Znaczenie termomodernizacji domów, bloków, budynków użyteczności publicznej i obiektów przemysłowych, to istotny element walki ze smogiem. Jest także jednym ze składników polityki klimatycznej, którą powinna realizować Polska. Ograniczenie zużycia energii w budownictwie jest ważnym fragmentem układanki, która ma doprowadzić do ograniczenia pojawiania się smogu w Polsce.
Działający od wielu lat fundusz skierowany do budownictwa wielomieszkaniowego spełnił w dużej mierze swoją rolę, ale gospodarstwa indywidualne pozostawiono samym sobie w kwestii możliwości przeprowadzenia termomodernizacji.
Płacenie wyższych rachunków za energię elektryczną często uniemożliwia przeprowadzenie prac termomodernizacyjnych, czy wymianę kotłów. Jest to mechanizm, który bez wsparcia nie zostanie zatrzymany. Jak przekonują specjaliści, korzyści płynące z termomodernizacji odniosą nie tylko użytkownicy domów, ale i całe społeczeństwo.
Ciepłownictwo
Polski system ciepłowniczy jest jednym z najbardziej rozwiniętych w Unii Europejskiej. Ma to oczywiście korzystny wpływ na środowisko i efektywne wykorzystanie energii, ale rzutuje też na duże dysproporcje w kosztach ogrzewania w domach i mieszkaniach. W obu przypadkach są to kwoty znaczące w domowych budżetach.
Modernizacje systemów ciepłowniczych w polskich warunkach odbywają się w sposób niezaplanowany centralnie, oderwany od całego systemu ciepłownictwa i energetyki. Z tej perspektywy wydaje się konieczne wprowadzenie kompleksowych rozwiązań dla ciepłownictwa, wyznaczenie celów i terminów ich realizacji.
Dodatkowym elementem jest sposób finansowania sektora, na co zwraca uwagę ekspert w dziedzinie efektywności energetycznej dr Joanna Maćkowiak – Pandera.
We wstępie do raportu Ostatni dzwonek dla ciepłownictwa w Polsce „Ostatni dzwonek dla ciepłownictwa w Polsce” napisanego przez Jana Rączkę i Andrzeja Rybczyńskiego, Joanna Maćkowiak – Pandera zaznaczyła: „Trzeba również ocenić, które dostępne na rynku technologie pomogą optymalnie przebudować sektor. Rozwój efektywnych systemów ciepłowniczych wymaga również zmiany zakresu i sposobu finansowania sektora.”
W raporcie wydanym w październiku 2017 roku przez Forum Energii znajdujemy także informacje na temat potencjalnych przyczyn zwiększenia cen ciepła, które przełożą się na ryzyko utraty odbiorców usług świadczonych przez ciepłownictwo.
Wyzwania
Niedostosowanie do coraz bardziej wyśrubowanych norm środowiskowych, zwiększone koszty uprawnień do emisji CO2, zmniejszenie wolumenu sprzedaży i zwiększenie kosztów dla odbiorców ciepła, zmniejszenie zainteresowania odbiorców nowym budownictwem wielorodzinnym, nierówne traktowanie ciepłownictwa systemowego i indywidualnych użytkowników kotłów, trudności w pozyskiwaniu dostępnych gruntów, potrzebnych do rozwoju ciepłownictwa – to szereg wyzwań, z jakimi mierzy się dziś polskie ciepłownictwo.
Niska emisja – geneza smogu
Niskie standardy energetyczne budynków powodujące zwiększenie ich zapotrzebowania na energię to podstawowe źródło powstawania smogu. 90% budynków mieszkalnych w Polsce to domy jednorodzinne. Konieczność ich ogrzania powoduje często poszukiwania najbardziej ekonomicznych rozwiązań. Obywatele nie mają wiedzy na temat zagrożeń, jakie niesie wykorzystywanie najtańszych źródeł, pozyskiwania energii do wytwarzania ciepła, podnoszenia efektywności energetycznej i powstawania smogu.
Brak możliwości przeprowadzenia termomodernizacji w wielu domach ze względu na jej wysokie koszty (przeprowadzenie takiej operacji może ograniczyć zapotrzebowanie na energię do 80%) staje się wyzwaniem nie lokalnym a globalnym.
Smart homes teoria a praktyka
Efektem przeprowadzenia modernizacji w wielu budynkach wielorodzinnych jest znaczny wzrost temperatury wewnątrz mieszkań. Jeśli nie zostanie przeprowadzone szkolenie mieszkańców, efektem będzie otwieranie okien, a nie regulowanie temperatury termostatami. Dobrym rozwiązaniem jest prowadzenie pomiarów w mieszkaniach i tworzenie łatwych do zarządzania systemów dostępnych z poziomu użytkownika, w którym on sam może monitorować zużycie energii w mieszkaniu. Najłatwiej wprowadzać takie systemy w nowym budownictwie (wciąż są one w Polsce mało popularne).
Ciekawym rozwiązaniem są kompleksowe systemy takie jak SmartLiving. Cztery filary, na których opiera się ta usługa, są uniwersalne w ekologicznym podejściu do życia w domach i mieszkaniach. SmartLiving ma pomagać w oszczędzaniu, sprawiać, że życie w mieszkaniach i domach staje się wygodne i bezpieczne, a komunikacja między urządzeniami a zarządcą budynku (w tym systemu ciepłowniczego) odbywa się w sposób ciągły i bez udziału mieszkańców.
