedures Guidelines) tak, aby analiza ograniczeń kontraktowych mogła lepiej odpowiadać na potrzeby rynku. Dla użytkowników systemu istotna jest możliwość rezerwacji przepustowości w całym badanym okresie – niezależnie od tego czy rezerwacja ma miejsce na dowolny miesiąc w ciągu roku, w formie produktów miesięcznych, kwartalnych czy rocznych. Natomiast obecna praktyka w raportach o ograniczeniach, zgodnie z CMP GL, polega na analizowaniu czy co najmniej jeden produkt o minimalnym okresie obowiązywania wynoszącym jeden miesiąc był oferowany w badanym okresie.
KE może rozważyć zmianę CMP GL w celu poprawy skuteczności środków CMP, w szczególności stosowanych jako środki zapobiegawcze przed wystąpieniem ograniczeń kontraktowych. Może to dotyczyć co najmniej tych stron IP, które uznano za „potencjalne do wystąpienia ograniczeń” lub „bliskie wystąpienia ograniczeń” lub tych stron IP, w przypadku których OSP może przewidzieć jakiekolwiek ryzyko wystąpienia ograniczeń kontraktowych.
KE może również rozważyć rozszerzenie „ograniczeń kontraktowych” na ramy czasowe produktu dnia następnego między hubami. Agencja będzie wówczas z mocy prawa analizowała aukcje z premią aukcyjną oraz przypadki braku oferty na zdolność ciągłą z jednodniowym wyprzedzeniem między strefami.
Urząd Regulacji Energetyki/Bartłomiej Sawicki
