Arktyka jest niezwykle ważna dla bezpieczeństwa Rosji w wymiarze gospodarczym i wojskowym. Odpowiada za 80 procent wydobycia gazu ziemnego oraz 17 procent wydobycia ropy naftowej. Ma zapewniać niemalże 10 procent rosyjskiego PKB w 2035 roku. Nie ma jednak pewności, czy Rosje będzie stać na realizację wszystkich istotnych inwestycji w tym regionie – pisze Mariusz Marszałkowski, redaktor BiznesAlert.pl.
Znaczenie Arktyki dla Rosji
26 października prezydent Rosji Władimir Putin zatwierdził nową strategię rozwoju regionu arktycznego i bezpieczeństwa narodowego do 2035 roku. Dokument ten jest elementem planowania strategicznego, który zakłada realizację poszczególnych celów zgodnych z interesem Rosji w sferze społeczno-gospodarczej i obronnej.
Arktyka jest niezwykle ważna dla bezpieczeństwa Rosji w wymiarze gospodarczym i wojskowym. Z gospodarczego punktu widzenia, odpowiada ona za 80 procent wydobycia gazu ziemnego oraz 17 procent wydobycia ropy naftowej (razem z kondensatem gazowym). Zgodnie z szacunkami, na obszarze Arktyki znajduje się 85,1 bln boe gazu ziemnego oraz 17,3 mld ton ropy naftowej, co stanowi zabezpieczenie surowcowej bazy węglowodorów przeznaczonych zarówno na eksport, jak i do zużycia wewnętrznego. Według zapisów strategii, obszar ten jest kluczowy do realizacji dużych projektów infrastrukturalnych oraz technologicznych, które wymagają stałego rozwoju, a także stymulują popyt na określone usługi, technologie oraz produkty w innych obszarach Rosji.
Ponadto, rozwój Arktyki jest istotny dla rozwoju kolejnego strategicznego przedsięwzięcia Rosji, czyli Północnej Drogi Morskiej – alternatywnej trasy transportu towarowego z Atlantyku na Pacyfik. Aby tego dokonać należy zbudować odpowiednią infrastrukturę portową, żeglugową, ratowniczą oraz towarzyszącą, niezbędne do bezpiecznego żeglowania zwłaszcza w okresach zimowych, kiedy trasa jest pokryta lodem.
Z perspektywy wojskowej, Arktyka stanowi północną granicę Rosji. Oddziela państwo od potencjalnych agresorów, m.in Stanów Zjednoczonych czy Kanady. Wymiar bezpieczeństwa militarnego, zwłaszcza w kontekście zabezpieczenia interesów kraju Putina w odniesieniu do surowców naturalnych, jest osobnym elementem omawianego dokumentu.
Strategia ma być realizowana w trzech etapach. Pierwszy w latach 2020-2024, drugi w latach 2025-2030, trzeci w latach 2031-2035.
Wyzwania
Strategia określa również wyzwania i zagrożenia w najbliższych 15 latach. Na pierwszym miejscu dokument wymienia zagrożenie globalnym ociepleniem, które w rejonie tym zachodzi 2,5 razy szybciej niż w innych częściach świata.
Kolejnym problemem jest spadek liczby ludności Arktyki. Wynika to z niskiej jakości życia, spowodowanej niedoborem podstawowej infrastruktury takiej jak szkoły, szpitale czy inne obiekty użyteczności publicznej. Niski poziom służby zdrowia, brak rozbudowanej infrastruktury komunikacyjnej oraz surowe warunki życia również mają wpływ na niewielki przyrost naturalny. Problemem jest również niedobór rozwiniętej sieci teleinformatycznej, niedostateczna liczba placówek oświatowych oraz szkół technicznych. Zagrożeniem dla rozwoju Arktyki jest również uzależnienie od generacji energii elektrycznej opartej na oleju napędowym.
Strategia wspomina również o ryzyku „przedostania się z zagranicy substancji silnie trujących oraz radioaktywnych, a także innych mogących wywołać szczególnie groźne choroby zakaźne”.
Ostatnim wyzwaniem wyartykułowanym w dokumencie jest wzrost ryzyka wybuchu potencjalnego konfliktu zbrojnego, co wymaga stałego zwiększania możliwości bojowych pododdziałów sił zbrojnych Rosji oraz innych formacji odpowiedzialnych za bezpieczeństwo i nienaruszalność granic państwowych.
