Ministerstwo aktywów państwowych pracuje nad projektem nowelizacji ustawy o funkcjonowaniu górnictwa węgla kamiennego. Realizować ma ona realizuje postanowienia zawartego w dniu 25 września 2020 roku porozumienia pomiędzy przedstawicielami rządu a Międzyzwiązkowym Komitetem Protestacyjno-Strajkowym Regionu Śląsko-Dąbrowskiego w zakresie przyszłego funkcjonowania sektora górnictwa węgla kamiennego w Polsce. MAP zakończyło konsultacje międzyresortowe i przekazało, że trwają prace nad aktualizacją programu pomocowego, która w najbliższym czasie zostanie złożona w Komisji Europejskiej w celu jej notyfikacji.
Zmiana ustawy dotyczy przede wszystkim możliwości skorzystania ze świadczeń osłonowych, co ma być realizowane w projekcie ustawy przez wydłużenie terminu, w którym pracownicy zakładów górniczych mogą z nich skorzystać.
Staż pracy
Projekt ustawy przewiduje m.in. obniżenie progu wymaganego stażu pracy w przedsiębiorstwie górniczym z 5 lat do 1 roku uprawniającego do skorzystania z jednorazowej odprawy pieniężnej. – Znane są terminy zakończenia pracy poszczególnych kopalń, co oznacza, że wystarczyłoby przepracować rok w przedsiębiorstwie górniczym (dotychczas 5 lat), aby otrzymać jednorazową odprawę pieniężną (w wysokości 120 000 zł). Nie istnieje żaden inny warunek ograniczający otrzymanie tej kwoty ani redukujący jej wielkość, co jest jednoznaczne z tym, że beneficjentem będą również młode osoby, które mogą dokonać przebranżowienia z większą łatwością niż osoby z kilkuletnim albo kilkunastoletnim stażem. Nie istnieje również data graniczna momentu zatrudnienia, co sugeruje, że przedsiębiorstwa górnicze będą zatrudniały nowych pracowników. Nie jest znana przewidywana skala zatrudnienia nowych pracowników w przedsiębiorstwach górniczych – podaje ministerstwo klimatu i środowiska w odpowiedzi na konsultacje projektu. Jednak zdaniem wiceministra aktywów państwowych Artura Sobonia, nie ma konieczności wprowadzania dodatkowych ograniczeń, czy warunków przyznawania jednorazowych odpraw. – Głównym założeniem prowadzonej restrukturyzacji zatrudnienia w sektorze górnictwa węgla kamiennego jest z jednej strony objęcie jak największej liczby osób świadczeniami osłonowymi, a z drugiej prowadzenie jej w sposób racjonalny, tak, aby w pierwszej kolejności wykorzystywać obecnie zatrudnionych pracowników zarówno przy kontynuacji wydobycia, jak i w procesie likwidacji – wyjaśnia w odpowiedzi Soboń.
Ilu górników dotkną zmiany
Ministerstwo klimatu i środowiska i ministerstwo rozwoju, pracy i technologii wskazują, że uzasadnieniu nie wskazano, jak dużą grupę pracowników obejmą skutki projektu ustawy, co jest ważne w kontekście oceny procesu restrukturyzacji, a także w pracach nad planami transformacji regionów. MAP wyjaśnia, że uzasadnienie i ocena skutków regulacji zostaną uzupełnione o dokładną liczbę osób, które zostaną objęte wsparciem finansowym (urlopy czy odprawy). Zgodnie z oszacowanymi przez spółki górnicze danymi, z jednorazowych odpraw pieniężnych skorzysta 1258 osób, a z urlopów górniczych 2671 osób (łącznie 3929 osób).
Czy Komisja zgodzi się na zmiany?
Ministerstwo klimatu i środowiska wskazuje, że w uzasadnieniu do projektu stwierdzono, że aktualizacja budżetu pomocy, jak również przedłużenie pomocy na lata 2024–2027, muszą być notyfikowane Komisji Europejskiej. Nie wskazano jednak, że udzielenie pomocy zostaje zawieszone do czasu wydania decyzji końcowej Komisji Europejskiej. Z kolei wiceminister Soboń wskazuje, że nie ma potrzeby zawieszenia udzielania pomocy na zadania obecnie realizowane przez Spółkę Restrukturyzacji Kopalń, gdyż stanowi ona dozwoloną pomoc publiczną udzielaną w ramach programu pomocowego. Została ona ona zatwierdzona przez Komisję Europejską na podstawie decyzji Rady w sprawie pomocy państwa ułatwiającej zamykanie niekonkurencyjnych kopalń węgla. – Obecnie obowiązujący program pomocowy będzie wymagał jedynie aktualizacji w zakresie udzielania pomocy na likwidację nowych kopalń planowanych do przekazania do SRK S.A. po wejściu w życie ustawy oraz przedłużenie możliwości udzielania pomocy w latach 2024-2027. MAP prowadzi prace nad wnioskiem aktualizacyjnym obowiązującego programu pomocowego i nie widzi zagrożenia niezaakceptowania go przez Komisję Europejską – zapewnia Artur Soboń.
