W trzecim kwartale 2023 roku weszły w życie przepisy, które wprowadziły daleko idące zmiany w procedurach administracyjnych dotyczących przygotowania i prowadzenia inwestycji strategicznych – szczególnie w zakresie, który ogólnie zdefiniować możemy jako dotyczący procedur związanych z oceną oddziaływania na środowisko tychże przedsięwzięć. Co istotne, wprowadzone regulacje spotkały się z krytyką zarówno prawników, samorządowców jak i przedstawicieli organizacji społecznych i ekologicznych – pisze Kamila Jachnik-Czarnecka, radca prawny, Senior Associate w praktyce Infrastruktura w kancelarii Kochański & Partners w BiznesAlert.pl.
W niniejszym artykule omówione zostaną najważniejsze kwestie związane z przyjętymi regulacjami.
Na początek kilka danych:
16 października 2023 zaczął obowiązywać pełny pakiet przepisów wprowadzonych nowelizacją ustawy o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (dalej: ustawa o udostępnianiu informacji o środowisku).
28 października 2023 roku w życie weszła również nowelizacja Prawa geologicznego i górniczego, która wprowadza pojęcie „złoża strategicznego” oraz ustala procedurę działania w przypadku ujawnienia jego występowania.
Najwięcej kontrowersji i publicznych dyskusji wzbudzają zmiany wprowadzone do ustawy o udostępnianiu informacji o środowisku. Przypomnijmy, że przyczynkiem do wprowadzonej nowelizacja miało być dostosowanie polskiego prawa do Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/92/UE z dnia 13 grudnia 2011 roku w sprawie oceny skutków wywieranych przez niektóre przedsięwzięcia publiczne i prywatne na środowisko. Zgodnie z nią państwo członkowskie w wyjątkowych okolicznościach i na podstawie przyjętych przepisów może zwolnić daną inwestycję ze stosowania przepisów dyrektywy, a co za tym idzie ograniczyć w jej przypadku wymogi dotyczące przeprowadzenia oceny oddziaływania na środowisko lub konsultacji społecznej (artykuł 2 ust. 4 i 5 Dyrektywy), jednak pod warunkiem spełnienia celów tejże Dyrektywy.
Należy podkreślić, że wprowadzone przywołaną nowelizacją z 16 października 2023 roku zmiany dają daleko idącą swobodę rządowi w ustalaniu katalogu inwestycji strategicznych. Wprowadzenie przedsięwzięcia na listę inwestycji strategicznych następuje na mocy rozporządzenia Rady Ministrów (art. 103a ust.2 ustawy o udostępnianiu informacji o środowisku), przy czym kryteria ich wyboru są w praktyce niedookreślone i problemem może być ustalenie czy dana inwestycja jest jeszcze „zwyczajnie” publiczna czy już strategiczna, tym bardziej że już aktualnie obowiązujący katalog inwestycji strategicznych, który został wskazany w dodanym nowelizacją art. 59a ustawy ust. 4 ustawy o udostępnianiu informacji o środowisku wskazuje m.in. na: inwestycje w zakresie dróg publicznych, linii kolejowych, linii tramwajowych i metra; inwestycje w zakresie publicznych urządzeń służących do zaopatrzenia ludności w wodę oraz do przesyłania i odprowadzania ścieków; inwestycje związane z regionalnymi sieciami szerokopasmowymi; inwestycje w zakresie budowy obiektów energetyki jądrowej; strategiczne inwestycji w zakresie sieci przesyłowych; inwestycje w zakresie infrastruktury dostępowej w zakresie budowy drogi wodnej łączącej Zalew Wiślany z Zatoką Gdańską; Inwestycje lub Inwestycje Towarzyszące realizowane na podstawie ustawy o Centralnym Porcie Komunikacyjnym; inwestycje mieszkaniowe oraz inwestycje towarzyszące realizowane na podstawie ustawy o ułatwieniach w przygotowaniu i realizacji inwestycji mieszkaniowych oraz inwestycji towarzyszących; inwestycje strategiczne w sektorze naftowym; inwestycje w zakresie lotnisk użytku publicznego, inwestycje realizowane w interesie bezpieczeństwa i obronności; inwestycje w zakresie infrastruktury portowej przeznaczonej do obsługi budowy i eksploatacji morskich farm wiatrowych etc. Łącznie 23 kategorie inwestycji, które mogą być przez rząd dość swobodnie uzupełniane, a następnie prowadzone z pominięciem przeprowadzenia oceny oddziaływania na środowisko w formie stosowanej dotychczas. O tym jak ogólnikowo sformułowano znowelizowane przepisy niech zaświadczy dodany opisywaną w niniejszym artykule nowelizacją art. Art. 33a.: „Do inwestycji strategicznych określonych w przepisach wydanych na podstawie art. 103a ust. 2 (…) polegających na budowie dróg publicznych i zawierających elementy o istotnym znaczeniu dla obronności lub bezpieczeństwa państwa, zwanych dalej „inwestycjami drogowo-obronnymi”, nie stosuje się przepisów ustawy (…) o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami, ustawy (…) Prawo wodne, przepisów działu V ustawy Prawo geologiczne i górnicze oraz przepisów art. 28b-28c (…) Prawo geodezyjne i kartograficzne”. Łatwo sobie wyobrazić, że definicja tych „elementów” może być płynna i trudna do precyzyjnego ustalenia.