Przyjęta strategia skupia się na rozwoju trzech płaszczyzn: społecznej, gospodarczej i militarnej. Każda z nich zakłada podejmowanie szeregu działań z określonym skutkiem w 2035 roku.
Wymiar społeczny
Z perspektywy społecznej pierwszym zadaniem jest unowocześnienie placówek podstawowej opieki medycznej, w tym poprzez zbudowanie nowych przychodni i szpitali oraz ich odpowiednie wyposażenie. Konieczne jest zapewnienie pacjentom środków transportu, zarówno lądowych, jak i lotniczych. Konieczne jest opracowanie i dostosowanie mechanizmu finansującego służbę zdrowia w obszarach o niskim stopniu zagęszczenia ludnościowego. Konieczne jest również zapewnienie warunków personelowi medycznemu, w tym dostępu do Internetu. Kolejny punkt wskazuje konieczność zapewnienia opieki medycznej obiektom i statkom na obszarze Oceanu Arktycznego, w tym morskiej służby ratownictwa.
Ważnym elementem strategii jest rozwinięcie systemu edukacji i szkolnictwa, m.in poprzez budowę szkół, przedszkoli i innej ważnej infrastruktury, stworzenie warunków uczenia na odległość oraz rozwoju technicznego zgodnego ze standardami World Skills. Kolejne elementy społeczne dotyczą kultury, sportu, budownictwa mieszkaniowego, aranżacji przestrzeni wspólnej, stworzenia mechanizmów wsparcia socjalnego na rzecz mieszkańców oraz organizacji dostaw zaopatrzenia, paliwa i żywności do obszarów niedostępnych.
W wymiarze społecznym istotne jest zabezpieczenie ludności przed katastrofami naturalnymi, rozwój lokalnego ekosystemu przyrodniczego a także wsparcie na rzecz autochtonów.
Wymiar gospodarczy
Wymiar gospodarczy strategii zakłada wprowadzenie specjalnego reżimu prawnego w obszarze arktycznym, który ułatwi funkcjonowanie podmiotów gospodarczych. Stworzenie warunków rozwoju gospodarki obiegu zamkniętego, opracowywanie nowych technologii poprzez wspieranie sektora high-tech w poszukiwaniu geologicznym oraz eksploracji i eksploatacji nowych obszarów ropo i gazonośnych. W tym zwiększenie poziomu sczerpania złóż oraz pogłębienie procesu rafinacyjnego.
Istotne jest wsparcie kapitałowe ze strony państwa na rzecz inwestycji w segmentach transportu, elektryfikacji, gazyfikacji i wodno-kanalizacyjnym. Ważne jest uproszczenie systemu zakładania nowych działalności gospodarczych, wsparcia przemysłu przetwórstwa rybnego, rybołówstwa oraz przemysłu drzewnego.
Zapewnienie środków wsparcia państwa, mających na celu tworzenie i rozwój technologii zagospodarowania złóż ropy naftowej i gazu (w tym technologii wykorzystywanych na szelfie kontynentalnym), produkcji LNG, a także odpowiednich produktów przemysłowych wykorzystywanych w segmencie wydobywczym.
Ważnym elementem strategii jest przygotowanie odpowiedniego materiału dowodowego uzasadniającego przebieg zewnętrznej granicy na szelfie arktycznym. To istotny punkt w kontekście sporów o przynależność największych arktycznych złóż ropy i gazu.
Specjalne miejsce w strategii ma kwestia rozwoju infrastruktury Północnej Drogi Morskiej. Zakłada ona rozwój portów morskich na całym obszarze Arktyki od Murmańska aż do Czukotki, w tym portów przeładunkowych (tzw. hubowych). W tym celu ma powstać służba odpowiedzialna za zarządzanie żeglugą na Oceanie Arktycznym. Dodatkowym elementem jest sfinansowanie budowy lodołamaczy (pięć lodołamaczy atomowych projektu 22220, trzy lodołamacze atomowe projektu Lider, 16 statków ratowniczo-holowniczych, trzy statki hydrograficzne oraz dwie jednostki pilotowe).
Dodatkowo planuje się inwestycje w budowę specjalnych jednostek transportowych takich jak m.in zbiornikowce Arc7 zdolne do operowania w warunkach arktycznych bez konieczności asysty lodołamaczy (w okresie letnim). Dokument zakłada również poszerzenie możliwości żeglugi rzecznej i kanałowej, w tym wykorzystanie Kanału Białomorskiego (łączącego Morze Bałtyckie z Morzem Białym).
