Plan REPowerEU będzie dążyć do dywersyfikacji dostaw gazu, przyspieszenia wprowadzania na rynek gazów odnawialnych oraz zastąpienia gazu w ogrzewaniu i wytwarzaniu energii – pisze dr Christian Schnell, partner kancelarii Dentons.
W dniu ósmego marca Komisja Europejska przedstawiła zarys planu uniezależnienia Europy od rosyjskich paliw kopalnych w ciągu najbliższych 5 lat. W planie tym przedstawiono również szereg środków, które mają stanowić odpowiedź na rosnące ceny energii w Europie i pozwolić na uzupełnienie zapasów gazu na przyszłą zimę. Europa już od kilku miesięcy boryka się z rosnącymi cenami energii, a obecnie niepewność co do jej stabilnych dostaw jeszcze bardziej zaostrza ten problem. Plan REPowerEU będzie dążyć do dywersyfikacji dostaw gazu, przyspieszenia wprowadzania na rynek gazów odnawialnych oraz zastąpienia gazu w ogrzewaniu i wytwarzaniu energii. Ma to zmniejszyć zapotrzebowanie UE na rosyjski gaz o dwie trzecie przed końcem roku. Plan składa się z trzech głównych filarów: 1) stabilizacja cen energii, 2) uzupełnienie zapasów gazu oraz 3) zmniejszenie uzależnienia od rosyjskiego gazu. Plan REPowerEU był przedmiotem dyskusji na unijnym szczycie w dniach 10 i 11 marca, ale jeszcze nie został uchwalony.
W celu stabilizacji cen gazu Komisja proponuje m.in. opodatkowanie ponadplanowych zysków wynikających z handlu energią i uprawnieniami do emisji ETS. Zahamowanie skoków cenowych systemu handlu ETS, co jest jednym z głównych postulatów polskiego rządu. Ponadto Komisja zaleca tymczasowe środki pomocy państw członkowskich na wsparcie odbiorców przemysłowych zmagających się z wysokimi kosztami energii. Można stwierdzić, że polski rząd podejmuje odpowiednie działania. Odbiorcom indywidualnym Komisja zaleca tymczasowe ograniczenia wzrostu cen detalicznych, przy czym w państwach członkowskich, w których ceny detaliczne nie są uwolnione, zalecenie to pozostaje bezprzedmiotowe. Komisja pracuje również nad stabilizacją cen hurtowych. W systemie merit order (lub stos) krzywa popytu, przecinając się z krzywą podaży, wyznacza aktualną rynkową cenę energii za MWh. Zazwyczaj jednostki gazowe zamykają stos, co przy obecnych cenach gazu powoduje bardzo wysokie ceny hurtowe. Przy ustalonym górnym limicie ceny za MWh dla jednostek gazowych udałoby się zahamować ceny hurtowe na wielu rynkach, jednak przy polskim miksie energetycznym taka regulacja miałaby mniejsze znaczenie.
Komisja proponuje również działania w celu uzupełnienia magazynów gazu przed następną zimą np. przez wprowadzenie minimalnego limitu na dzień 1 października. W Polsce magazyny gazu są wypełnione na stosunkowo wysokim poziomie i odpowiednia legislacja istnieje od kilku lat, więc inicjatywa Komisji ma dla polskich operatorów magazynów gazu mniejsze znaczenie.
Najbardziej istotnym filarem planu REPowerEU jest zmniejszenie uzależnienia od rosyjskiego gazu. W dużym stopniu oznacza to przyspieszenie strategii Fit for 55. Główne założenia to: szybszy rozwój OZE m.in. przez zniesienie barier administracyjnych (m.in. liberalizacja zasady 10h dla elektrowni wiatrowych) oraz zwiększenie dynamiki działań na rzecz efektywności energetycznej. Zahamowanie trwałej tendencji spadkowej generacji jednostek węglowych ma więc charakter przejściowy i dotyczyć będzie dwóch lub trzech przyszłych sezonów zimowych, następnie proces odchodzenia od węgla powinien gwałtownie przyspieszyć. Dodatkowym krótkotrwałym środkiem jest dywersyfikacja dostaw gazu.
REPowerEU oznacza dla indywidualnych konsumentów przyspieszenie bezpośredniej elektryfikacji za pomocą paneli fotowoltaicznych, pomp ciepła, magazynów energii i elektromobilności. Dalsze wsparcie kotłów gazowych, które stanowiło znaczący element programu „Czyste Powietrze”, jest pod znakiem zapytania. Również dla odbiorców przemysłowych bezpośrednia elektryfikacja może zabezpieczyć dostawy energii w podstawie. Rola umów dostawy energii typu „Corporate PPA” – z gwarancjami strony publicznej dla przedsiębiorców MŚP – lub dostawy energii za pomocą linii bezpośredniej z pominięciem publicznej sieci elektroenergetycznej, szybko rośnie. Jednak należy zwrócić uwagę, że dla wielu odbiorców przemysłowych paliwa gazowe są nie do zastąpienia w procesie produkcyjnym. Komisja promuje, więc szybkie odejście od gazu ziemnego na rzecz zielonego wodoru, produkowanego przez elektrolizę zasilaną energią elektryczną z OZE. Drugim istotnym elementem tej strategii jest znaczne zwiększenie produkcji biometanu. Rola biomasy przy produkcji energii cieplnej i elektrycznej będzie szybko spadać.
Cała strategia REPowerEU nie powiedzie się jednak bez przyspieszonych działań na rzecz efektywności energetycznej, zarówno w budownictwie, jak i w przemyśle, w tym również poprzez sterowanie popytem na energię (demand side response). Digitalizacja gospodarstw domowych (Internet of Things, smart home, smart meter), budynków komercyjnych oraz procesów przemysłowych jest jej niezbędnym elementem. Kluczowym elementem tej strategii jest również digitalizacja infrastruktury sieciowej i lepsze wykorzystanie istniejącej infrastruktury m.in. za pomocą „cable pooling”, tzn. optymalnego wykorzystywania sieci poprzez uzupełniające się technologie wytwarzanie OZE tj. elektrownie wiatrowe i fotowoltaikę w tym samym punkcie przyłączenia do sieci, zazwyczaj z elastycznym uzupełnieniem technologicznym przez magazyn energii elektrycznej. Takie magazyny mogą również świadczyć usługi systemowe, które najpóźniej od 2026 r. muszą w Polsce zastąpić mało efektywny i kosztowny system rynku mocy. REPowerEU kwestionuje także strategię przejścia systemów ciepłowniczych na elektrociepłownie gazowe. Docelowo paliwa gazowe będą w ciepłownictwie tylko uzupełnieniem, podstawa powinna być zabezpieczona przez bezpośrednią elektryfikacją źródeł energii tj. pompy ciepła, co wydaje się najbardziej efektywnym działaniem. Przy użyciu pomp ciepła w systemach ciepłowniczych przejście na sieci niskotemperaturowe będzie jednak nieuniknione, co dla właścicieli siec ciepłowniczych oznacza konieczność wprowadzenia znaczących inwestycji.