Różnica zdań o rolę NFOŚIGW
Zgodnie z OSR, wprowadzenie zmian w ustawie jest niezbędne w celu umożliwienia dalszego nabywania do 2023 roku kopalń przez Spółkę Restrukturyzacji Kopalń i przeprowadzenia ich likwidacji, jak również prowadzenia w nich restrukturyzacji zatrudnienia. Wskazane skutki dla Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej to zmniejszenie wpływów średnio o 11 mln rocznie, w okresie 2021–2027 o 65 mln zł i przewidywane wydatki w okresie 2021–2027 roku to 1 109 mln zł. – Biorąc pod uwagę stan środków na zobowiązaniu wieloletnim górnictwo i planowane wpływy versus szacowane wydatki, środki na zobowiązaniu górnictwo będą niewystarczające na zaplanowane w ustawie wydatki z NFOŚiGW – podaje ministerstwo klimatu i środowiska.
Zdaniem MAP skutki dla Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej zostały oszacowane z uwzględnieniem możliwości udzielania przez Fundusz dotacji dla SRK na zadania środowiskowe związane z likwidacją kopalń w ramach programu pomocowego. – Jak pokazują dotychczasowe doświadczenia rzeczywiste wykorzystanie przez SRK środków z Funduszu na realizację zadań środowiskowych związanych z likwidacją kopalń jest stosunkowo niewielkie w porównaniu do założonych w programie pomocowym. Zdaniem MAP Fundusz udzielił dotacji w wysokości 88,3 mln zł przy zakładanych w programie pomocowym 618,5 mln zł co stanowi ok. 14 procent.
W projekcie ustawy zaplanowano wydatki ponoszone przez Fundusz do roku 2027 roku, natomiast projekt umowy społecznej dotyczącej transformacji sektora górnictwa węgla kamiennego zakłada m.in. ustawowe powołanie spółki Fundusz Transformacji Śląska (FTŚ), dla którego jednym ze źródeł finansowania będą środki przynależne NFOŚiGW z opłat eksploatacyjnych i koncesyjnych, wnoszonych przez przedsiębiorców z województwa śląskiego, ale w dłuższej perspektywie czasowej, bo do 2049 roku finansowanie na podstawie ustawy zadań środowiskowych nie będzie już możliwe, z uwagi na fakt wygaśnięcia podstawy do udzielania pomocy.
MAP podkreśla, że umowa społeczna zakłada również wsparcie z części opłaty eksploatacyjnej, zaplecza badawczo-rozwojowego dla realizacji zadań w kierunku łagodzenia i redukcji skutków negatywnego oddziaływania na środowisko, wynikającego z wydobywania kopalin i transformacji Śląska (finansowanie Głównego Instytutu Górnictwa, Instytutu Chemicznej Przeróbki Węgla, Instytutu Techniki Górniczej KOMAG, „Poltegor – Instytut” Instytutu Górnictwa Odkrywkowego – kwotą około 25 mln zł rocznie). – Należy podkreślić, że wszystkie założenia z Umowy społecznej są projektowane do roku 2049 i wymagają usankcjonowania odpowiednimi aktami prawnymi. Dlatego nie można na etapie procedowania przedmiotowego projektu ustawy przewidzieć w jakim terminie do 2049 roku nastąpi obciążenie finansowe Funduszu wynikające z założeń umowy społecznej.
Ponadto MAP przekazał, że w resorcie trwają prace nad aktualizacją programu pomocowego, która w najbliższym czasie zostanie złożona w Komisji w celu jej notyfikacji. – W przygotowywanym wniosku aktualizacyjnym będzie uwzględniona możliwość udzielania dotacji przez NFOŚiGW dla SRK na zadania środowiskowe dla kopalń przekazanych do likwidacji w latach 2021- 2023.
Bartłomiej Sawicki