Plan mówi również o rozwoju komunikacji satelitarnej, poprzez stworzenie specjalnej gammy satelitów dedykowanych obszarowi arktycznemu, i światłowodowej.
Wymiar naukowo-badawczy
Osobnym punktem strategii jest rozwój działalności naukowo-badawczej. Chodzi o tworzenie odpowiednich technologii konstrukcji i produkcji materiałów, wykorzystywanych w surowych warunkach arktycznych, prowadzenie stałych badań naukowych Oceanu Arktycznego poprzez budowę narzędzi do prowadzenia badań, m.in statków hydrograficznych, batyskafów czy specjalnych pływających platform naukowych.
Wymiar bezpieczeństwa
Wymiar bezpieczeństwa został podzielony na dwa elementy. Bezpieczeństwo publiczne oraz militarne związane z ochroną granicy państwowej.
Celem powyższego punktu jest stworzenie i udoskonalenie systemu działania organów bezpieczeństwa publicznego takich jak policja, FSB czy Gwardia Narodowa oraz wyposażenie i uzbrojenie ich w sprzęt do działań w warunkach środowiskowych Arktyki. Ten element strategii ma zapobiegać działalności terrorystycznej oraz ekstremistycznej, przeciwdziałać korupcji, handlowi narkotykami oraz stworzyć bazę socjalną i resocjalizacyjną.
Głównym elementem części o bezpieczeństwie jest stały rozwój jednostek operujących na północnych rubieżach Rosji poprzez stałe unowocześnianie sprzętu wojskowego będącego na wyposażeniu tych jednostek. Według dokumentu, udział nowoczesnego ekwipunku wzrósł z 41 procent w 2014 roku do 59 procent w 2019 roku. Zakłada się podnoszenie stanu przygotowania jednostek wojskowych w Arktyce poprzez szereg ćwiczeń i niezapowiedzianych sprawdzianów gotowości bojowej. Ważnym elementem jest rozbudowa oraz unowocześnienie infrastruktury wojskowej w Arktyce poprzez budowę nowych lotnisk, koszarów, portów morskich oraz wysuniętych stanowisk radiolokacyjnych. Ostatnim elementem jest podkreślenie znaczenia zastosowania technologi podwójnego przeznaczenia, podnoszących możliwości kompleksowego zabezpieczenia interesów rosyjskich w Arktyce.
Cele strategii
Cele strategii zostały wyznaczone w kilku wariantach. Są to m.in długość życia, stopień bezrobocia, udział szerokopasmowego internetu, saldo migracji czy poziom wydobycia węglowodorów.
Wnioski
Obecnie zatwierdzona strategia to trzeci dokument tego typu. Wcześniejsze zostały przyjęte w 2008 i 2013 roku. Najnowsza wersja jest jednak najbardziej precyzyjna. Widać w niej wyraźnie, że Rosja będzie starała się realizować cele w wymiarze gospodarczym i politycznym. Arktyka ma zapewniać niemalże 10 procent rosyjskiego PKB w 2035 roku, a zważywszy na to, że gros produkcji gazu już teraz pochodzi z tego obszaru, samo przez sie pokazuje jak witalne znaczenie dla bezpieczeństwa ekonomicznego i społecznego całej Rosji ma Arktyka.
Te przedsięwzięcia wymagają wielomiliardowych nakładów inwestycyjnych, jeśli chodzi o zagospodarowanie nowych pól naftowych i gazowych, a także szlaków transportu, poprawę jakości życia mieszkańców czy zabezpieczenie funkcjonowania obiektów militarnych. Już teraz w Arktyce znajduje się ponad 130 różnych instalacji wojskowych jak posterunki radiolokacyjne, lotniska wojskowe, bazy OPL czy marynarki wojennej. Według szacunków służy w nich może ponad 50 tys. żołnierzy. Wojskowi otrzymują specjalne wyposażenie i uzbrojenie, które pozwala służyć w bardzo niskich temperaturach. Mają przywilej przejścia na szybsza emeryturę i mogą liczyć na wyższe uposażenie. To wszystko kosztuje i nie ma pewności, czy Rosję będzie stać na realizację wszystkich istotnych inwestycji. Zwłaszcza, że jednocześnie chce wydawać miliardy dolarów na rozwój okupowanego Krymu czy Dalekiego Wschodu. Może się okazać, że w perspektywie dziesięciu lat nie na wszystko wystarczy środków. Problemem może być również demografia.
Warto śledzić postępy realizacji strategii, zwłaszcza mając tak jasne i konkretne mierniki jak te, które zostały określone w powyższym dokumencie.
