Nie ulega wątpliwości, że długofalowo polska gospodarka będzie musiała zostać skierowana w stronę znacznego ograniczenia jej emisyjności. Działania w tym zakresie podejmowane są już dziś (min. rządowe programy wymiany emisyjnych pieców w gospodarstwach domowych, wsparcie dla elektromobilności). Jednakże, odejście od wykorzystywania węgla w gospodarce nie może odbyć się z dnia na dzień. Proces ten musi być ewolucyjny i realizowany z zachowaniem wysokiego poziomu bezpieczeństwa energetycznego – pisze Marcin Roszkowski, prezes Instytutu Jagiellońskiego.
Bezpieczeństwo energetyczne
Zachowanie przez Polskę zdolności do pokrycia zapotrzebowania na węgiel w oparciu o posiadane zasoby tego surowca, możliwe będzie dzięki prowadzeniu optymalnej, sprzyjającej temu celowi polityce surowcowej oraz koncesyjnej. Zmniejszanie wydobycia krajowego przy równoczesnym utrzymywaniu zapotrzebowania na węgiel na zbliżonym poziomie, będzie skutkowało koniecznością importu węgla z zagranicy w coraz większych ilościach, głownie z kierunku wschodniego. Chcąc temu przeciwdziałać, Polska powinna inwestować w rozwój rodzimych złóż.
Postulat utrzymania i wzmocnienia bezpieczeństwa energetycznego kraju, wyrażany chociażby w projekcie Polityki Energetycznej Polski do roku 2040, bezpośrednio wiąże się z bezpieczeństwem surowcowym. Uwzględnić należy również społeczne oczekiwania co do ograniczenia szkodliwego wpływu emisji z węgla (ze szczególnym uwzględnieniem czystego powietrza) oraz procesów wydobywczych tego surowca. Wydobycie i wykorzystywanie węgla muszą również pozostawać w zgodzie z restrykcyjnymi, unijnymi i krajowymi przepisami w tym zakresie. Nie mamy takiej kontroli nad złożami węgla importowanego.
Innowacje węglowe
By zrealizować powyższe założenia, polskie górnictwo powinno dążyć do wprowadzania i wspierania wdrażania innowacyjnych technologii w branży wydobycia węgla kamiennego. Nowoczesne rozwiązania umożliwiają znaczne ograniczenie negatywnych skutków oddziaływania procesów wydobywczych na środowisko oraz promowanie i rozwój nowych metod wykorzystania i przetwarzania węgla na różne cele. W tym kontekście wymienić należy przede wszystkim produkcję z węgla paliwa na cele energetyczne przy zastosowaniu technologii znacznie ograniczających emisję z jego spalania. Jest to szczególnie istotne w kwestii ochrony powietrza oraz zaostrzającej się polityki klimatyczno-energetycznej Unii Europejskiej.
Konieczne jest również wspieranie rozwoju produkcji wysokiej jakości węgla, w tym węgla umożliwiającego produkcję paliw bezdymnych, który może skutecznie zastąpić wysokoemisyjnego paliwa spalane w domowych paleniskach. W połączeniu z procesem wymiany starych, nieefektywnych pieców na nowe kotły V generacji, przyczyni się znacznie do poprawy jakości powietrza.
Odpowiednia polityka koncesyjna
Proponowane powyżej zmiany nie będą jednak możliwe do zrealizowania bez usprawnienia krajowej polityki koncesyjnej, szczególnie w zakresie przyznawania koncesji na wydobywanie węgla. Będzie to wymagało przede wszystkim zniesienia szeregu barier o charakterze biurokratyczno-urzędniczym, opóźniających dziś znacząco procesy koncesyjne. Przyspieszony i usprawniony musi być również samo postępowanie administracyjne w zakresie wydawania koncesji.
Gdy to nastąpi, możliwe będzie zachęcenie do inwestowania w przemysł wydobywczy prywatnych inwestorów, którzy będą mogli stanowić wsparcie dla państwowej branży wydobywczej w zapewnieniu bezpieczeństwa energetycznego kraju oraz ograniczeniu importu węgla. Jednocześnie mogą oni wnieść do branży wydobywczej szereg istotnych innowacji, w tym nowoczesne technologie oraz zapewnić szansę na implementację efektywnych ekonomicznie systemów zarządzania kopalniami. Prywatni przedsiębiorcy charakteryzują się większą elastycznością w trakcie procesu wydobywczego, a także z reguły szybciej podejmują decyzje gospodarcze dostosowujące przedsiębiorstwa do aktualnej sytuacji rynkowej.
Zwiększenie udziału kapitału prywatnego w sektorze górniczym przyczyni się do optymalizacji zarządzania zakładami górniczymi, w tym racjonalnego powiązania wynagrodzeń z efektywnością wydobycia. Znajdzie ono również przełożenie na zwiększenie uśrednionego wskaźnika wydobycia surowca w przeliczeniu na górnika. Poprawy wymaga ponadto wykorzystanie maszyn górniczych, optymalizacja organizacji pracy oraz wprowadzenie wyraźnego rozróżnienia pracowników produkcji i obsługi, dołowych i powierzchniowych, zarówno w zakresie aktualnie obowiązujących zbiorowych układów pracy, jak i wypracowywanych przywilejów emerytalnych.
Pozytywny klimat
By jednak całości zmian w polskim górnictwie towarzyszył pozytywny klimat, należy upowszechniać wiedzę w zakresie niezbędność posiadania własnego surowca energetycznego ze źródeł krajowych, podczas procesu transformacji energetycznej w kierunku zwiększenia udziału OZE w miksie energetycznym. Równolegle, należy promować wykorzystywanie węgla w innych gałęziach gospodarki, w których może się to odbywać przy znaczącym ograniczeniu, albo wręcz całkowity wyeliminowaniu wiążącej się z jego przetwarzaniem emisyjności.
Przeczytaj raport Instytutu Jagiellońskiego pt.: Czy węgiel ma przyszłość?