Wykluczenie energetyczne
Wykluczenie energetyczne to problem, który dotyka nawet kilkunastu procent Polaków. Rozwiązaniem byłoby dofinansowanie lub współfinansowanie termomodernizacji tych domów, których właściciele doświadczają wykluczenia energetycznego i żyją poniżej akceptowalnych standardów. 70% energii zużywanej w domach wykorzystuje się na potrzeby ogrzewania. Termomodernizacje pozwoliłyby zredukować zużycie energii w gospodarce o 4,4%. Biorąc pod uwagę wyzwania, jakie stoją przed elektroenergetyką, mogłoby to pomóc odciążyć i ustabilizować system.
Termomodernizacja budynków użyteczności publicznej
W lutym 2017 roku w Warszawie, w siedzibie Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, zawarte zostało kolejne dziewięć umów o dofinansowanie projektów polegających na termomodernizacji budynków użyteczności publicznej. Koszt wszystkich przedsięwzięć to ponad 103 mln zł, z czego unijne dotacje w ramach poddziałania 1.3.1 Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko 2014 – 2020 przekroczą kwotę 76 mln zł.
Unijne wsparcie otrzymają: Komenda Wojewódzka Policji w Krakowie i Lublinie (Komenda Wojewódzka Policji w Lublinie zrealizuje dwa przedsięwzięcia: pierwsze w Lublinie, a drugie w Łukowie, Opolu Lubelskim, Hrubieszowie i Poniatowej); a także Zakład Karny w Gębarzewie, Areszt Śledczy w Tarnowskich Górach, Szkoła Główna Służby Pożarniczej w Warszawie, Lubuski Urząd Wojewódzki w Gorzowie Wielkopolskim, Uniwersytet Rolniczy im. Hugona Kołłątaja w Krakowie oraz Uniwersytet Technologiczno – Humanistyczny im. Kazimierza Pułaskiego w Radomiu. W sumie zostanie poddanych termomodernizacji aż 58 obiektów o łącznej powierzchni 120 922,59 m2. Same działania w termomodernizacyjne w czterech obiektach Komendy Wojewódzkiej Policji w Lublinie mają przynieść: roczny spadek emisji gazów cieplarnianych – 522,43 Mg CO2/rok, zmniejszenie zużycia energii końcowej – 5 857,57 GJ/rok, ilość zaoszczędzonej energii elektrycznej – 293,78 MWh/rok, ilość zaoszczędzonej energii cieplnej – 4 776,86 GJ/rok oraz zmniejszenie rocznego zużycia energii pierwotnej w budynkach publicznych – 2 396 380 kWh/rok.
Rządowy program wspierania termomodernizacji
Na stronach Ministerstwa Infrastruktury opublikowano materiały na temat rządowego programu mającego wesprzeć w termomodernizacjach gminy, spółdzielnie mieszkaniowe, właścicieli mieszkań prywatnych i zakładowych.
Program składa się z dwóch modułów: wsparcia przedsięwzięć termomodernizacyjnych i wsparcia przedsięwzięć remontowych.
Celem pierwszego jest zmniejszenie zużycia energii, a co za tym idzie kosztów związanych z zapewnieniem komfortu życia w danym budynku. Drugi natomiast ma zniwelować „lukę remontową”, która dotyczy najstarszych budynków.
Za całość rozliczeń środków Funduszu Termomodernizacji i Remontów (zasilanego z budżetu państwa) odpowiada Bank Gospodarstwa Krajowego.
Klastry energetyczne – przyszłość energetyki i ciepłownictwa
Jeśli rozwinie się w Polsce energetyka obywatelska, to korzyści w postaci stałego dostępu do energii i obniżenia kosztów jej pozyskania odczują w pierwszej kolejności właśnie mieszkańcy, w których okolicy powstawać będą klastry energetyczne. Wytwarzanie i magazynowanie energii, które będzie odbywać się lokalnie ustabilizuje system, a w budynkach, w których przeprowadzono termomodernizację, bądź w nowym energooszczędnym budownictwie koszty związane z ogrzewaniem będą wyraźnie niższe.
Działania w innych krajach
Choć nasi zachodni sąsiedzi, Niemcy, są liderami w produkcji CO2 (dane z 2015 roku), to Polska jest postrzegana jako kraj z najbardziej zanieczyszczonym powietrzem (ma to swoje uzasadnienie w twardych danych). Niemcy od lat inwestują w termomodernizację i w budowę energooszczędnych i autonomicznych domów. Założenie mające na celu ograniczenie zużycia energii w domach i blokach realizowane jest poprzez system dotacji i pożyczek.Także Czesi i Słowacy wprowadzili takie programy wsparcia niemal 10 lat temu. W krajach takich jak Finlandia, w których ciepłownictwo opiera się na geotermii, prowadzone są programy edukacyjne dla lokalnych społeczności jak zarządzać ekologicznie, jak używać wody, jak oszczędzać ciepło i energię.
Przyszłość ciepłownictwa
Małgorzata Mika-Bryska w czasie kwietniowego Ogólnopolskiego Szczytu Energetycznego przywołała informacje znajdujące się w rozporządzeniu Ministra Transportu z 2013 roku. Była tam mowa o normach efektywności budynków. Przypomniała, że co 4-5 lat normy te są zaostrzane. Po 2020 roku budynki użyteczności publicznej będą prawie zeroemisyjne.
„Nie będzie oferty, jeśli nie będzie odpowiedniego stopnia zazielenienia czy kogeneracji w proponowanych usługach” – mówiła Mika-Bryska. Z tej perspektywy zmiany w ciepłownictwie, ustanowienie norm jakości dla domowych kotłów grzewczych i współfinansowanie termomodernizacji wydają się drogą najbardziej sensowną.