Ponadto, poprzez wyłączenie w stosunku do inwestycji strategicznych stosowania Działu III i IV ustawy o udostępnianiu informacji o środowisku pominięto udział społeczeństwa w postępowaniach z nimi związanymi oraz pomijane są uregulowania dotyczące przeprowadzenia strategicznej oceny oddziaływania na środowisko (na etapie projektowania przedsięwzięcia). Wyłączono również konieczność zgodności planowanej inwestycji z aktami planistycznymi (miejscowym planem zagospodarowania przestrzennego, planem ogólnym). Standardową procedurę oceny oddziaływania na środowisko zastąpiono w przypadku inwestycji strategicznych, procedurą uproszczoną uregulowaną we wspomnianym Dziale Va, w efekcie stosowania której, po postępowaniu wstępnym mającym na celu określenie zakresu oceny środowiskowej, Generalny Dyrektor Ochrony Środowiska w terminie 14 dni od dnia otrzymania wniosku uzgadnia, w drodze postanowienia, warunki realizacji inwestycji strategicznej.
Należy jednak dodać, że w odniesieniu do inwestycji strategicznych nadal obowiązują zasady dotyczące udziału na prawach strony organizacji ekologicznych w postępowaniu o wydanie decyzji, o których mowa w art. 72 ust. 1 pkt 1, 6, 10, 11, 14, 15, 17-18a, 20-23, 25 i 27 ustawy o udostępnianiu informacji o środowisku, tj. m.in. na etapie uzyskiwania pozwolenia na budowę dla inwestycji strategicznej, pozwolenia wodnoprawnego czy też decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji strategicznych wskazanych w art. 59a. Jednakże udział ten może być w praktyce czysto iluzoryczny. Na etapie wydawania decyzji udzielających pozwolenia na budowę organ administracji – w zakresie dotyczącym kwestii środowiskowych, będzie już wyłącznie potwierdzał zgodność wniosku (dotyczącego inwestycji strategicznych) z przepisami ustawy, która sama w sobie uprzednio wykluczyła możliwość faktycznego działania organizacji ekologicznych poprzez wyłączenie procedury w której organizacje te (ale również inne organy administracji jak Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska, gminne wydziały środowiska, Sanepid etc.) mogły wnieść uwagi, wydać opinię czy też złożyć odwołanie.
Warto też przypomnieć, że faktycznie wielokrotnie działania właśnie wspomnianych organizacji ekologicznych wstrzymywały bądź przedłużały procedowanie potrzebnych i ważnych inwestycji (zarówno publicznych jak i prywatnych), a problem ten wielokrotnie był podnoszony przez inwestorów. Przyjęte rozwiązania są jednak kolejnym przejawem działania skrajnego, dalekiego od poszanowania wartości jakie powinny przyświecać samemu ustawodawstwu i jakim jest ochrona środowiska naturalnego.
Wracając natomiast do przywołanej na wstępie nowelizacji Prawa geologicznego i górniczego, warto podać, że właściciel gruntu nie będzie mógł go zabudować, w przypadku, gdy Minister Klimatu i Środowiska, w drodze decyzji potwierdzi, że na jego ziemi występują złoża strategiczne. Katalog złóż strategicznych wskazany zostanie w rozporządzeniu wydanym na podstawie wprowadzonej nowelizacji prawa geologicznego i górniczego.
Należy spodziewać się (co zostało już zapowiedziane przez przedstawicieli organizacji ekologicznych), że wprowadzone przepisy stanowić będą podstawę sporu między Polską a Unią Europejską ze względu na niezgodność przyjętych przepisów z prawem unijnym. Analiza przepisów daje podstawę do wykazania niezgodności przyjętych rozwiązań z m.in. tzw. dyrektywę siedliskową ( dotyczącą obszarów Natura 2000) oraz, w związku z wykluczeniem społeczeństwa z procesu inwestycyjnego i faktycznym ograniczeniem w tym zakresie prawa do sądu, wykazać można niezgodność z dyrektywą 2011/92/UE z dnia 13 grudnia 2011 oraz z konwencją z Aarhus (Konwencja o Dostępie do Informacji, Udziale Społeczeństwa w Podejmowaniu Decyzji oraz Dostępie do Sprawiedliwości w Sprawach Dotyczących Środowiska, podpisana 25 czerwca 1998 w Aarhus, weszła w życie 30 października 2001).
Atomowe kable i morski łącznik na Litwę trafiły na listę inwestycji strategicznych
